Untitled

Waka Maori, Volume II, Issue 51, 20 May 1865, Page 1

I te 8 o nga ra o Mei nei ka hui nga rangatira o Heretaunga, o te Wairoa, o te Mahia, o Turanga, o etahi kainga atu o tenei taha ote motu nei; me Wi Tako, me Matene te Whiwhi, me etahi atu rangatira o te Atiawa, o Ngatiraukawa, ka hui ki te Nepia kite Whare ote Kawanatanga ki kimi tikanga mo tatou, nga tangata hiahia ana ki ce pai, hei whakaora i a tatou i tenei takiwa 0 te kino, j tenei takiwa e whakaputapuia mai ana e te Hau Hau i ona tikanga kohuru ki to tatou kainga, hei whakararu i nga ritenga i noho ai tatou i runga i te ora, i te aroha tetahi ki tetahi, i nga takiwa kua hori am nei. »Ko Kopu Pitiera, ko Maihe Kaimoana, ko Paura te Apatu, 0 te Wairoa, me Paora P„erepu o Mobaka i noho atu kite tiaki i 0 ratou kainga koi puta he raru i runga i nga mahi a. te Hau Hau i muri i a ratou. Na te Makarini i karanga taua hui; heoi, vvhakamanaia ana e nga rangatira tukomaha 0 konei, 0 ko atu hoki, taua karanga a te Makarini—ko te Hapuku ko Tareha nga mea i noho atu, kaore i tapuko mai ki taua bui. No te 30 nga haora 0 taua ra ka takoto te hakari a te Makarini ma nga tangata ote hui ki roto kite ruma nui ote Whare Kawanatanga i Nepia. N"a mea i noho kite kai e7O te kau pea, hui ki nga pakeha e 80. Ko nga tangata maori katoa i tae mai kite taone i taua hui tera e tae kite 150. Heoi, ka takoto te kai ate pakeha. Na, ka kitea te kai! Ka kitea te taka ate pakeha, te tangata nana tana kai! Ka kitea nga kai katoa, te taewa, te piwhi, te hipi, te poaka, te paraoa purini; ite taima i kainga ai ka taona kite ahi, ka mura, ka haere tonu te kai mete mura ki roto kite waha ote tangata, he ora anake kite puku—ka mahi koe ete pakeha. te mohiotia au mahi. Tera atu etahi kai, ma te aha e korero. Tukua kite wai unu, he waina tena, lie pia tena, he hirapu tena, he aha atu tena, he aha atu—ko te rama anake i kore. Na, ka kitea te mahi ate pakeha ki te kopikopiko kite kawekawe i aua wai, i aua kai, ma nga tangata. Kotahi te kau ratou i motuhake ki ta ratou mahi. Heoi te korero mo te kai. Ka kai nga tangata, ka ora; ka tu ko te Makarini ki runga, ka karanga:—

" Kua maha nga hui ki Heretaunga i mua.ai. Koia hold me tenei ka hui ano tatou i tenei ra kite korero i a tatou korero mo te pai. Ahakoa, kore te kai, me hui noa tatou ki a korero tatou i a tatou whakaaro. Engari he po tenei; ekore e oti he korero ma tatou i te ra nei. Me waiho he korero ma tatou hei apopo. Ekore e pai kia roa nga tangata e noho ana i konei i te kore moenga mo te tokomaha. Ekore hoki e oti he korero maku ki a koutou ite po. Engari m.e hoki mai koutou ki konei apopo tatou korero ai." Hei k<">nei ka hureitia e te hui, —" Hurei! Hurei!" Ka mutu, ka whakaputa kf waho nga tangata ka hokihoki ki o ratou kainga. No te 9 o nga ra o Mei, ka hui mai ano ki Nepia korero ai i te marae o te Tari o te Kupa, ara ko te Tari o te Whitimoa nei ano. Timcitatia ana ete Makarini te korero, ka mea : " Taku i whukaaro ai i tenei takiwa ko -■ te atua hou, te atua kohuru nei, kia mahia e tatou. Inahoki kua puta haere aua ritenga ? ten si waka, i