TE PUKE KI HIKURANGI.

Puke ki Hikurangi, Issue 19, 30 November 1899, Page 1

TE PUKE KI HIKURANGI.

[PEREHI.]

Kereitaonei Noema 30th 1899. Waahi Tekau-marua o te

NGAKAU POURI.

He mea whakapouri kite ngakau nga huarahi kite pouri, he mea whakamrama kite ..ngakau nga huarahi ki fe maramatanga, kaati ko etiei kupu e hoa ma kei te haer© tahi tonu raiia i nga wa katoa, mo te taha kite ngakau mdrama, tenei ka kokiritia ata, hei whakamarama kia koutou e nga taarie, e nga wifclune, e nga Taitamariki o te hnnga e tono mai ana kia tukua atu a te "Poke Ki Hikurangi" kia koutou, e tono mai a mun ake nsH kia m ir* m * ai ia kouton me etahi ano 1 illicit tint tiif ihnl tinTT Tiifl nr^ 1 kia tuku#atui» ratao r ko etani i "tae tika mai, ko etahi kaore i marama, kaati ne koanga agskau kia te "Puke" me ona Kaiwhakahaere, te maha onga tono, e tae mai ana, otira, ko te mea e tino rawe ai te ngakau, kia penei te ahua o nga tono, e rite ai ki ta matou, me ta nga kai tono: 1. Kite tono mai te tangata kia tukua atu te Pepa kia ia, me whakamarama rawa mai eia tona Ingoa Iriiri mete Ingoa o tona matna, mete Ingoa tika o tona Po'utapeta me Porowini, mehemea he Ingoa Pakeha te te Porowini, me hoatu e kee ma tefcahi Pakeha e noho tata ana kia koe e tuhi ki rbto''i to Pukapukatono mai. £. Me uto nga moni a nga kai tango "tfnpepa" kf te tangata e hiahia ana, erigari me utu rawa te moni i te takiwa e tukua mai aitetono, a, me tuhi mai ranei te kupu awhea utua mai ai. 3. Kahore e Perdhitia nga korero whakakino Ingoa; mo te tangata, mo nga tangata ranei, mo nga Iwi ind nga Hapu, me era atu mea whakalrino, «P» an* kite tangata e tukua mja ana kia PerehitU, he mea kino rawa tenei Id nga' katoa o te Ao, a, kahore ePereiiitia. i, Kite tuku korero mai nga tangata te tangata Wafctne Taitamariki ranei ki to tartau NtfpbS«'kii to "Pulfe Ki Hifairarigr m kotahi tonu te taha ote Pepa heii&finga,o ia wharingi oiawharangi, kia ngawari ai nga kai mahi ote Pe«aßL .. 5. Ko nga reta tuhi mai epa ana kite kaioa, o itiMwi; Hapu Taane WanlriffTamariki, hei tautoko i nga mahi e puta ai he ora, he koangS ranei mo te Iwi; ktchofce he' u4u> etiktei ko ng> rfcta 6 tolnja itiai ana m*te"PuW E £&tu K» pfct* tnai ai he moni maana ma ratau ranei, ,ka utua eneiira annaPaiiiiL " - , 6. Kahore e Perehitia nga a&t* kahore aej i ivmi* te &jgoa o nga tangata, ote tangtt%a ranei. naana ki rotoi tanafrtaritnkua nki'al hei Panui: 7. Ko te ata jeaoAe P*pa o ie" Puke Ki i to tau ityto&ffi. 8. Kite tono'mai te tangata nga tangata

