HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Waka Maori, Volume I, Issue 4, 25 July 1863, Page 2

HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Ko te tangata e hiahia ana mana UNKNOWN e tango i tana nupepa, kaua ia e hui tona whakaaro ki ta nga pa, e pai ana; me homai e ia kia kotahi te kau herini, ka rite ai te nupepa ki a ia mo te tau kotahi. Ka tnhi mai te tangata tuhi mai, kia marama rawa nga reta, me nga ingoa o nga kainga, o nga tangata, kia moluotia ai. No te Wairoa, Hurae 8, 18G3. Kite kai tuhi ote Waka Maori. E hoa, tenakoe. Tenei nga korero o tenei kainga, ote Wairoa, ka whakaatutia atu ki a koe—ko te he o tenei kainga. No te haerenga o Rangimataeo kite hui nui ki Turanga, no reira ka pangia e te mate ; nui, nui rawa atu tona mate. Ka kiia, e nga tohunga o reira, na Paora te Apatu i rnakutu ki runga ki te paraire o te rehi o te Wairoa nei, i tenei Hanuere ka pahemo nei. Tokorua nga tangata o te Wairoa i reira e whakarongo aua ki a ratou korero; na raua hoki i korero mai kite Wairoa nei ka rongo a Paora te Apatu ki aua korero. Ka ki ia i reira kaore ano tetahi wahi iti nei o tona ngakau i tata noa ki tena mahi, kite makutd—ko tana e mahi ana ko te whakapono kite Atua nui o te Rangi. Te taenga o Rangimataeo, me nga tangata kotahi te kau o Turanga kite mau mai i a ia, ki tona kainga nei ki Hikawai, ka rongo a Paore te Apatu, mete runangahoki, katahi ka haere ki Hikawai kia kite i a Rangimataeo, kia korero hoki i nga korero makutu. Te taenga atu, ka kite i a Rangimataeo, ka tae kite whare, ka whakatika mai te whai korero, ko te Reweti te Pakipaki, ko te Tuatini Huruhuru, rangatiraoTamaianorangi, ko te Waka Tatnaiwhakamaunga; he korero pai anake. Katahi ka whakatika ko Paora te Apatu kite -whakahoki i a Tatou korero. Ka whakaputaina e ia nga korero makutu i rongo ia ki Tamihana Minita, ka ki ko ena whakaaro ki hai rawa i tata mai ki tona taha, engari pea me waiho atu i a te Apatu raua ko Ngarangimataeo ta raua mahi; ko ia, kaore. Ka mutu ote awatea. No te po ka whakatika ko Karauria te Iwirori, ka ki;—" Haere mai, e taku tuakana! Ko nga korero i rongo na koe kai te tikatonu; engari kaore i maranga tou ingoa." Ka whakatika ko Paora te Apatu, ka whakahoki i tana korero. Ka mutu. Katahi ka mahi te Runanga, kite anahe whakapae te taha kia Paora; ka mutu, ka hold mai a Paora ki tona kainga. Huri ake tetaha kia Paora, ka timata tenei ko tetaha kia. Mitipara raua ko te Pirihi Pata. No te 29 o nga ra o Mei ka tae mai kia Paora te Apatu tetahi pukapuka tono i a ia mete runanga kia haere atu kite runanga i te tupapaku. Na, ka ao te ra ka haere a Paora, mete nraanga katoa, ka haere ki Hikawai; ka tae ki reira ka whakatika mai ko Aperahama Tokouri kite whai korero, ka ki ua MitipaTa, na te Pirihi Pata i makutu. Ka whakatika mai ko Ihakara Haeata, katahi ano ka timataia ko te