a Takitimu, tae atu ana ki Turanga. Ko tona ingoa o tenei atua he pai—inahoki he Pai Marire; tona tukunga iho he kino, he kohuru. No reira au i mea ai kia panaia i to tatou kainga. No reira hoki au i mea ai ki etahi o nga rangatira o Heretaunga kia mahi tatou i te mahi pai. Kaore au e pai kia mahia etahi mabi ke; taku e pai ai ko te tika anake, ko te ora. Taku hoki e mea ai kia mahia tikatia tenei waka a Takitimu. Na kua tae mai nei etahi manuhiri, a Hirini te Kani, a Matene te Whiwhi, a Wi Tako, ki te whakahaere i nga ritenga pai ki a tatou. Kua pai tonu te whakahaere o tenei waka i mua e nga tangata matau. Koia hoki tenei kua tokomaha nga rangatira o ia wahi, o ia wahi, kua hui ki konei i tenei ra—no reira au ka mea kia whakahokia e tatou tenei waka ki roto kite pai. Ko tenei ma koutou e kimi be ritenga e tika ai." Tera atu te roanga o a te Makarini korero. Ka tu ko Wi Tako Ka korero. Ia ia ano e korero ana ka whakanohoia e ia a Eruera Tutawhia ki waenganui o te runanga, ka ki atu ki a te Makarini he takuta tena tangata no te Hau Hau, no te ope o Kereopa raua ko Patara (te ope nana i patua te Wakana) kua riro mai i a ia, taua tangata, hei herehere—e kawea ana eia ki Po Neke ki ate Kawanatanga. Ko etahi enei o nga kupu a Wi Tako, ara:— "Whakarongo mai e Karaitiana! koutou

ko Ngatikahungunu! Whakarougo mai ki te take i haere mai ai au. Na koutou i whakahaere pai nga ritenga, a tutaki noa ake inaianei ko nga mahi he i roto i enei rangi—koia ka kimi ai tatou i nga mahi mo o tatou whanaunga e he mai nei. E pai ana kia mohio tatou ki o tatou whakaaro ; kia mohio tetahi kite whakaaro o tetahi. Ekore e tika ma te tangata kotahi e korero i ana whakaaro—engari me hui o tatou whakaaro, Kua puta te rongo o to koutou pai i nga takiwa kua hori nei. Na i haere mai au kite awhina i taua pai kia mau tonu ai, kia hoatu ai nga whakaaro o tatou ki to tatou hoa ki a te Kawana, kia kite ai te tika o ona whakaaro—te he ranei. Ara, he marama o a koutou whakaaro mo te atua hou nei kia panaia atu." Kai runga ko Noa Huke' : "Ka pai to patai mai e te Makarini mo tenei mea mo te Hau Hau. Ko taku, kaore au e pai ki tenei mahi kite Hau Hau. No te whakaarahanga o te Kingi ka ki matou me mahi i runga i te pai tena ritenga, a te Kingi.. I titiro tupato matou ki taua riteuga; no te mea ka he ena mahi, ka mahue te huarahi tika, katahi ka mahue i a matou ka mauria e te Hapuku. Koia hoki, me te*Hau Hau, ka panaia e matou ka mauria e te Hapuku—karanga ana e matou me whakahoki ki Waikato koi whakaporangitia matou. I era rangi haere mai ana te Hapuku ki konei kite korero ki a koe, ki a te Makarini; na, kua kore i tenei rangi. Na, e Kupa, kaore au e pai kia homai tetahi mea whakaporangi ki konei—mau e ki atu ki to hoa, ki a te Hapuku, kia whakarerea atu ona tikanga Hau Hau." Ka tu ko te Waka Kaka : ' " Ka tika e te Makarini; he waka pai Takitimu. A, e mahi nei ano au i te pai. I te hoko taua i te whenua—pai tonu taku mahi i reira, a kite ano koe i te pai o taku waka. Ko tenei kua kitea e au he atua kino tenei—kaore ki to taua Atua kotahi, pai tonu a taea noatia te mahi