nga Wahine nga Taitamariki ranei, i'te Nupepa, me penei te ahua o te Ingoa ki waho o te kawa: Kite Etita o te "Pake E Hikurangi" Box 20, Greytown North, "Wairarapa. 9. Kite tukci moni mai koutou ko te Tauira ano tena i te Nama 8 i runga ake na, hei nga moni dta Poulapeta anake, otira kei a koutou ano te tikanga mo a koutou moni hei tukunga mai, He maa kau atu tena koi nui rawa to koutoa ruihi. Kia pai rawa te koutoa tuku mai kia tae tika mai kaua hei ngaro koi ruihi ano koutou. 10. Kotahi tionu tangohanga o te Pepa i te tau, kaore he ono marama, kaore he torn marama. 11. E rua potanga o te Pepa i te marama kotahi. Ka marama pea ia koutou nga whakamarama a "Te Puke." Ko te tikanga i tfhakaatu ai matau i nga |M>lßHMf»iWpi inn iiHihiii ma i rungai te reta A-ifaMieJnfi^aftMi^zini; ko taana tbno i pehei te ahua:-—Me tuku mai kia Heta te Bangi-matahgiiiui kei Makiwhara taone. Heoi katakuaatu e matau i. runga ano i taaha Tanira; he rhaha ngn. Pepa i tukua atu, ko eiahi i kotiti ke noa atu, ko etahi i whakahokia mai i te Tupanaku Poutapeta i Poneke, na matau ano i utu ko 1/- hereni i nga Pepa mo te Bahgi-matangihui. No te 29 p nga ra o Hiirae 1899, ka tae mai taua tono a Heta, no te SI o nga ra ka tukua atu te Pepa tuatahi. Kaati i patua e matau te Ingoa o Heta i te pukapuka o nga tono, e rua nga ra i muri mai i te patunga i te Ingoa 6 Heta ka tae mat te tono a Patumoana Uru-te-ngina o Pakaraka, fMaxwellto'sen) Whahganui. He mea whakamiharb kia matau te kiteatanga 6 te Poutapeta o Heta te Bangi-matanginvi, "i ngaro a kua kitea i mate a kua ora" a, kua haera tonu te Pepa ki a Heta. Tenei ano tetahi ko te tono a Pineamine Tuhaka; o te Horo Port Awanui, kua kitea e matau i tae tonu )p te Horo Port Awanui; i whakahokia mai i reira kite Tupapaku Poutapeta i Poneke. Kaati ko Poari Ngawaka o te Ante H.B. tetahi kua kitea e matau i tae tonu kite wa&hi i tonoa mai ai e Poari Ngawaka, te Pepa kia tae atu ki a ia; mo tenei ahua ko matau kua raru noaibo, (otira kua mate pea ia mehemea kua mAt« he aitua he mea hui i he ai.} Kaati mehemeakuarirohe kalnga ke nonoaime wnaiamaraina mai kia matau kia tukua atu ano fc£ nga kainga i noho at korua. Kaati i te k6re whataatn mai ka patua o korua Tngoa; i runga i te awaagawanga o matau ngakan he fflea pea Ida ruihi atu tena Perehi kia hingft atu ranei, notemea kei te mahi moni ma ratau, ka whakamaraaiatia jttu te mfr on* Sai-whakahaere. Tna&lii: v Kaore i 'te mahi moni hei mohiotiega mo Jbe ,tika tenel kupu, iljjf/yt ffMjftJMf" ' nrfrti* i roto i igJWpalP^O^ttte 7 ' to a ta Iwi panui ana ke, me n*i rtta mAtenga Tupapaku, Whakapapa, Bdhgd-korero. Kei penei te whakaaro'« ana e matau tto nga moni utu Pepa hei whai monitahga ma matau,

