E—No. 2.

THE TARANAKI QUESTION.

37

fcatou nei lioki i whakaae te nohoanga o Wiremu Kingi ki taua pihi i tona haerenga mai i Waikanae." Ha! na wai te ki ? Hua atu, he moliio auo na ratou ki nga mara a tona tupuna, a tona tupuna: Ha ratou ranei i whakaae a te Parepare hei mara ma Wiremu Kingi i tona haerenga atu i Waikanae? Na ratou ranei i whakaae nga mara ana tatnariki ake i te Hurirapa i te haerenga atu i Waikanae, kua riro atu na te tango c nga hoia 1 Na ratou ranei i whakaae nga mara katoa a o matou tupuna kua oti ake nei te tuhituhi c au, i to ratou haerenga atu i Waikanae kua riro atu rate tango c nga heia kite mata ote hoari. Xi taku whakaaro, c rite ana tenei kupu kite rongoa whakaroate. Xi ta te kai hoko whenua o Taranaki, he tika rawa ta Te Teira hoatutanga i taua whenua, a he he rawa a W'iremu Kingi. Xi a matou he nui rawa atu te he oTe Teira, kahore he mea hei hunanga mo tona he kia ngaro ai. Ko taku kupu whakamiitunga tenei, kahore c kitea E au he kupu whakamarie maku ki toku iwi c pouri mai ra ki to matou whenua, kia mutu ai, c nui rawa ana to ratou mamae kite langohanga noatanga ite whenua o matou tupuna. Xi te mea ka rito tonu atu taua whenua, akuanei ka mau tonu tenei kupu, i tangohia maoritia atu taua whenua c te Kawana o te Kuini o Ingarani, a mau tonu iho ki nga whakatupuranga. Tenei hoki etahi kupu whakahe a nga Pakeha mo Wiremu Kingi kua rongo au. E kiia ana, heta ngatakino, he tangata haurangi he tangata kohuiu. Tenei taku kupu : Katahi na pea ia ka inu raraa ki Waitara. I a matou c noho ana i Waikanae, kahore rawa au i kite i a ia c hoko kaho rama, c haurangi ana ranei, kore rawa ; kahore ano hoki au i rongo, he tangata kohuru ia i mua atu o! aku whanautanga —a kaumatua noa atu, kahore rawa au i kite i tetahi langata c kohurutia ana c ia, haere noa atu ia ki Waitara. Na i kanga tona matua a Reretawhangawhanga c Ngatimaru i Whareroa (1837). Na, heke ana te ope nui a Ngatiawa, haere atu ana i Waikanae ki Whareroa, c whau nga rau. Na te pai o nga whakaaro o taua kaumatua, ka kore c patua nga taugata o Whareroa i hutihutia kautia nga taewa, i haere tahi ano au i taua ope, Na te haurangi ranei me te kohuru o Wiremu Kingi, te take i mohiotia ai c nga kai hoko whenua o Taranaki, no Te Teira anake ratou ko ona hoa taua whenua i Waitara, na reira ranei i tangohia ai ? Na, tena ano tetahi tangata kohuru kei te aroaro o aua kai hoko whenua o Taranaki, na, kahore taua tangata i te karangatia c ratou ko te tangata kohuru, engari c karngatia ana c ratou, c to matou hoa, c ho aha ra hoki te tango tahi ai i ona whenua ? Kahore a Wiremu Kingi ma i pai kite whawhai ite rironga mai o nga moni utu o Waitara i a Te Teira; na reira i tuhituhi mai at tetahi o ratou ki a au, rnehemea ekore c pai kia kohikohia c ratou he moni hei whakahoki mo nga moni a te Kawana i riro mai ra i a Te Teira, kei riro noa atu o matou whenua mo aua moni, ka rere atu ratou kite pupuru mai, a