I.—3a,

12

Maori, ka whakaae ranei koe kia tukua katoa nga whenua Maori ki raro i te mana o te Poari, ma ke ranei tau c pai ai, ara, me riro marire ma nga tangata o roto o ia poraka o ia poraka c ata tuku atu o ratou whenua kite Poari katahi ka whai mana te Poari ki runga ki ana whenua ? Hone Heke: E penei ana taku, me tuku ki nga Maori no ratou te whenua te whakaaro, ma ratou ano c whiriwhiri c whakatau, ara, me tuku atu ranei to ratou whenua ma te Poari c whakaere kaua ranei, ki a ratou te tikanga. 8. Honore Timi Kara : E pai ana, kaati me ki noa ake, hei aronga kupu, me pena me tau c tautoko na, ara, me tuku atu ki nga tangata no ratou te whenua te whakaaro, me tuku ranei te whenua ki raro ite mana o te Poari kaua ranei; a, kite tupono, tena etahi tangata no ratou tetahi whenua c mea ana kaore ratou c pai kite tuku ito ratou whenua ki raro i te mana whakahaere o te Poari, me pehea he tikanga, he ture ranei, mo ratou tae atu ki o ratou whenua? Hone HeTce : Mehemea kua paahi te Pire. Ko taku kupu tenei, kaua rawa c riro ma te ture c whakahau te tangata kia tukua ana whenua ki roto kite ringa ote Poari; engari ki nga Maori ano no ratou nga whenua te tikanga tuku i o ratou whenua kite Poari kahore ranei; na, mo nga tangata kahore c hiahia ana kite tuku i o ratou whenua kite Poari, ka noho ena whenua i raro i nga ritenga o taua Ture, engari kahore i raro ite mana ote Poari. Ko tenei kupu eki ana—mehemea ianei kua ture te Pire nei—e ki ana ahau ko nga whenua katoa ka tau ki raro i te mana o tenei ture, engari kahore ki raro ite mana ote Poari. E tau ai ki raro ite Poari te mana o nga whenua, me ata tuku atu ano c nga tangata no ratou nga whenua. He korero tarewa katoa enei, no te mea kahore ano te Pire i takoto noa ki o tatou aroaro, c marama ai enei whakaaturanga kupu. Ko te tino kupu—ki nga tangata ano no ratou nga whenua te mana tuku i o ratou whenua, te mana pupuru mai. Tera pea etahi tangata ahu whenua, mohio kite whakahaere c ki, " Kahore matou c pai, ko to matou hiahia ma matou ano c ngaki, c whakahaere hoki o matou whenua." Mo nga keehi penei te ahua, he aha te take i tika ai tatou te kii ki enei ahua tangata—me hanga he ture kia ma te ture c kukume nga whenua o nga tangata ki roto ite ringa o te Poari. Kahore c tika kia hanga penatia te Pire. Mehemea he tangata ahu whenua te tangata, he iti ke ana moni c pau, mana ano tana whenua c mahi—i te tuku atu ma te Poari c mahi. Tera pea etahi tangata c ki, " Kahore matou c pai ki tenei ture, me waiho ano o matou whenua ki raro i nga ture tawhito." He ki noake tenei, he tohu korero. Henare Kaihau : Xi taku mahara, c te Tiamana, kahore tatou c mahi ana i te mahi i karangatia ai tatou kia hui mai ki konei. Kahore tatou i haere mai ki konei kite korero mo te Pire Poari ate Kawanatanga mo taku Pire ranei, engari i hui mai tatou kite uiui kite korero i tetahi takotoranga mo tetahi ture whenua pai atu i enei—ki te hanga i tetahi Pire c rite ai nga hiahia o katoa. Ko te Pire Poari na te Kawanatanga tena, tenei hoki nga Pire aWi Pere me Hone Heke, me etahi atu Pire, c ahua riterite ana, engari kahore c whakaaetia ana. Otiia kei te aroaro ote Whare aua Pire. Na, ko nga pitihana kei te inoi kia whakangawaritia, a kia kumea mai i roto i aua Pire katoa tetahi Pire hei Pire ma tatou. Ko taku kupu me penei; me whakapuaki c ahau, c Hone Heke, c Wi Pere, me Honore Timi Kara o matou mahara whakaatu i te huarahi pai hei takotoranga mo tetahi ture, a ma aua kupu c tohutohu ki a tatou te huarahi c oti ai he Pire hei inoitanga ma tatou kite Kawanatanga kia whakaetia kia paahi. Te Tiamana : Ano ki au, koia tonu tena te mea c whakamatau nei te Komiti kia tutuki. Henare Kaihau : Ko te Poari anake ta tatou c korero nei tae noa mai ki naianei. 