kaore kei te pau tonu i nga Pane Knini i nga pukapuka me era atu raweke o te Perehi. Tuarua: He tamariki Maori tonu kei te mahi kaore he utu mo ratau, ko te kai anake kei te haere, mete mahi i roto i te poharatanga o te moni o te kore kahu, o te kore M, me tetalii ■waahi o te mate-kaitanga. Ko te mahi a enei Tamariki kei runga i te whakahau a te Iwi e mahi ana, me to latau aroha ki nga Iwi Id nga Hapu, kaati he kupu whakahi pea tenei ka kiia ake nei, e kore to tatau Nupepa a "Te Puke Ki Hikurangi" e hinga, kore rawa atu i runga i te kore monitanga, ahakoa e 20 tangata hei tono mai i te Pepa ka haere tonu, me kore ra#a atu pea he tangata kstahi ka hinga, e te Iwi e nga Hapu kei pouri o koutou ngakau, kei mea he tawai he patipati ranei, kaore he whakamarama na matau i te huarahi o te "Puke,'* kia marama, ka?.ti nga whakamarama. Me'hurtihft fo Mti*A.ln.JaMnahV»-,to^Bifc? pir£ w M a te "Puke" ma ana wnaksuaßwa* mo te Ngakau Pouri, e mini ana hoki a te "PukeV ki a te "Tiupiri," mo runga i tona marama, me tona kaha kite whakamarama ki nga Iwi ki nga Hapu, ki nga huarahi e whiwMai nga Iwi kite ora, i roto i nga poheuaianga o tenei A.o raruraru, kia orate "Tittpiii'," kia pakari te ngakau, heoi tena, mo teishr waahi o te kupu a te "Tiupiri," e tohutohu mai nei ki a te "Puke," mo runga i te nui o te waha o te "Puke," ki runga ki nga Iwi me nga Hapu, ae, e tika ana, he tangata waha nui tonu a te "Puke," kaati ko te "TiupirjL" kia paku tou reo, kia ngohengohe kia nwnaaki kia tohu i te tangata kia mihia ai koe, kaati iho kia orate "Tiupiri," me kurehu iho ta matau titiro kite panui a H. Te Huki o Te Ohakf Taueru (Masterton) mo runga ite panuitanga a te Puke i te reta a te Kerehi Atirikona o Wairau, me tona patai, ma te "Puke" e utu atu tona patai, kaati i te whakautu a te "Puke" mo taua patai a te Kerehi, kua puta nei i a te "Ptike" ta ana whtJcautu, a kua whakaututia e H. Te Huki, na te "Tiupiri" i panui mai ka rongo te "Puke," kaati e hoa e H. Te Huki kua. kitea iho -o kupu katoa, kai te waahi marama noa iho e takoto ana, kaati i runga i te mea kua puta te whakaatu a te "Poke," mo runga i nga tautohetohe penei, kaore ia e hoki atu ano kite whakautuutu, Tnhua nou ano tenei Whakatauki ka kiia ake nei; Ka rawe koe e Tuhua, tena koe t otiramonga panui tautohetohe, kaore te "Puke" e whakahpki kupu, he kotahi tonu tona pntanga kite whakahoki kupu mo te taha ki a ia, notemea kite haere tona nga whakahlhe i roto i a te "Tiupfaa" raua ko te "Puke," kaore he mutunga mai o te tautohe o te matauranga, eugari ko te kite a tinana, he kanohi he kandbi, he ma&gai.he mangai, katahi ka tete te mutu o nga tautohe penei, kaati me whai kupu ake a te ''Puke," mo te tautohetohe a Kawana Bopiba raua ko fl. K. Bangitakoru e haere nei i roto i a te "Puke," ara i runga i taku Inoi atu kia korua, kia mutu ta korua tautohetohe i waenganui i a korua, ka rnntu hoki te tukua e te "Puke" a korua. pania, mo runga i ta korua tautohe, ko te mea pai ma korua he kanohi he kanohi, he mangai

hemangai, kia m-utu ai tena tautohe i waenganui ia korua. "Te Puke Ki.Hikurangi."