Kingi. Eta kaore matou e pai kite Hau Hau, ki tena mea e ki ana ko Poti Riri Kore." Kai runga ko Hori Nia Nia : " Ka tu tenei hei Hapuku au. Na, ko te Hapuku he tangata ia i waho o te Ture. Ko nga mea katoa e raahia ana e nga tangata o Heretaunga. Na i mahi tonu taea noatia inaianei, taea noatia te mahi hoko whenua a te Hapuku. Kaore au e pai kite Hau Hau. Te take i kore au e pai he mea iti au. Ko au he hoko tonu taku l te whenua. Ko te Hau Hau kaore au e pai—ekore ano hoki au e pai. Ka ki te tangata kei te Hau Hau au, he parau anake." Ka tu ko te Harawira Tatere : " Ka pai to patai e te Makarini. E kimi ana au kei hea te tika o tenei mahi, o te Hau Han. E pai ana to patai mo tena mahi hmhanga. Kowai te tangata e pai ana ki taua mahi kino e whakaporangi nei i te tangata ? Engari me pana—he hunga kmo. Ka rua nga mahi a te tangata he

tangata kino tena—he pai i tetahi rangi, taka ki tetahi he kino. Ko taku a mea ai ko te pai anake, kia kite au i te kakahu pai, i te kai pai, i te moenga pai, Ko taua atua Hau Hau, kaore au e pai. Homai ana e Waikato he Kingi hei puru i te toto, mahara noa he pai i tahuritia atu ai—ko tenei ka kino. Muri iho puta ana mai ko te Hau Hau, he kino ano. Ko tenei he pakeha au inaianei. Kia kotahi ano te Kingi ki konei ko Ingarani, kia tika ai nga mahi ki konei. Na te Kingi o Waikato i tupu ai te whawhai ki tenei motu. Ko te Hau Hau me whakahoki." Ka tuko teHiRAWANui o Manawa;u, ka mea:— " E Ma, kaore tenei korero i korerotia mo te korero parau. Eki ana a Hori Nia Nia ehara ia i te Hau Hau. He parau; nana ano i karanga te Hau Hsu kia haere mai ki konei. Inahoki tona kupu i tulrituhia kite pukapuka ki a Patara.—' Eta kaua e kumea kite po roroa; engari waiho ite po raumati.' Kua Hau Hau tenei laa Hori. Taku i mea me waiho am tenei mea ia te Ua. Ko au, ehara au ite Hau Hau—e aroha ana au kite pakeha, he hoa ratou noku." Ka tu ko Renata Tamakihikurangi: — " E te Makarini, raua ko te Kupa. Kaore au e pai ki tona korero, no te mea kei te korero i muri i te tuara o enei tangata, o Tareha raua ko te Hapuku. Ka >re korua i kaha kite pupuri i a raua ki konei. I ta tatou hui i Pakohai e ki atu ana au kia haere mai a te Hapuku raua ko Tareha kia panaia atu te Hau Hau—kaore raua i haere mai. Ko tenei e Ma, e mea ana au. me patu rawa te Hau Hau kia pai ai ta tatou noho. I a korua e ki nei me ata rapu marire—a, ma korua e rapu te painga o taku kupu, ote patu. Ka ki tonu Heretaunga i te Hau Hau, tona tukunga iho he kino. Ki taku, me whakahoki—ka kore e haere me patu." KairungakoKAßAiTiANA Takamoaka:— " Epenei ana ano i anei taku e whakaaro nei e te Makarini, korua ko te Kupa, me ta Renata, he korero tenei i muri i te tuara. Nau tenei hui, mau te korero—me patai marire ka korero ai koe. I era korero he penei tonu, he patai tonu. He Hau Hau ano korua (te Makarini raua ko te Kupa). Inahoki kua rongo au kua oti ta korua kara ko Poti Riri Kore. He kara Hau Hau taua kara, koia au ka ki ai i te whakaae korua kite Hau Hau. Ite mahinga i te Kingi o te Motu nei, pai tonu taku mahi—ata whakahaere marire au i nga ritenga mo te pai. Na. i runga i te ritenga o tenei atua kua he. Kaore he tika o tenei mahi Hau Hau. He huinga tenei mea te Hau Hau mo nga kino katoa o te motu nei; ka he te tangata i ana he ka rere ki roto.ki te Hau hei oranga mona. Ma tatou e kimi i tenei hui he ritenga mo tatou kia rere tatou ki roto kite pakeha, kauaka ranei. Kua mau kite pu nga tangata katoa c te motu nei i runga i tenei tikanga i te Hau Hau. Ko Waikato mana ano tana v/hakaaro, maku ano taku wbakaaro. Na

