<_-.—l.

1881. frEW ZEALAND.

TRANSLATION OF WEST COAST ROYAL COMMISSIONERS' REPORTS OF 1880.

WHAKAMAOIIITANGA O NGA KORERO WHAKAATU O NGA KOMIHANA I WHAKATUEIA E TE KAWANA I EAKO I "TE TUEE TJIITI MO NGA WHENUA I SIEO I TE EATT* PATTJ, ME TE WHAKAWA MO NGA HEEEHERE MAOEI, 1879."

Laid on the Table of the House by the Hon. Mr. Hall, with leave of the House.

KOEEEO 0 TE TUATAHI. Ki a His Excellency Sir Heecules Geoege Robeet Robinson, G.C.M.G., &0., Kawana o Nui Tireni. Kia eai mai e Te Kawana, — He tono atu tenei na maua e Te Kawana kia whakaae mai koe kia tukua atu tenei korero ki a koe he ara taki i to maua korero nui, no te mea e rua nga tino kupu e ki ana maua me whakatau inaianei tonu kei maumau noa nga mahi mo nga marama e haere ake nei. 1. Te Kupu mo te Whenua Mania. Ara te kupu me aha ranei te whenua e takoto nei i waenganui i nga awa o Waingongoro me Oeo ; ko taua whenua, ko tona tino putake i mua o tona rironga i te patu na Ngatiruanui a ko ona eka hui katoa 120,000 eka a ko nga eka o ena i te Mania 30,000. Maumau ki noa te tangata kua maha nga tau o te whakaaro o nga tangata tutu o te Takutai ki te Hauauru kia tu ratou ki te whakakore i to tatou noho ki taua whenua, a maumau ki ranei tera atu te take o to ratou whakakore i to tatou noho i te whenua, haunga to ratou whakakino i te ruritanga ote whenua ite tau kua pahure ake nei. Engari kahore i penei te whakaaro o nga tangata Maori noho tuturu ; era e tika te ki ko nga tangata Maori i tino whai take era ratou e whakaae ki to tatou noho ki taua whenua ki te mea kua ata whakaritea he rahui mo ratou; na ehara atu tenei i te tika ko te tino take o te mutu kino o taua ruritanga ko te kore whakarite rahui mo ratou. Kua puta nga kupu ki a ratou era o ratou kainga mahi ika, tanumanga, me nga ngakinga kai e whakaarohia a ka hoatu nga " Rahui nui " ma ratou, otira kahore rawa i whakaaturia atu kia ratou nga wahi ma ratou. Huri ke ana, akona ana te Apiha o taua kotinga kia kaua rawa e whakaaturia atu he kupu mo nga Rahui ki te kore e whakaaetia ete Kawanatanga. A i te wa i puta te kupu whakaoho ki nga Minita i muri mai, a i nga marama e rua o mua o te pananga o nga kairuri o te he e puta mai i runga i tenei mahi puku, kahore i tahuri ki te mahi. A no muri rawa (i muri o te pananga o nga kairuri) i hohoro te ki kia whakaritea he Rahui a kia makatia ki nga mapi, mahia ketia ana ki Poneke a kahore i whakaaturia ki nga Tangata Maori; ako aua mea i rneatia nei kahore i rite ki o ratou whakaaro a kahore ratou i ea. E kore te whakaaro o nga Tangata Maori e ata rata mai i runga i tenei tikanga mahi puku kumenga roa a i runga ano ite mea e tino whakaarohia ana e ratou i nga mea katoa. Ko to ratou whakaaro tenei, era ranei o ratou kainga noho e tau ki a ratou kahore ranei. E kore rawa te tangata mohio ki te hoko whenua Maori e whakaaro era e riro tetahi whenua ahanoa nei ki te mea kahore a i a i ata whakarite Rahui mo te liunga hoko: a kahore i puta te whakaaro era e rere ke te tikanga mo tenei whenua i riro ite rau ote patu i Taranaki. Kahore he maha nga take kia ata whakaarohia mo te mahinga i tenei. Me te mea kua whakarerea ete Karauna tona mana ki te whenua ako atu ote awa o Waingongoro i runga i te riro i te rau o te patu a kua whakaaetia te hold o nga tangata Maori ki taua whenua. E 70,000 eka ote whenua riro ite ran o te patu ite takutai kua whakahokia ite tau 1867 ki nga iwi. Ko te kupu aTa Tanara Makarini o 1872, Ko te whenua o waenganui o Waingongoro me Hangatahua awa " ahakoa kua puta te kupu kua riro i te rau o te patu " e kore e tika kia nohoia kia ata rite ra ano te wahi ma nga tangata Maori, kahore tenei kupu i whakahokia. Rahi ake ite 160,000 eka o nga whenua o roto o te whenua kua riro i te rau o te patu kua riro i nga Maori te hoko i runga i nga Tiiti tika: a 180,000 nga eka kua utua ki te takoha aki era atu utu. A i runga ake i enei mea katoa ko nga iwi katoa o te Takutai kua uru rahi ake iti iho ranei to ratou mahi ki te mahi porewarewa a kua whakaaro ratou ko tenei mea te riro i te rati o to patu he mea noa a ma te mahi atua a Te Whiti e whakahoki mai ta ratou whenua.

I—G. 1