Te whaiti Nuiatoi... Oketopa Bth, 1899;. Tiwhatiwha tepo eate aokaungatai pruhi ki uta ko Wi Pere hei Mema mo-, te.TaiJla-; whiti, e hoae te Etita ote ; "Puke Ki Eikurangi" e noho maina koe i te upoko o te : ika. a to taoa Tipuna,'a Maui i'hii ai ki runga a koia tenei ko Aotearoa, whakarongo whakarongo, e nga. Waka i me nga Iwi? o te Tai Rawhiti puta noa k* te marangai, ko nga Wakara tenei me nga Tipuna i rere mai ai i Hawaiki, i kauria mai ai te moana nui Akiwa, e takoto nei, ara, ko nga Ingoa o nga Waka me nga' Tupuna, te Arawa matatua te ara Tatotao Horouta Takitimu, me nga Iwi o runga, Kahungunu i te upoko o te Ika puta noa kite ra pou o te kupenga a te Huki i whakatauki ai, ki Uawa, ko te Whakatatare o te Eangi, ko nga Eangi Whakaupoko kite upoko o te Ika, ko Purua hei poito kite ngutu awa o te Wairoa, ko ahau hoki kei a purua hei aha koa tenei kupu. e hoa ma i te rohe o tenei Waka o tatou, tena koutou tena koutou enga hapu me nga Rangatiratanga me nga mana, >vaihotanga iho a o tatau Tipuna Rangatira a Kahungunu a te Whatuiapiti a Rongowhakata a Tamateakuku a Tamatea-ko-ta a Rongowhafeita me e ratu Tipuna o tatau, kia ora koutou ma te Atua koutou e tiaki me to tatau Papa, boa hoki me Wi Pere, e koro tena koe, kua kite ahau inga Mema i timaca mai i_ muai te wa e noho tahanga ana ahau kihai au i uru ki te Ture, me taku kite inga Mema mo te Taj Rawhiti, ko Reipahore, ara, i whaikiko, no reira e hoa ma te Iwi kua anga taku titiro a me kukume mai e au i runga ra i te hiahia o te ngakau mahaki me. te ngakau tatu, me anga atu te kanohi mete ngakau marama kinga Whenua o te Tai Hauauru, kua hoki i a Wi, tae noa kite Tai Rawhiti, e_ hoa kai te titiro kite momona heke ana mai te hinu otia kei a koutou ano te whakaaro, i Uawa tae noa kite rohe o "Porourangi ko Horouta nei te Waka, ko Kahukura nei te tangata o runga i rere mai ai i "Hawaiki, te Iwi nga Rangatira nga mana nga hapu e noho mai nei i te Whenua i whakataukitia ai tena Waka o tatau te tainga a Horouta ki Waiapu, te taea te opeope, te rua ka mahi nga marua ata puiparaheka titiro ki tenei o'haki a o tatau Tipuna mo te pai, ara, mo te nui o tekai, i nga kai i puta mai i te ngahuru-tikotikoiere !;o poutu terangi, eke noa ki runga kite aroha o Wi, kite aroha o te tau i puta i tenei whakatauki no reira e hoa e kore e tino peneitia kia huri katoa kia Wi, engari titiro ki te kaha o Wi, e hoa ma taku titiro ko Wi hei hi tuarua i tenei motu i te mate kite ora, ahakoa koata hea ngaringari ano, matatua Waka i Tikirau ki nga kuri a Whare Putaputa,i u mai nei ki Aotearoa nei, ki ana nga Iwi i noho nei ki Whakatano puta noa ona rohe ko tini Oawa Lou whakatauki Rauru ki tahi, engari rate Iwi nga hapu nga Rangatira ara, taku matua a Kereru ce mana mete Rangatira korua ko to'lramutu ko Apanui tae noa ki o matua kia te Wakaunua te Purewa te amo aterea makarini' paenoa te whiu maraki Whare papa whataaui tamaikoha Paora Kiingi te Waka te Ifca poto rakuraku Rehua. Te korowhiti te whaiti paora e hapai nei kouiou i te poti o kereru, e pai ana e aku matua korua e kore e tino kiia kia rite ki te whakatauki i runga ake ra Rauru kitahi no te mea i kiia e to tatau Tipuna e Wairaka kia tu Whakatane .ake ahau, no reira ra he tane tonu ena he tane ano enei me era atu Iwi, te Arawa Waka Iwi puta noa ou rohe katoa i u mai nei i Hawaiki, u mai nei ki Maketu, te Iwi nga Rangatira nga mana, tena 'koutou tena koutou i runga i te Whenua. i waihotia iho e to tatau Tipuna 4 Tamatekapua, tena koutou i raro i te kupu a Paora e ki nei te hunga i tawhiii kua meinga e nga toto o te Karaiti kia tata, e pai ana he aha koa i ea i te wa i a te Karaiti tenei kupu ae he Atua hoki ia, i kotahi ai i haianeie kore tatau i runga. ra.i te moni whakapati a te Mema,.heoi. aku kupu hei waha atu ki toku hoa kia Purakau. ~ . E hoa me whakatu e au te taenga maj o te ope o Tukua Terangi Tutakangahau Tipihau Tehou i haere. mai kite Whaiti nei, kite mini i nga Aitua o te Whaiti nei, ara, kite mau mai i te aroha i te mea i waiho ihc e c tatau Tipuna matua hoki ko te aroha, ara,