ko te Hapuku a Potatau inaianei, ko Paora a Maui. E mahi noa ana tatou ite pai, ko te kino e haere mai ana—ka tata te tae mai. Tera ano etahi tangata o to tatou kainga kei te korero ano kia whakakorea te Hau Hau ki konei. Ko au hoki kai te mea ano au kaua e homai ki Heretaunga. Ko tenei e Wi Tako me korero koutou ko a tatou pakeha. E marama ana a korua ritenga ko Matene mo te pai." Kai runga ko te Hirawanui : " E pai ana, korerotia nga mahi. Tukua mai te korero o te pai, o te kino." Ka tu ko te Teira Tiakitai, no te Hapuku : " E te Makarini, kaore matou e marama iho ki to korero ki a matou, no te mea kaore i konei o hoa, a Tareha raua ko te Hapuku. E marama ana ki a matou ano o matou whakaaro ; ko au whakaaro kaore i nwhiotia. Nau ano matou i karanga mai ki konei; kua rongo koe i o matou korero, me korero mai hoki koe i au whakaaro. Mehemea i konei a te Hapuku, raua ko Tareha, kei a raua etahi kupu pea mo te tika, mo te pana ite Hau Hau. Ko au kei roto tonu au i te whakapono, i te tuku whenua hoki." Ka tu ko Renata, ka mea:— " E Wi, e te Hiravvanui, e Matene te Whiwhi. Engari kei te marama pea koutou ki tetahi kupu a te tangata nei, a te Teira, e ki nei kei roto ano ia i te Whakapono, ite tuku whenua. Kei te pai pea tena a te Makarini ki nga korero a te Hapuku e tohe tonu nei tera kite hoko i o matou whenua. Na he kino kai roto i tenei. No te meatanga atu ki ate Hapuku kia panaia te Hau Hau kaore tera i rongo, ka ki mai ekore e tukuna e ia. Na he kino taku e ki atu nei, ara, me patu te Hau Hau —katahi ka rongo nga morehu ka hoki ki o ratou kainga. Inaianei, e nga pakeha nei, akuanei te kohurutia au e te Hau Hau." Ka tu ko Paora Kaiwhata : "Ko te Hau Hau i tae tuatahi mai ki au. Ka ui au i reira ki a Paora Toki kia whakaaturia mai te ra e tahuri mai ai ratou ki a matou ; mea atu ana au kia kaua matou e kohurutia, engari me whakaatu te ra hei matenga mo matou, Te rua o nga ope Hau Hau kaore i tukua e au kia karakia i tona karakia i toku kainga. Na ko te riri a te Hapuku ki a Karaitiana, he kupu tawhito. Mau pea ma te pakeha e awhina i ate Hapuku; ko matou, ekore matou e pai ki a ia—ekore rawa e hoki te whenua nei. Ahakoa haere mai nga rangatira o nga whenua ki Heretaunga korero ai, a Wi Tako ma, ekore e tika ena tangata kite korero mo nga he o Heretaunga—ekore rawa e mutu wawe. E tika ana te korero a Wi Tako kia whakatakoto he tikanga e pai ax tenei kainga. Otira ekore rawa e pai kite waiho te Hau Hau kia noho ana i' konei. Na ko koe, ko te Makarini, he tangata oranga moku; he tangata iti au. Mau ano e ki kia haere te Hau Hau ka uru au ki runga ki tau, kia marama ai to tatou kainga."