ka waiho hei take riringa mo te Kawana ki a ratou. (Tenei ano tana reta c takoto nei). I rongo tonu au i mua ki nga kupu pakeke o Reretawhangawhanga, matua o Wiremu Kingi, i to matou pa i Waikanae (1840), mo Waitara kia kaua c hokona kite Pakeha, na mau tonu tana kupu a mate noa ki Waikanae (1844), waiho iho tana kupu ki a Wiremu Kingi hei puputu i muri i a ia. Ite rongonga o Rere me nga kaumatua i Waikanae, kua tae mai a Te Niutone Te Pakaru rangatira o Ngatimaniapoto, kite tua waerenga i ter.i taha o Waitara, (ko Wharenui te ingoa o te mara), ka puta te kupu a aua kaumatua kia hoki atu ia ki tona kainga, kia waiho marire Waitara kia takoto ana mo matou ano (i rongo ano au ki enei kupu ite 1842-43). Kahore he tangata o Waikato, me Ngatimaniapoto, i noho i reii-a i mua atu o te taenga o nga Pakeha ki Ngamotu, katahi ano ki a Nuitone Te Pakaru. Na reira i haere atu ai tetahi o aua kaumatua, a Ngaraurekau, i Waikanae, hei tiaki kei hoki mai ano a Njjatimauiapoto ki Waifara, na, mahue tonu iho i a Ngaiimaniapoto a Waitara, a tae noa atu te heke a Wiremu Kingi ki reira (haunga a Peketahi, na tana wahine i taki mai ki reira). Tetahi, he tangata aroha a Wiremu Kingi ki nga Pakeha o Poneke. Tihema 1843 i haere atu matou i Waikanae (me te Ahirikona o Kapiti) ka kite matou i a Haerewaho c whakawakia ana c Te Haruera i roto i te whare whakawa i Poneke, ka kitea te tika o tona he, kawea ana kite whare herehere, na, ka oho nga tangata Maori katoa o Poneke kia patua nga Pakeha o te taone, na, ka rere a Wiremu Kiftgi kite uehi, na, kua mutu. Te tuarua (184G, i puta mai te kupa a te Kawana Kerei ki a Wiremu Kingi kia haere atu ki a ia ki Kapiti ki mnga ite manuao, ko Te Kata te iugoa. Haere atu ana matou, ka puaki mai te kupu a te Kawana Kerei ki a Wiremu Kingi, kia haere atu kite Paripari hei vvltakawehiwehi atu i tona hoa ngangare i a Te Rangihaeata, na whakaae tonu atu a Wiremu Kingi (kahore ia i whakaaro ki aTe Rangihaeata). Ao ake, ka whiti mai matou ki Waikanae, whakahau tonu atu a Wiremu Kingi ki ona hapu kia haere atu ratou kite Paripari, moe noa atu i Whareroa, ao ake, ka tae kite Paripari, ko au ano tetahi i haere, hoko whitu topu tana ope (hoki mai ana au ki Waikanae). Ka hopuhopukia c ratou ko tana ope nga tangata o W'lianganui i uru tahi ki a Te Rangihaeata, Wkowaru aua tangata. (No te hopukanga o aua tangata ka karanga ake ratou, c noho, ko wai ka hua. ekore hoki koutou c peneitia a ona rangi. Kei te maharatia tenei kupu c Wiremu Kingi). Muri ka arahina mai ki Waikanae, utaina ana ki ruuga kite titna ote Kawana Kerei. Kua kite pea etahi t> nga Pakeha i enei tangata i hopuhopukia nei c Wiremu Kingi. Kei whea hoki ra ta te Kawana koha ki a Wiremu Kingi i enei rangi ? Na, lie tangata hapai tonu a "Vviremu Kingi i nga tikanga o te Kawanatanga, kahore rawa i pai kite Kingi Maori, a tae noa kite whawhaitanga mo Waitara. Heoti ano aku koreio. Na to hoa aroha, Nα Biwai Tβ Ahu.