ko te Mpe me tes*J§mata, te Whare Potae|;ia i iDi wWim te&km niokp.iiaifce la lie vgii&a, -heojl-e wha nga ra emihi-aha e pbroporoaki ana i WWKroaki ko nga maijnga Te "awau tamakaimoahaiaTunoePbtiki iaßpngo Karae, ia Tawhaki, ia Whare Pakan,"iaTangi Haruru. Koi nei nga Tipuna p. ehai tamariki, tera afcu te nuinga kei a Kahoiigttnu kei a Tama-te Kapua, heoi aku kupu, teoa koutou i nga marae Pooti o te Tai Riwhiti puta hoa ki te'taha marangai". Te Tuhi Pihopa.

Waitotara. Gketopa: 17/1899. Kite Etita ote "Puke Ki Hikorangi." E hoa tena koe me to Komiti whakahaere i to tatau taonga ara ia te "?uke Ki Hikurangi," tena koutou me to tatau kaumatua me Tamahau Mahupuku, kia tau te manaaki a. to tatau matua a Ihu Karaiti ki runga kia koutou kia matau ano hoki e noho atu nei i tenei wahi o to' tatau motu. E hoa me tuku atu e koe enei kupu ka tuhia iho nei ki raro iho nei, kia panuitia atu e te "Puke" ki nga marae maha i runga i o tatau Motu e rua, o Aotearoa mete Waipouaamu. I tu tetahi Wha'-e ki Pariroa waahi o Patea koia tenei te ingoa o taua Whare, ko Taiporohenui. I tu ano tetahi hui : ki reira ite 16 o Akuhata. 1899. Koia nei take o roto o taua Whare i tae mai ano hoki a Te Wherowhero me ona Hapu ki taua buL Nga Kupu a Ngarangi Katitia: —Ka tukua atu e au tenei Whare kia koe e Te Kiingi, ara te Whare, te Marae, te Tangata. Ko tenei Kotahitanga mo Ngatiruanui katoa. Nga kupu a Te Wherowhero: —"Kia kotahi te hauauru puta noa he tamariki katoa tatau mate matua ka tika te whakahaere ate tangata ara ko taku matua ko Taiporohenui, mo taku haere noatu, ka whakaaro maiko taku matua." Te Ripoata a te Iwi i runga i enei kupu. _ 1. Kua whakaaetia e tenei nui ko Taiporohenui tuatoru hei whakakotahitanga mo te Hauauru, ki raro kia Kiingi Mahuta Ta r whiao tuatoru. 2. Kua whakaaetia e tenei hui ko te _ ora mo te Iwi Maori, me puta mai i roto i te Kotahitanga kia Kiingi Mahuta. t 8. Kua whakaaetia e tenei hui kia kotahi te Kiingi raua ko te Ture, notemea na te Ture te mate, ma te Ture ano e whakaora. 4. Kua whakaaetia e te'nei hui ko nga mahi Poropiti me nga mahi Merekara, me nga mahi pera katoa, me whak'akotahi ki raro kite Kiingitanga o Mahuta. 5. Kua whakaaetia e tenei hui ko nga Rangatira me nga matauranga, me whakakotahi ki raro'i te Kiingitanga o Mahuta i runga ite aroha mete rangimarie.^ 6. Kua whakaaetia e tenei hui ko Taiporohenui hei Paremata, ko Ngarangi Katitia raua ko Tutange Waionui me etahi atu nga kai whakahaere o te Kiingitanga i roto i tenei whare. 7. Kua whakaaetia e tenei hui ko nga whakahaere katoa mo te Kiingitanga me whakahaere i runga i te rangimarie mete aroha, kaua e totohe. He kupu whakamarama mo etahi o nga Iwi V tae ki taua hui, ko Waikato ko Ngaati Buanoi ko Ngarauru. E hoa ma ko Waikato i whakahe ki enei Take kua whakaaturia i runga ake nei, otira ko Ngaati Ruanui kaore i pai ki-aua katoa, te kupu a Ngaati Ruanui, he Kiingitanga ano tona, ko Tohu Kakahi, ko Ngararauru kaore ana take i* takoto i taua hui, heoi taanahe titiro i nga tautohe i waehganui ia Waikato' me Ngaati "Ruanui, tera pea e noho te Kauhihera a Kiingi Mahuta, ki Pariroa Patea. Na H. H. Te Uawiri. /