moe a Paora Repenui ite po kite Reinga. Kote moe tera a taua tohunga. Tika tonu mai tona wairua, tae tonu mai ki Matiti, ka tutaki i a ia te Mango raua ko te Toreanu. Ka tikina hoki te moe a te tupapaku o Turanga mai. Ko te moe tera. Moe rawa iho, tika tonu mai te wairua tae tonu mai kite Manuka ;ka puta atu te Waka, tokorua nga tangata o runga; ka tae atu ki a tera ; ka karanga atu te mea o te kei kite mea ote ihu !—" Tikina atu kia patua tangata na." Kore tonu tera e whakatika, katahi ka whakatika atu ko te mea o te kei ka ki atu kia patua ; katahi ano ka kawea tangata ra e te mataku, katahi ka tangi, a, tangi tonu atu kite ao. Ka mutu tena, ka tikina ko te tiro kanohi Atua maori. Titiro rawa atu te tohunga ra, a Paora Repenui, ko te tangata i runga i.te maunga etu ana ; anga ai te aroaro kite tonga. Ko te tu o taua tangata, piko ai tona tu, roha ai ona ringaringa ki runga. Ko te ingoa o tera maunga ko Puketowhaitere. Ko tetahi moe a taua tohunga, koia tenei. Moe rawa iho e haere atu ana te wairua o Mitipara kite patu ia ia, me te rakau anake i te ringa e mau ana, ka tae atu kite taha, ka whakatika mai ki runga te wairua o te tohunga ra ka karanga mai kia haere atu te wairua o Mitipara kite patu—a, ka hoki atu ano te wairua o Mitipara. Katahi ka ki nga tangata katoa o te waha ki uta na Mitipara tonu i makutu a Rangimataeo. Katahi ka whakaaetia te runanga mo Mitipara raua ko te Pirihi Pata. No te rua o nga ra o Hune ka takoto taua runanga kite Umukumara —poto ake nga tangata o taua runanga 200. Ko Ahita Karari te mangai ote runanga. Ka whakatika ko Paora Ropenui. Ka moe ia ka kite tona wairua ite Wheke ki Matiti; ka toro nga kawai ki a ia, ka mataku ia. Kai runga ko Mitipara raua ko te Pirihi Pata; ka ki, kaore i a raua, kore, kore raua atu i a rawa. Kai runga ko Kahea; ka ki na rawa tonu, mo te whenua te take, inahoki he riri anake ta raua mahi i te wa e ora ana Ngarangimataeo nui. Kotahi ano te kainga ki Matiti, tukua ana e tera ki tana pakeha, tukua ana hoki e raua ki ta raua pakeha. Kakiiaete runanga kia whakatarevvatia taua he, a, hoki aaa ki tona kainga. Katatate hemo te tupapaku ka kiia a Mitipara kia patua, hei utumote makutu. Muri iho ka hemo te tupapaku, ite2l o nga ra o Hune. Katahi ano ka kino rawa nga tangata katoa o te waha ki uta—ko te whakamate anake ia Mitipara, ko te mau hold ite whenua kia riro i a ratou. I te Turei ka whakatika nga tangata katoa kite tangihanga—ka haere hoki a Pihopa raua ko te Hemara. Te taenga atu kite kainga ote tupapaku, ka whakatika mai taua iwi kirunga; pai ana ! ko ona kanohi kai waho e whakana ana, ko ona arero kai waho e tautau ana. Kotahi tonu te kia ratou ; ko te riri anake, ko te patu anake i a Mitipara. Tohe noa, ako noa te Pihopa raua ko te Hemara, te rongo hoki. Tawatia ana raua e taua iwi. Ka mutu ;ka hokimai a Pihopa mete iwi katoa ki o ratou nei kainga—ka ki a Pihopa kia awhinatia a Mitipara, kei patua. Katahi ka whakatika nga tangata o te pito ki waho kite awhina i a Mitipara—hui ki tona iwi 300 tangata, ko te hunga hapai ite pu 200. Ko nga tangata ote taha kite tupapaku 400, ko te hunga hapai ite pu 170. Ite tuatahi o nga ra o Hune ka tae mai te tupapaku ki Matiti. E hoa, ete Kanni, wahi iti nei kua hinga tetahi me tetahi ano. Korerotia paitia e nga Minita; ae ana tetahi, ae tetahi, muri tata iho ka whanako i nga poaka a te iwi o Mitipara, i nga napeuane hoki a Teone Wiwi. E iwa nga poaka i riro. Heoi, ka timata haere ano taua he. E hoa, tenei hoki tetahi wahi he. Ko te tukunga hoki i taua whenua raruraru e nga maori kite pakeha, kia Teokara raua ko Tare—e nga tangata o Rangimataeo. Kei Torohi te rohenga, puta noa ki Huramua, me nga motu rakau erua Heoi, whakaae ana raua ki taua whenua. E hoa, katahi au ka titiro hei raruraru tenei ki nga maori, ki aua pakeha hoki—he raruraru kino, kino rawa atu. Heoi ano. Ka huri te ki ki a koe. Na to hoa aroha Na EPENIHA, ara, Na to RUNANGA e noho ana ki Waihirere. [Ko etahi o nga kupu o roto o tenei reta kua

mahue atu e matou—he roa rawa hoki, e kore ano eo kite nupepa nei. Engari ka tuhi mai nga hoa tuhi mai kia ata hanga marire. Tenei ano te reta a Toha mo taua Runanga ano; otira e kore e taea te ta i tenei nupepa i te huhua o nga korero.]