Katahi ka korero i konei nga tangata tokomaha. Ko a Henare Koura he pena ano me a etahi—koia tenei ko te Hau Hau kia haere. Muri iho ko Wi Tako. Ko ana korero mo te pana anakei te Hau Hau. Katahi ka tu ko te Kupa, pakeha no te Kawanatanga, ka mea:— " E Karaitiana, kaore tenei hui i karangatia mo enei anake e noho nei. Eki mai na koe kaore matou i kaha kite pupuri i a Tareha raua ko te Hapuku. I puritia ano e maua ko te Makarini, matou ko te Hirawanui, kaore i rongo. Ko tenei hui i karangatia mo te pana i te Hau Hau, me etahi ritenga atu. Mo te ki nei mo te kara, mo Poti Riri Kore, tenei ano. Ko te kupu mo te kara e tika ana tetahi wahi, e he ana tetahi wahi. Tenei te ritenga mo taua mea. Na Tareha i ki mai ki au he kara mana. Ehara i te meako 'Poti Riri Kore;' ehara ite mea he kara Hau Hau—ki mai na koe kua whakaae maua kite Hau Hau. Ko te tikanga o taua kara, he kara ma; hei tare ma Tareha me ka karanga hui a ia i nga kainga katoa e tu ai ana hui—hei whakaatu i te noho pai o tenei whenua, Ko tenei kara ka noho tahi raua ko te kara Kuini. Ko te Moananui te ingoa o taua kara ; na Tareha i tapa, ehara i aft. Ko ta koutou na ki mo te Hau Hau, kei a matou ano taua ki—ko matou ano kei te mate, kei te whakakino i taua mea. E kore e oti i a koe te pana, e kore hold e oti i au —engari ma taua tahi. Olira kia whai take ka tahuri ai taua ki taua mea." Ka tu ko Matene te Whiwhi, ka mea:— " E tika ana te ki kia panaia te Hau Hau. Me pana katoa, nga mea nui nga mea iti. E mea ana au me kimi e tatou tetahi tikanga mo tatou kite Ture hei whakaatu mo a tatou ritenga kia marama ai tatou, kia pai ta tatou noho." Katahi ka korero a Noa Huke mo te kino ote Hau Hau kite whakaporangi ite tangata. Ki tana me pana te Hau Hau. Muri iho ka tu ko Karaitiana, ka mea:— " Whakarongo mai ete hui nei. Ko te tangata tenei naua i patu a te Wakana (ara ko Eruera i riro mai ia Wi Tako). Ko te ritenga o tenei tangata ki au kite maori he ' TAUIRA.' " Ka tu ko Renata, ka mea:— " Taku kupu i te taenga mai o te Hau Hau ki Turanga,—' Kite tae mai ki konei, pakaru rawa i au tona panipani.' Na, haere ana ko Wi Tako raua ko Matene, ko te Wirihana, kite ana i a Patara i reira kaore raua i titoki kia tika ai a tatou ki i Pakohai. Na korua ko Matene hoki i whakaoti taua ki reira. Na, te tika i a korua taua ki hopu i a Patara raua ko Kereopa." Ka tu ana ko Wi Tako : " Kua ki atu e matou kia haere tahi koe i a matou ki Turanga, kaore korua ko Karaitiana i haere tahi i a matou. Penei kua mate i a tatou a Patara. Tetahi, me i haere tahi ano koe, penei kua kitea ano hoki to roratanga i reira. Ekore hoki au e kaha kite patu no te mea e wha te kau ratou te Hau Hau. Na tokorima tonu