Ngatauewaru. He' panui tautdko i te ?t a Tuta Nihoniho Rangatira 6 Ngati-pbrou Tai-Rawhiti,; l panuitia. e "Te Puke Ki Hikurangi" No rMangi7;;2; 3; "mau e ata titiro kT te arbngao tauapaiiui, e aku hoa Rangatira iteJtfbtu,^kiafeu. iho ki runga i a tatau tahi ~t'e aroha noa mete rangimarie, tena koutpu: E tika aha ko Wi Pere he tangata no roto i te whakaaro

whaUaiti ite ngakan koingo,. mete ngakau aroha nui kite itihga rawa o te tangata, ki te pan! mete hun«fc rawa-kore, penei ia au ia te aoJS"te!ab xpiroma.q"«:pci e poi marunuku li£ noa ta no* kite hika tamariki kf^hilw'ropa Id" te-tika karuamaitia.' ka harera te mwake eke auaha ke ana." te wa - haururoa auaha_ke aina. 5 nga tira'nirhai yJbfllkaaro "nui, kaati noa ina to koutou hbipotiki i te' Pire Poari nei: hei pupori mai i o koutou. Whenua, i nga Iwi me.ngii Hapu whail^enna^-: r t)tia*.kai ta tewhakaaro ano i ata mohio ai kite iatea iho e tangi ke ana te ahua porqwhiua atu kite Moana; ko tenei pea ia ta te ngakau i hiahia ai ko te tu rawa ki ronga i te tahataha te pohututanga. ki roto ite wai ko te koropupu anake, te kitea ana" pakako ana te haerenga poroporbaki ana te ao turba, ka ngaro te haunga-ahi, eai kite Whakatauki aWi Pere. "Pooti Mema mo te tan e heke iho nei." ' Kia inohio mai a kia -whai taringa mai hoki nga takiwa pooti Mema, e tino kaha ana mete tino tuturu rawa ote pooti o nga Iwi me nga Hapu, e noho ana i roto ite Rohe Potae katoa o Wairarapa ko Wi Pere tona tangata tutura i tenei pocti. E nga Rvanuku, e nga Mareikura, e nga Whatukuia, e nga Pumanawa o te Ihu to mai o te po, whakaarotia a Wi Pere te rae tota te pakihiwi kaha kite hapai Huata hei wero ki tena ruma, ki tena whakaaro, ki tena huarahi ote Kawanatanga. Kiia iho e Wi Pere kia kia poroa nga upoko o nga tangata hoko Whenua kite toki, ahakoa Maori Pakeha Kawanatanga ranei, i te tau 189 H ite tau 1897 : Ko te inoi ki ate Kuini utua mai nei ko te Pire Poari hei here i nga Whenua kua tarewatia nei e nga Iwi o te Motu nei. Ko Taitoko Kite-uru tetahi tangata ite kupu kaha kite Kawanatanga, mo " nga tikanga Maori e whakaarohia ana, no reira kite kitea iho e tino kaha ana te whakaaro o Wi Pere ki runga i to tatau ahua Maori here ai, kia ora tatau. Ki nga tangata tuku korero ki "Te Puke" mete "Tiupiri" ko nga kupu tika marama ka utaa ki te kupu he, kite mea he kore mohio nou waiho to whakahe i roto i a koe, kia tupato koi whakahe koe i a koe ano ; kai waenganui ia tatau te Atua, tena koutou ; tukua atu nga kupu nei, kia orate Etita me tou miti-Tamaiwhakakitea-te-rangi.