Hurae 10.1863. Kia Omana,— Tenakoe. Tenei taku kupu ki a koe. Erua nga pereti o konei kua pakaru ite wai—ko te Tiweka, mete mea i roto ite ngaherehere nei. Erua ena pereti, pakaru anake ite wai. Mau e tuku mai he kai mahi mo aua pereti; kia tere mai. Na Nopera. [E hari ana matou ki nga'maori ka timata nei te matauranga o ratou ki tepaingao nga rori, onga arawhata. Ka nui hoki ta matou pai kite panui ite reta penei; no te mea he mea whakite ia i te whakaaro o nga maori e anga ana ki runga ki enei mea ( ]

Te Aute, Hurae 2, 18G3. Kite kai tuku mai ote reta nei ki au, Ida Hemi Wuru, kai ta mai o te Haaki Pei Herara. E hoa, taku kupu ki a koe—tukua mai ki au etahi pukapuka maori, pukapuka pakeha hoki. Kiia mai hoki nga utu mo te tau. E hoa kanui toku whakamiharo mo te nui o te reta e haere ana ki nga maori; erato tonu ana te haere mai ki a matou i nga wa katoa. Kaore nei i whakaaetia tau whakaatu mai i mua ; heoi, na tau mahara ano i tenei wa i tuhituhi mai ai koe kia matou. E hoa mehemea ka rite i a koe toku kupu, ka rite hoki i au ki tau i whakaatu mai ai, Ka huri i kona. Na to hoa Na Nguiia.

Kia Hemi Wuru, te kai Ta o te nupepa maori o Nepia, Ahuriri. Koia tenei toku whakaaro. Kua whakaae ahau, he tangata no Wairarapa, kite perehi ta pukapuka o Ahuriri kia tahuri kite whakarite i taua perehi. Tenei hoki te mea i whakamiharo ai toku whakaaro ki taua perehi. Kua kite pu ahau ite nupepa i taia ki taua perihi; eki ana kia tahuri nga Maori kite whakarite moni mo taua perehi—kia £SO pauna ma nga maori, kia £SO pauna ma te Kawauatanga, katahi ka tuturu taua perihi. Kite kore e rite ka mahuetia taua perihi. _ Tenei taku kupu. Kaua taua perihi e mahuetia engari, kite kore nga tangata e hoatu i te rima tekau pauna, me tuku mai ki taku i whakaaro ai mo taua perehi. Ko taku tenei; me utu taku i te tau. me noho te ingoa o te tangata ki roto i te rarangi o cga kai hoko nupepa —ko taku tena e pai ai. Me he mea ka oti ki tenei whakaaro, me utu i te tau mo te nupepa kotahi, e pai ana, ka tere taku whakaputa i te moni, no te mea e mate nui ana ahau ki tena taonga, kite nupepa. Kite oti ki tenei tikanga me ta kite nupepa nga utu mo te nupepa kotahi. E hoa, ete kai ta o tenei nupepa, mete rangitira o tenei perehi, kaua e mahuetia tenei taonga. Engari me ata tahuri atu ki nga rangatira ata whakaaro tika o Ngatikahungunu e whakaaro ana hei taonga mo ratou te nupepa, kia tahuri atu kite whakarite i taua perehi. He hiahia nui noku ki taua taonga hei kawe i a tatou whakaaro kia rongona. Penei toku whakaaro. Ata mahia taua perehi hei whakaatu i nga mea ngaro. Heoi ra, ma nga rangitira o Heretaunga e whakarite me anga atu ki reira. Heoi, hau. hau, kahuri. Na to hoa Na Pieipi P. Apatu, 0 Moiki, Greytown, Wairarapa, New Zealand. [Ka tika te whakaaro a Piripi. Tenei ka tuku atu nga nupepa ki a ia, ake nei. Mana hoki e mea atu ki nga tangata o Wairarapa e hiahia ana kite nupepa, kia homai kotahi te kau hereni. ko nga ingoa hoki o nga tangata e homai ana i aua moni me tuhi mai—katahi ka hoatu he nupepa kia ratou.]

Wairoa, Hurae IG, 1863. KIA TE HtTPAKITENETI. E hoa kua tae mai tetahi tangata no te Urewera, i hoki mai i Waikato me ana korero totikaranei, parau ranei. Ahakoa, me korero.

No te taengamaio taua tangata kite wahaki uta ka huihui ki Mangaaruhe aua iwi o uta—a Tamaionarangi, a Hine Manuhiri. me etahi;hapu o Ka tu taua tangata ki runga, ka ki'ia ko te la i Waikato mana, hui mai ki aua tangata e noho ra; ko Nepia ma Waikato. Heoiano ka tu kirunga no te tangata whenua ;—" ko tua ma Waikato, ko Nepia ma taua, hei mahi ma taua." Kaore au i kite, engari i rongo au ki etahi tangata—otira. he pono ena korero. He whakaatu tenei kia rongo; otira, ki ta matou nei ■whakaaro kei te mate ratou ite porangi—ara, i te tupoupou parakiho. Koia enei te mate o Ngatikahungunu. Me hoatu tenei kite nupepa, Na TOHA. [ E whakapai ana matou kite tikanga whakaatu a Toha.]