Untitled

Waka Maori, Volume III, Issue 73, 7 April 1866, Page 85

Kua matau nga tangata maori o Niu Tirani kite ahua o te ru whenua i tenei moutere. Engari kaore ratou e mohio ana ki nga mahi o te ru i etahi o nga whenua ote ao. Ko t.i rnatou i kite ai i tenei whenua kaore he tangata e mate ana i te ru. Nga mea e mate ana he tanukutanga no nga whare, no nga timere hoki. Kaore rnatou e ana e horomia nuitia ana nn-a tangata me nga kainga o konei ki roto kite whenua tuwhera i te ru. Tenei kei nga kainga pakeha he mano tini te tangata e ngaro tonu atu ana ki roto ki te puku o te whenua —me nga taone nui hoki e horomia ana •ki roto kite Avaha o te whenua e hamama ana i te hanga nei i te ru. Na konei ka mea rnatou kia korerotia etahi o nga m:itenga o te pakeha i or a kainga i tana taniwha i te ru whenua. Te take o taua mea, o te ru, kaore ano kia ata marama i nga tuhunua, pakeha; he niaha nga take kei roto i te puku o te whenua i tupu ai tenei hanga te ru—ekore e taea i tenei uui-

pcj):i te korero. Kns>-:iiM ko to tinn tumautanga o to take, ki to whakaaro <> nga tnhuuga pakeha. he alii kai roto i to whenua oka ana. Tatou o noho nei he noho noa i runga i to alii c ka ake ana i raro i te papa o te whenua. lie rahirahi noa iho te kiri o to whenua c arai ana i a tatou i te ahi e ha ake ana i raro. Mehemca i korc no'a maunga piiin liei putanga mo te aoahi, penci ka mate vawa tatou. E rite ana lioki aua maunga puia kite tiracrc putanga aoahi o to whare ; kite korc he I'micro ka ki to wharo i to ao;mi, ka mate, to tangata. Koia lioki toiioi to maunga puia he timere tcna no to whenua. hoi puianga mo lo ahi raua ko to aoahi kia ora ai to whenua—ho tohu niarire no to Atua nui o to IlaiMi kia ora <aia taagata i hangaia o ia. Uc korero tenei na matou mo nga ru; hei tetahi nuipepa pea ka korerotia no-a mahi o te puia i nga whenua o te ao. Xa, i te tan kotah.i mano o ono rau e iwa te kau ma rua(lo f J2), katanuku raw a tetahi taon.e nui (me nga tangata katoa) i to moutorc i a Tiameka (Jamaica), ko Poti Koora to ingua (Port Royal). Me tc whenua katoa o waho o taua taone, kotahi mano eka te ruhi, i tanuku katoa. ngaro tonu atu —na te ru. I tc tau kotahi mano c whitu rau c rima te "kau (1750) ka ngaro a Kanihepiana (City of Conception), he taone nui kei te tu whenua o Tiri (Chili) kei Amorika. Ngaro rawa taua taone, hunhia rawaiia c te moana nui—na te ru. \ga tangata o taua whenua inaianei kotahi miriona, c wha rau e wha te kau mano tangata (1,440,000). I te tau kotahi mano e whitu rau o rima to kau ma rima (17<">;>) ka ngaro rawa tetahi taiia o tc tino taono nui nei o Kiinpona i Potukara (Portugal), he tino whenua. Mahara ana nga pakeha te:ia te wa'ii ora mo ratou i nga whare c hinga an;', ko to Kiu Mora tc ingoa (New Mole); ka rare

te tokomaha ki reira tu ai. Ki hai i takitaro ka tanuku rawa taua wahi, hurihia rawatia ana e te moana nui. Kaore hoki i maanu akc tetahi thiana o nga tangata i ngaro ki reira. ki hai i kotalii—me nga kaipuke hoki i kumea eteia ote wai ki roto kite ngatatatanga o te whenua, ngaro tonu atu — kaore hoki kia rewa ake tetahi niaramara i muri iho. Inaianei e ono rau putu te hohonu o te wai i runga i taua wahi. Nga tangata i male ki reira, i nga miniti e ono tonu, e ono te kau mano (60,000)—na te ru ano hoki. Ko te nuinga o te taone i hinga; ko te moana i hoki rawa ki waho, mimiti rawa ana; ki hai i whai miniti ka hoki mai ano ka huri haere i runga i te taone —e rima te kau putu te teitei ote ngaru i ngaro ai te taone. I puta kite ao katoa te ngaruetanga ote whenua i taua ru. Na, ite tau kotahi mano e whitu rau e whitu te k;m ma rua (1772) ka ngaro rawa atu tetahi maunga puia i tena moutere i a Tiawa (Java); mete whenua itepu o taua maunga i ngaro katoa, puta noa ki tetahi taha, ki tetahi taha. Te rahi o taua whenua i tanuku te kau ma rima maero te roa, e ono maero te whanui, me nga kainga me nga tangata o runga i ngaro katoa—na te ru ano. Te teitei o taua maunga i horoinia ki roto ki te puku o te whenua, rite tonu ki Tongariro i Taupo nei. Ite tau kotalii mano e waru rau kotalii te kau ma rua (1812) ka ngaro rawa te taone nei a Karakahi (City of Caraccas) i te whenua o Amerika i te pito o te ao ki te tonga (South America). Kotalii tonu te ngaruetanga o te whenua i reira ai ka mate kotahi te kau mano tangata, ngaro tonu atu —na te ru ano. Ko te ngaruetanga o te whenua i taua ru i puta haere i te takutai o Tiri (Chili) kotahi mano e rua rau (1,200) maero te roa. Kotahi rau maero hoki tc roa o te whenua i taua takutai i hapainga eteru i taua takiwa—e rua putu, tae kite ono putu, te teitei ote marangatanga ki runga ake i tona ah.ua o mua. Heoi, ko to te pakeha mea tenei e wehi ai, he ru. Kia kore c-nei e wehi hoki i te mea kua kitea te ngaro o te tangata, o te whenua, o te taone hoki, i tenei hanga nanakia ?