Noema 6th 1899. Kite Etita ote "Puke Ki Hikurangi." E hoa tena koe, he whakaatu atu tena kia mohio mai ai nga Iwi e noho ana i runga i tenei Motu, kua tuturu rawa ta Ngaati-Ra-ukawa £upu, e penei ana, "ko te. tangata e puta ai te kupu a Kiingi Mahuta, koia hei Menia," ka pocti katoa a Ngaati-Raukawa ki taua tangata, e kore ano hoki e pai kia takahia te kupu a Kiingi Mahuta,' kei takahia tana kupu aka iti ia ki ta tatou Litiro atu, ko tenei e nga Iwi o te Tai-hauauru, me pooti katoa tatau kite tangata a Kiingi Mahuta, kia ora tonu te Kiingi Maori, kia ora tonu ano hoki te Kuini Pakeha, ka mutu na to koutou whanaunga. Kipa Te Whatanui Ngaati-Raukawa Otaki.

Parewanui. Noema 3rd 1899. Kia Purakau Maika Etita o te ' "Puke Ki Hikurangi." E hoa tena koe, e whakamarama atu ana kia koe kia mohio mai koe; i te ritehga i roa ai te puta atu o a matau moni, utu rao a matau'Nupepa, na runga i te riten»a i whakatakotoria, me hoata nga moni kfte Tiamana, mana e tuku atu kia koe heoi ano, no te taenga mai ote Pire, katahi matau ka mohio kaore ano a matau moni i tukua'atu e Taraua Utiku, me tona Wahine mete Kahu Kiwi, e hoa i naianei kua takoLota matau whakaaro ki.te Iwi, kia kimihia 'aua moni a matau, i te mea kei a matau ano nga Betiiti hoatutanga o aua moni a matau, heoi ra e Pu, kaua e maharahara ki nga rehi mo te Puke, era e -puta atu ia matau • otira kei te penei atu o matau wbakaaro kia tuiua mai ano e koe o matau Nupepa o te Puke.;',"" '.■ .'.',.;. 'Heoi ano,, Na matau nao hoa. ':Na:— ~' •■■''.. Mohi.Ropiha. Peehimana Te Tahua. Tahirßatana. "

Bia Hamuera. Otirae Pu'he.niea atu.kia koe me. tuku mai e koe ki rptoj'te "ftikejEi \HfturangT' enei kupu ajnatail aim nerite take iroa ai te puta atu o a mataumoioMittL i 0 matau Pepa heoi ano, na 0 hoa, o Ngaati

Ruatoki. Qk.etopa 30th, 1899. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" tena koe iraro ) nga mana kua 0 ti te whakatau .ki runga kia koe hei reo hei faringa hei mangai mb nga motu e rua mo te Waipounamu me Aotearoa, kia ora kia kaha kia waia kia mariawanui, kia tupato ki nga mea e haere ana mai ki mua i to aro&ro porearea ai, heoi tena, e hoa utaina atu aku kupu ki to tatou pepa, hei mau atu ki o hoa, ara, ki nga hapu katoa ote ao, mo te mate kino i pa ki nga 1 tangata o te Iwi o Tuhoe, no 22 o Oketopa ka mate tetahi tangata ki roto o Ruatahuna, fco Heipipi te waahi i mate ai, te Take he waapu kani rakau, tokorua nga tangata kite hiki ite rooku ki runga ite waapu, ko Rehua tetahi ko Heurea tetahi, ko Rehua kite taha ki raro, ko Heurea kite taha ki runga, tokorua raua e rua Tiaki, a kua nei ka paheke te Tiaki a Rehua katahi ka taka mai te rooku, ka oma ia ka whaia atu e te rooku ka mau ka tamia mate tonu atu, koi nei tonu te rangatira whakahaere o te waapu te mohio ki nga mea katoa o taua mahi, no te Arawa tetahi taha o tenei tangata, he tamaiti ia na te Awaawa Te Kokau, i moe i a ia te Arumana Wahine 0 Ngaati Tawhaki Hapu o Tuhoe, no reira nui atu te pouri mo te matenga 0 taua tangata, notemea koi nei tetahi tangata totika o taua Hapu, ka tangihia e tona Iwi anei aua tangi. 1. Tuhera kau ana te waapu rai Heipipi e ka riro a Rehna te rangatira ohinawa katau? 2. Moumoa pakihiwi mounei e Parewera te homai ai mo nga kuki ohinawa katau? Ka waiho taua mate fiei mea poun i roto i te ngakau, ahe nui nga Iwi i hui kite uhunga,a te Arawa a Ngaati Awa, me etahi Hapu o Tuhoe, kaati tena mate kino 0 te Iwi o Tuhoe. Anei tetahi no 23 Oketopa ite matenga o tetahi tamaiti rangatira o Ngaati Rongo Hapu o Tuhoe, i mate ki Ruatoki, ara, kite Rewarewa, engari kaore i tino mate, he uri ia no te Purewa koi nei tona uri i putalri te ao, te take o tenei mate i mate ko tona hoa Wahine ite 18 o Oketopa nei ka «ru te pouri ki roto i a ia, ka puhipuhi Pu nga tangata katoa he maimai aroha mo te matenga o tana Wahine, a tona whakatikatanga ake ka purua kotahi paraihe paura ki roto o te Pu tupara, katahi ka puhia e ia ka pakaru te Pu ki roto 0 nga ringaringa ka pakaru te ringa ka parere kite marae, he mea kohikohi haere nga toenga o nga ringa i te marae, e hoa ma katahi nei nga mate kino i puta kia Tuhoe a i whakaarotia e te Wakaunua kia tikina te Takuta, a i tae mai te Takuta ki Ruatoki nei ko te utu 0 taua Takuta i>lo 10s a tae mai ana ia ka tapahia te ringa katau, na kua motu inaianei, te Ingoa o taua tangata ko te Naiti he tama na Kepa Te Ahuru mokopuna a te Purewa i ahu mai tenei Tipuna i a Rangitihi ia Whaene ia Kahungunu ia Rongo-whakaata, koi nei etahi tino momo rangatira ko nga uri o Kokamutu i kiia ai a Tuhoe he Iwi i runga i nga whakangau puihi 0 mua o-te takiwi e pohehe ana te tangata, ako te Aitanga a Kokamutu kia puta ki waho, te Oata to mua Tamahore to muri te Prcrewa. to muri iho Tumatawherotomurirawa, heoi anokaihoha te "Piike" i te nui rawa 0 nga korero nei. Hon Tepouwhare.

