I.—3a

21

Paeaiee, tb 22 o Hepetema, 1899. Ka haere tonu nga patai ki a Wi Peeb. Te Tiamana : I te hikitanga o te Komiti i nanahi, i kiia mai kei te hiahia a Te Makarini kite patai kia Wi Pere mo runga i ana korero. Henare Kaihau : Kaore ano ra i mutu noa aku nei patai. Te Tiamana: I mahara au kua mutu au patai. Kaati ra, patai, engari kei pau katoa te taima i au patai kia Wi Pere. 1. Henare Kaihau : Ina pea te whakapotonga o to korero i nanahi, c Wi, ko nga whenua Maori katoa o te Tai Eawhiti me tuku ki raro i te whakahaere a te Poari ? Wi Pere : Ac; kite tukua atu kite Poari c nga tangata no ratou te whenua; engari i korero ano ahau ko nga whenua o taua takiwa c takoto raruraru kore ana i naianei ka uru era ki raro i nga tikanga o te Pire Poari c arai nei i te hoko whenua Maori, ko nga whenua i ata tukua atu c nga tangata kite Poari ma te Poari ena c whakahaere ahakoa he raruraru kei runga kaore kau ranei he raruraru i runga i aua whenua ;ka whai mana noa atu nga tangata nona kite tuku atu i aua whenua kite Poari mana c whakahaere, c whakamahi. 2. Henare Kaihau :A, kite kore nga tangata c whakaae kia riro ite Paori mana c whakahaere, c kore te Poari c whai mana kite mahi i aua whenua ? Wi Pere : Koia tena. Kaore te Poari c whai mana kite pa atu ki nga whenua kaore nei i whakaaetia c nga tangata nona kia riro i a ia; engari ka mana nga tangata nona aua whenua kite mahi i aua whenua hei paamu hei aha ranei eka hiahia ratou kite pera. Engari c penei ana taku whakaaro, kite tv te Poari, a kite kore nga tangata nona etahi whenua c whakaae kia riro o ratou whenua ma te Poari c whakahaere, a kite kore c mahia c aua tangata aua whenua, ka taka nga tau c rua c toru ranei me ahei te Poari kite peke atu kite ki atu kia mahia aua whenua. 3. Henare Kaihau: Kaati, c mea ana koe ma runga anake i te hiahia o te tangata ka pa tenei Pire Poari ki tona whenua— ara, ma te tangata c whakaae kariro ite Poari tona whenua, kite kore c whakaae c kore c riro ? Wi Pere : Ac ra, engari ko te tino upoko o te Pire c arai nei i te hoko me paahi hei ture tera, a me pa ki runga ki nga whenua katoa a te wa tonu c paahi ai te Pire, ahakoa whenua raruraru whenua watea ranei; engari ko nga mana whakahaere ote Poari kaua c whakahaerengia kia mohiotia ra ano te hiahia o nga tangata. 4. Henare Kaihau: "Koia ra; c mea ana koe, kite kore nga tangata c pai ma te Poari c whakahaere i o ratou whenua, kaore te Poari c kaha kite whakahaere ite mea c whakahe ana nga' tangata ? Wi Pere : Ac, engari kite kore te tangata c pai kia riro ite Poari tona whenua, ahe pupuri noa iho tana kia tupungia c nga taru kikino, kaore c whakamahia c ia, me whakauru atu tetahi rarangi kite Ture hei whakamana ite Poari kite tango, kite whakahaere ite whenua o tena tv tangata. Bngari mehemea kei te mahia tikatia te whenua c taua tangata, kaati, kaore c tika kia whai mana te Poari kite whakararuraru i a ia. 5. Henare Kaihau : Ka haere anake i runga i te hiahia o te tangata nona te whenua? Wi Pere : Ac, c penei ana taku korero : heoi ano te hiahia nui a nga Maori me mau tonu ki a ratou te mana o o ratou whenua. Waihotia atu ki a ratou te mana, engari me whakamahi c ratou nga whenua, kite hiahia ma ratou ano c mahi c pai ana, kite hiahia ranei. ratou ko te Poari hei ringaringa mo ratou, mana c mahi, c pai ana ano tera; engari kite tohe tonu te tangata kite pupuri i tona whenua, c penei ana taku, kaua taua tangat,, c whai mana kite riihi i taua whenua ki a wai tangata, ta te mea kite whakaaetia kia haere atu nga Pakeha noa ki tera tangata tono atu ai kia riihitia atu ki a ratou taua whenua, heoi ka mau tonu enei ahua c mau nei mai o mua iho, ka mate noa iho taua tangata i nga mahi nukarau a nga roia, me nga me era atu o ngo tini tangata tahae, te mutanga iho ka tinihangatia taua Maori ra, a kotahi ano pea kapa i te eka c hoatu mo tona whenua. 6. Henare Kaihau : Engari, c hara ra tena i te whakautu mo taku patai ? Wi Pere : Ac ra; engari c whakautu roa ana au i nga patai kia ata marama ai aku kai-whaka-rongo he tangata ahau c tino mohio ana ki nga aronga katoa o tenei mea; kaore rawa ahau c pai kia taea c tetahi te ki, c korero noa iho ana a Wi Pere, kaore ia c mohio ana, ta te mea ko o patai c patai ana mo te whakaupokotanga anake o tenei mea. Kaati, ko tenei mea ko te tuna i tuna katoa atu i te upoko tae noa kite hiku, me taku whakautu c whakautu ana mo te tinana katoa timata ite upoko tae noa kite hiku. 7. Henare Kaihau : Kaati ra, ahakoa to kupu c ki nei me whakatarewa nga mahi a te Poari, engari kaore kau noa iho koe c mea ana kia whakatarewatia, inahoki, cki ana koe kite kore te tangata c whakamahi i tona whenua i runga i ta te Poari c mahara ana, me ahei te Poari kite tango i taua whenua mana c mahi. Heoi taku titiro ki tena korero kaore c whakatarewatia te Ture nei, engari ka whai mana tonu ate wa tonu c paahi ai? • Wi Pere : Kaore te Poari c whai mana kite tango i nga whenua ote tangata puku mahi, whakahaere tika i tona whenua, engari ko nga whenua anake o nga tangata mangere, mahi kore, ka taea etc Poari te tango mana c mahi. Ko tenei Poari c whakaturia ana hei whakahaere tika i nga whenua kia puta ai nga painga ki nga tangata nona nga whenua, ta te mea kite takoto mahi kore nga whenua Maori ka utu ano i nga reiti me era atu taumahatanga, a kei whea hoki he moni hei utu i era mea kite kore c whakamahia nga whenua ? Ma te Poari c tiaki te haere a nga tangata kia tika ai. Mehemea he tokomaha nga tamariki a te tangata c tangi ana kia hoatu he kai ma ratou, a ko te Kaute Kaunihera kei te tango i nga reiti o tona whenua, a tera atu ano etahi piihi whenua pakupaku ona i waho atu o nga whenua c utu reiti ana, a kei te takoto mangere te whenua, a kaore ia c pai kite whakapau ite moni hei hoko kai ma ana tamariki, hei reira ma te Poari c tiaki taua tangata, c titiro kei te mahi ranei taua tangata i tona whenua, kaore ranei. Kaore rawa ahau i te ki kia whakararurarungia c te Poari te tangata c mahi tika ana, engari, ki