'Te Tiamana: Ano ki au, c whakamatau ana a Honore Timi Kara, i runga ite huarahi patai, kia tino marama mai i a Hone Heke ona mahara mo runga i tetahi ture mo nga whenua Maori. E whai ana a Honore Timi Kara kia tino marama te takoto mai o nga whakaaro o Hone Heke mo tana ahua Pire c tino tutuki ai nga hiahia o te iwi Maori. Honore Timi Kara : E penei ana te ahua ki au :Ko nga pitihana nei, he inoi poto kite Whare kia paahitia tetahi Pire poto mo nga whenua Maori i tenei tuunga Paremete. Kaati, kei te whakaae te Kawanatanga kia tutuki taua hiahia, engari i mua atu o te tangohanga c te Kawanatanga o tetahi huarahi titika, c hiahia ana te Kawanatanga kia rongo i nga mahara o Henare Kaihau, o Hone Heke, o Wi Pere i runga i tenei take, kia taea ai c te Kawanatanga a te wa c tahuri ai ratou kite hanga ite Pire hei whakarite, ara, hei mea c tatata kau ai te rite o nga hiahia o nga tangata c hiahia nei kia paahi tetahi Pire penei. Kaati, kaore ahau c hiahia ana kia kuaretia, ara, kia pohehetia taku kupu. lav c patai nei ia Hone Heke, kahore ahau ite whai kia tv ko te Pire Poari nei, ko tetahi'atu Pire ranei. E patai kau ana ahau, c hara ite mea hei hanga i tetahi huarahi hei akinga maku, engari hei mea c tino marama ai nga kupu o te whai korero a te wikinihi, kia marama ai te titiro, kia mohiotia ai kei hea tatou etu ana. Me mohio hoki, he nui nga tangata ana whai korero, c tino marama ana tana huarahi korero ki a ia, i runga i tana huarahi titiro, otiia, ko nga kai-whakarongo, ka hopu i tetahi huarahi ke hei tirohanga atu ki taua putake. Na reira mehemea kahore i tino marama kite kai-whakarongo etahi o nga take me nga huarahi korero ate kaikorero, heoi ano te huarahi c taea ai te tino mohio o te hangaitanga o te takoto o te take, me ma te huarahi patai. Kaati, mehemea ka hiahia te Komiti kia kaua c patapatai, engari me tuku ko nga whai-korero anake kia haere, ka whakaae noa atu ahau. Te Tiamana: Xi taku mohio, ko te hiahia ote Komiti kia patapataia nga wahi ote whaikorero a te wikinihi kahore nei i ata marama ki etahi o te Komiti—kia tino marama ai i te kaikorero ana mahara. Henare Kaihau : Kaati, tukua tenei huarahi patai kia haere ana, engari akuanei haere tonu i tena ra i tena ra taea noatia te mutunga o te Paremete, a kore rawa he mea c oti. Te Tiamana : Kahore a Henare Kaihau c tino marama ana ke ti take. Ho aha tana c hiahia nei kia meatia c tenei Komiti mo nga pitihana nei; c hara ianei ite mea kia uiuia nga take i hanga ai aua pitihana, he aha oti ? He mea kia taea ai etc Komiti tetahi ripoata hei tukunga atu kite Kawanatanga, kia taea ai cte Kawanatanga te hanga tetahi Pire c ahua tatata ai te rite o nga inoi o nga kai-pitihana. E taea ai tera ahua me whai i runga ite huarahi c whaia nei c tatou i naianei. Me haere tonu te korero a Honore Timi Kara.