Page image
Page image

1.—3

42

"Ko nga Tikanga Tiaki i roto i nga Karauna karaati c wha hui katoa nga eka c 7,799. (Kua rere ke iti nei te rohe me te nui) mo te Kura Kareti Maori ranei i Te Aute i whakaaetia i runga i te tikanga kia whakaturia c te Kawanatanga he kura ki runga ki tetahi wahi o te whenua; kia hoatu hoki he moni c £500 c te Kawanatanga hei hoko hipi; a kia hoatu hoki c te Kawanatanga tetahi moni kaua c iti iho i te £300 i te tau hei oranga mo te kura hei utu i te Kaiwhakaako hei whakapai ite whenua. Kahore taua kura i whakaturia. Heoi ano nga hipi i hokona c 250 te take he nui no te utu o te hipi i reira. Ko te moni utu tau ra i timata ite 1854 tae noa kite 1859. I roto i enei tau i ora ano tetahi kura; ahakoa kihai i maha nga tamariki i tae atu i nui ano i runga i te maharatanga ki nga tikanga o reira (tirohia te korero a Te Wiremu Minita wharangi 4) me te korero a Henare Eata kei nga Pukapuka o te Paremete mo te tau 1862. E 4, wharangi 31. Ite mutunga ote moni utu tau ite 1859 kahore he moni i puta ake i te whenua hei oranga mo te kura, tetahi hoki he nui te raruraru i puta mai i te weranga kite ahi, ka mutu te whakahaere kura. Ko ta nga Kai-whakahaere whakaaro i muri iho nei he whakapai ite whenua kia puta ake ai he moni c tika ai hei oranga mo tetahi kura. Ko nga hua i waho atu onga whakapaipaitanga c puta ana i ia tau kahore i rite hei whakaea i nga moni i nama a kei te takoto te rongotaima i runga i te whenua ite mutunga ote tau 1868, £767 7s. Id. Ko te moni i puta mai ite tau ite 1853, £10, na inaianei kua tae kite £500 kite £600. Ko nga hipi i te huihuinga ite tau 1868, 6,137; a c kitea maramatia ana kua pai to whakahaere ite whakapainga i te whenua. " Otira c kitea ana ahakoa kua whano kua taea inaianei ta nga kai-whahakahaere i whakaaro ai—ara kia puta ake i te whenua te moni hei oranga—kua tupu nga tamariki a era i hoatu ra i te whenua hei tangata a kihai i whiwhi ki tetahi painga. Na konei i puta ai nga kupu pouri a nga tangata na ratou i hoatu te whenua me o ratou whanaunga hoki, c ahua marama v a ratou aua kupu." Muri iho o tera kupu ka retia te whenua ki a Te Wiremu Minita mo nga moni c £500 i te tau, hei a Pepuere, 1878, ka mutu ai nga tau o taua riihi. E whakaaro ana te Komiti ko te moni i whakaaetia kia utua ra koia tonu te utu tika i te wa i timataria ai te reti, engari a te mutunga o nga tau, i a Pepuere c haere ake nei kua ( nui rawa atu kua toru £500 pea te tikanga; engari kahore he take c whakaaro ai te Komiti tera c retia te whenua mo te moni iti iho ite moni tika. E tino whakaaro ana te Komiti i pai te whakahaere a Te Wiremu i te whenua i Te Aute a nana i nui ai te moni i puta ake. Kahore hoki te Komiti i whakaaro c tika ana nga kupu whakahe a nga kai-inoi mo le whakahaerenga ote kura. E tika ana ano ko nga tamariki kei te kura inaianei i haere mai ite wahi mamao, a kahore nga tamariki a nga tangata no ratou to whenua c haere ana kite kura inaianei; engari ehara tenei ite he no te pakeha c whakahaere ana a c tino mohiotia ana kahore rawa i araia atu nga tamariki a nga kai-inoi a etahi atu ranei a nga tangata no ratou te whenua i mua. Kahore te Komiti i whakaaro c whai tikanga ana ratou kite whakaatu ki nga Kai-whakahaere i tetahi huarahi c nui ai te moni c puta ake i te whenua, notemea kei aua Kai-whakahaere te tikanga; tetahi hoki kahore te Komiti i whakaaro i he te whakahaerenga o mua ake nei. John Bryce, Nowema 8, 1877. Tumuaki.

Eepoet on Petition of Eeha Apeeahama and Othees. Petitioners allege that they are and always have been the real owners of land in Hauraki known as Aroha, by reason of their descent from the chief Marutuahu, but that James Mackay has paid money to other tribes for such land, although neither they nor their immediate ancestors have, or have had, any title to ft. They express a desire that the money so paid should be made a charge upon the Natives who received it, and not upon the land of the petitioners. I am directed to report as follows : — That it seems evident, from statements made to the Committee, that this petition involves questions of Native title to land of a character much more intricate than appears on the surface. The title referred to in the petition have repeatedly been investigated by the Native Land Court, but its decision seems to have been misunderstood, and dissatisfaction has arisen, partly in consequence of purchase-money having been paid (as alleged) to people not entitled to receive it. That, while they are not prepared to express a specific opinion on the merits of the case, they nevertheless think it desirable that further inquiry should be made by the Native Land Court. John Bryce, 9th November, 1877. ■ Chairman. Ko te Kupu a te Komiti mo Eunga i te Pukapuka-inoi a Eeha Aperahama me etahi atu. E mea ana nga kai-inoi ko ratou nga tino tangata no ratou tera whenua kei Hauraki, ko te Aroha te ingoa notemea ko Marutuahu to ratou tupuna. Engari kua utua c Tiemi Make etahi moni ki etahi atu iwi mo taua whenua, ahakoa kahore rawa o ratou tupuna i tata ki taua whenua. E mea ana nga kaiinoi me whakatau aua moni ki runga ano i nga tangata na ratou i tango, kaua ki runga i te whenua o nga kai-inoi. Kua whakahaua ahau kia ki penei atu kite Whare: — I runga i nga korero kua whakapuakina kite aroaro o te Komiti, c uru ana ki roto o tenei puka-puka-inoi nga take ote tangata kite whenua, ahe nui nga mea pakeke o roto, kahore ite mohiotia. Ko nga take kite whenua c whakaaturia ana i roto o tenei pukapuka-inoi, ka maha noatu nga taenga kite Kooti Whenua Maori engari ko te whakatau a taua Kooti mehemea nei kahore i marama, a kua tupu ake he raruraru tetahi take na te utunga moni ki etahi iwi c kiia ana c hara ratou i nga tangata tika hei tango. I te mea kahore c taea etc Komiti te tino whakaatu i a ratou whakaaro, engari ka mea ano ratou kia mahia ano taua mea c te Kooti Whenua Maori. John Bryce, Nowema 9, 1877. Tumuaki.

Log in or create a Papers Past website account

Use your Papers Past website account to correct newspaper text.

By creating and using this account you agree to our terms of use.

Log in with RealMe®

If you’ve used a RealMe login somewhere else, you can use it here too. If you don’t already have a username and password, just click Log in and you can choose to create one.


Log in again to continue your work

Your session has expired.

Log in again with RealMe®


Alert