matou i kite i a Patara. Kowai hoki kia rere atu hei hoa mo te Wakana ? " Ka tu ko Karanama to Kapukai o Ngatiraukawa:— "Kaore au e pai kite Hau Hau. Kite kore koutou e pai ki ta matou ki kia honoa tahitia tatou, heoi—tenei te whakatauki:— * Hei konei ra; ko te hokinga ake tenei, to ake te papa kite whare.' Koi mahara koutou na koutou anake i pai ai to koutou kainga; kaore, na nga pakeha nei." Ka tu ko te Makarini, ka mea:— ''Kite tupu he kino i te Hau Hau me hui tatou kite pehi i taua kino. Engari ko nga tautohe a koutou ko te Hapuku me waiho i tahaki takoto ai. Kua oti au te ki atu ki a te Hapuku kia whiikahokia ona Hau Hau; a, he mea atu hoki tenei ki a koutou kia pena ano. Kaore au e pai kia tupu take kore noaiho he whawhai ki roto i a taua. Engari kia marama ki a taua tahi te tikanga, katahi ka tahuri tahi taua kite pehi i te kino. Ko te tahuri ki a taua ano, nga tangata o konei, riri kau ai—kaore au e pai, Taku e pai ai me riri taua ki nga tangata ke e kawe mai ana i te kino ki konei hei whakararu i a tatou. Ki ana te hunga Kingi he ritenga mo te pai ta ratou ritenga; otira kua kite koutou he kino tona otinga iho. Koia hoki me tenei kino puta hou mai ki a tatou koi whakawaia koutou kite tahuri atu —tona otinga iho he kino rawa atu i to te ritenga Kingi." Ka tu ko Karaitiana : " Kia rongo mai koutou, ko te take i aro ai te Hapuku kite Hau Hau ko nga whenua—hei kahanga mona ki au mo te whenua nei." Kai runga ko Ihaka Whanga, ka mea:— " E tika ana, e aku hoa, na te pakeha i karanganga tangata o tera wahi, o tera wahi, ki tenei hui. Te take i tuhia ake ai au e te Makarini, mo te Hau Hau anake; kacre mo te whenua—engari mo te Hau Hau kia panaia e tatou. Ko te take mo a koutou whenua, me ata waiho marire—tenei kei au, kei te takuta, te ritenga mo nga rongoa. Ko tenei me ati ati atu te Hau Hau. Ko te ki nei me patu nga Hau Hau, e he ana ; kaore, me ata whakahoki marire ki o ratou kainga. Kowai te tangata e manawa nui kite waiho i te taru i waenga o tona maara tupu ai ?" I konei ka tu ko Wiremu Kereoma, he Pirihi Kuini no te Wairoa, ka waiata:— Kaore taku raru, he raru tahuritanga kite whare; I whakawarea au e koe kite tama iara na te pu wbakahara. Hua noa kite hanga e nunumi nei kai te aha, Eaore, kai te whakarato ki waenga o te tahora e. Te ai o koutou mahara ki nga mahi a Rua te Pupuke, Ki nga mahi a Rua te Hotahota e, E heke ana ano ki nga heketanga kite takanga o Maro, b Piri ana iara me a paaua a Whare, piri kite tu pari maunga e. Ka maranga ko Hamana Taiapa ka korero:— " E hoa ma kia ata korero i a tatou.

Tenei ano au kai te mahi i nga mahi o toku whenua—he mate kai a koe, he mate kei an. Na, te mare ki au ko te putanga mai ote Hau Hau kite Wairoa, ki ana kia tapahia toku kaki. Ka rongo au ki tena ki ka tuhituhia taku pukapuka kj a te Makarini—' E hoa, maku tetahi pu ; ko te Hau e tahuri ana mai ki uu whawhai ai.' Na kua tae ake nga pu; tae ana mai te Hau Hau kite Wairoa mau ana taku ringa kite pu. Kaore i huna eau toku maunga kite pu. Ko te kitenga e te Hau i au e mau ana i te pu kua mataku." Ka mutu i konei nga korero i waho ; katahi ka whati, katoa ka haere kite whare ite Kawanatanga kite kai ate pakeha kua maua. Ma wai e korero ia te pakeha ana kai ? Ko te rite ano tena ote ra tuatahi. Heoi, mutu ana te kai, ka korero ko te Makabini, ka ki e hari ana tona ngakau ki nga rangatira o ia wahi, o ia wahi, kua hui na ki kona. Katahi ia ka mau kite karaihe waina, ka tangi atu ki nga manuhiri ki ta te pakeha ritenga,—'• Kia ora tonu koutou." Ka ki ia e hiahia ana ia kia we te mutu nga mauaharatanga, nga riri, nga aha, o te Pakeha raua ko te Maori. Tera atu ano pea etahi rangi e hui ai, e korero ai ano, e rapu ai ano, i nga he e mau ana ano i roto i a ratou—ara, i te kiri ma, ite kiri whero. Ahakoa, puta mai he pai i roto i tenei hanga i te hui, kaore ranei. Ahakoa tena, he mea tika kia kitekite ratou i a ratou ; kia korerotia itera e whiti ana nga korero o te pai, o te kino, kia kotahi ai te kahanga o nga iwi e rua kite pehi i te kino. Koia hoki tena, ka hoki nga tangata ki o ratou kainga, me kaha tena rangatira, me tena rangatira, i tona kainga atu, i tona kainga atu, kite mahi ite pai, kite pehi hoki i nga he e tupu haere ana i te motu nei. Ka tu i konei ko Wi Tako, ka mea : " Whakarongo mai, e nga rangatira o Heretaunga, o Turanga, o te Wairoa, tatou katoa. E whakapai ana a hau ki ta tatou huinga kite aroarooteHupariteneti. Na, taku kupu o to tatou huinga i whakapai ai—e toru tahi nei o tatou ringaringa ki roto kite rihi (dish) kotahi. Kia penei ano hoki o tatou whakaaro i roto i o tatou ngakau. Kia hoatu tika kite aroaro o tatou whanaunga; ote Makarini hoki, o te kai whakarongo i o tatou kupu, kia whakaritea a ia hei tuara mo a tatou korero o tenei rangi—mo tona aroha nui i mahi ai e ia i nga rangi e rua te hakari mo tatou. Kia tuku atu to tatou whakaaro ki ate Kawana; kia whakaaetia mai e ia, e pai ana—katahi tatou ka tahuri kite whakarite i o tatou whanaunga e kino mai nei. Mehemea ka marama i a ia, ka marama hoki i a tatou—ara, ta tatou korero kia whakamutua te whawlai o te pakeha kite maori, mete maori kite pakeha. Kite kore ratou e whakarongo mai ki a tatou korero, ki a te Kawana hoki, heoti ano hoki—ka waiho ma te Kawana e mahi."

Kai runga ko Wirihana Toa Toa :■— " Haere koutou—mahi! Mahia ano te pai ki o koutou kainga—e tera tangata, e tera tangata. Ko tenei, te mea i ora ai tatou he mahi i te ora mo tatou. Kaua koutou e pouri ki nga korero a nga tangata o Heretaunga— mana ka kino, ka kino, mana ka kore, ka kore." Kai runga ko Hoani o Whakatane, ka mea:— _ "Eta ete Makarini, te ritenga i whakatika ake ai au he whakapai ki nga mahi a Ngatikahungunu kite pana ite Hau. Kia rongo mai koe he Hau Hau au. Ko taku iwi kai te Hau kntoa, ko au anake i rere ki waho. Ehe ana te matenga ote Wakana." Ko Anaru Matete :—"He poroporo ake taku ki a koe ete Makarini. Apopo tenei te hoki ki tona kainga kite mahi i aku mahi. He kupu tenei naku ki a koe e Wi Tako, katae koe ki to kainga me haere koe.ki te mahi ito iwi. Nau hoki na te Atiawa te mate nei i homai ki au'" Ko Wi Tako :—" E tika ana tan eki mai nei. Ekore e whai mana te Poropiti ki tona kainga atu. Ko taku, me haere koe kite mahi ito kainga; ko au me haere ki toku kainga mahi ai. Ko nga korero o waho o te whare nei kaua e waiho hei korero tuturu ma tatou. Engari ko n-ja korero i runga i tenei hakari me whakatuturu- -ara ko uga korero aroha." Kai runga ko Tamihana o Whakatane, ka mea:— " Heoi ano te putake i haere mai ai au ki tenei wahi ko te wbakarongo i te tikan°n o Heretaunga. E whakaae ana toku ngakau kite tikanga o konei kia peia te Hau. Ko tetahi ki o konei kia whawbaitia—kaore e marama i taku ngakau tena." Ka tu i konei a Nikora te Whakauxua, o Ngatihineuru, ka korero kite tahuritanga o tona iwi kite Hau Hau—2s i riro kite Hau, 25 ki a te Kawanatanga. Ka korero ko Paora Kaiwhata, ka mea:— "Kua rupeke nga rangatira o tenei whenua, o Heretaunga, o Turanga, o Otaki, o hea atu, kite aroaro ote pakeha kia rongo te pakeha ki to tatou pai i ha?iga ai bei pai mo Heretaunga; kia whakakotahi o tatou whakaaro ki o tatou pakeha anake; kia kaua te kino e homai ki konei whakakino ai. Tenakoutou nga rangatira maori e mahi ana i te pai." Ko te Harawira Tatere : " Kia mau kite pai! Kia mau kite pai Na te pai i kitea ai tenei tepa kai, tenei hui. Ko Waikato kua mahue ana tepa kai, me ana hoa pakeha. Ko tenei kia mau tatou kite pai! " Ko Hohepa Teira o Mohaka ; " Kaore au e hoki ki muri kite kino. Kotahi ano te paanga o taku ringa kite pene—koia ano tenei e mau nei kite pai, ake, ake, ake." Ko Ihaka Whanga: —"E whakaoai anaau ki nga korero a Tako. Penei ana hoki toku whakaaro, ko te atawhai kite

pakeha, ko te aroha kite pakeha—ko te pakeha taku tangata i ora ai au." Ko Henare Koura, ka mea :—"He poroporo ake tenei ki a koutou, kl nga manuhiri nei. Haere korua ko Wi Tako ko Matene Whiwhi, ki to korua kainga mahi ai— na te pai i kitea korua ki konei. Koia hold koe e Hirini, koutou ko o matua, haere e . hoki ki to koutou na kainga. Ehara tou waewae ki tenei whenua, he waewae tapu—na te he ka pa ki a koe, koia ka kitea mai koe ki tenei kainga. Ka mutu, haere e hoki—kia mau ki a Ihu Karaiti.'. Ka tu ko Matene Whiwhi, ka mea : "Kua oti nei te whakapuaki nga kupu poroporo ake mo Hirini te Kani, mo Ibaka Whanga, me nga rangatira katoa o Heretaunga, kia noho tika i runga i to tatou ritenga kotahi. Na ka hoki au ki toku wahi me taku taha o te pai maku e mahi. Ka hoki a Hirini te Kani, me Ihaka Whanga, ma raua e mahi te taha ki a raua ote pai. Me nga rangatira katoa o Heretaunga mana e mahi tana taha, tana taha, tana taha." Hei konei ka tu ko te Makarini, ka poroporo ake ki nga manuhiri, ka mea : " Ko tenei ka hoki koutou ki o koutou kainga, e nga manuhiri nei, me mahi koutou ite pai kia penei ano hoki me tenei e mahia nei e tatou —kia hua ai nga whakaaro tika i roto i enei takiwa e mahi nei tatou. E hoa ma kia kaha kite mahi i te pai mo tatou me ka hoki atu koutou ki o koutou kainga." Ka mutu i konei.