Whatarangi. Noema, 14th 1899. Kite Etita o "Te Puke" e hoa kua mutu te Katikati o' Whatarangi nei, i thnata mai i te 19 o Oketopa no te tekau o Noema imutu ai, kantii te ngaban te pai noa iho, kai nga ra malm nga ffipi ka haereki te moana i rimga Poti kite. Hi Ika-K te Pouraka Korira n'ui atu te matenga, heoi hei kai noa iho hei inoiimou noa iho ina te Aitanga-a-tiki i tae mai ki konei, e taea te ahaite meahbki kua n<»aro atn nga maiua, i a aitua k&qre he tangata hei main* i riga kai, heoi noa nga kupu ngahatto konei, btira ka tukua attre an te mkjra d nga i katikatia tangata ite ra kotabi, ara>. e iga tangata kotahi teka,n, thnata i te tare nui'ka mutu i ie tare o jaro, Tuatahi 162. 154. 140. 131. -128.

120: 118; ; Ilj6- 111. lIP/ Ko nga Peere. hei haere i njaiinei ki Ingara"ngi 192, ko nga kocei ana 180,hm kafofl v e*262; kaVtera, wiki ka tiinata ano fe.Vhakawhaitii nga/Hlpi ki te mahara ak% tea e 2,000 : e whaiti mai ano. Heoi el hpa.ma kaati te ruhi i nga Whenua, whfltkatipiiria he taonga mo xunga i 0 tatau Whenua, he hanga noa iho tenei mahi i na hiahia ake te ngakau, engari kaua e whakahi o mahi, heoi ano: Te Ama 0 Te Rangi.

Hautupakoke Pukemaire. Oketopa 14/10/99. Kei te takiwa 0 Waiapu, ko te pa tenei i Whakatauki ai a Ngapuhi'Pokuru, ka ki etahi kihai Pokuru, i runga tonu i enei kupu e rua e whakarongo ana oku Tipuna, e karia ana nga. kauae oku Tipuna e Ngapujii, ko te take i mate ai he kuare kite tikanga 0 aua kupu e rua Pokuru a kihai Pokuru. No reira au ta ratau Mokopuna, ka Inoi atu nei ki nga kai whakairo pai o "Te Puke Ki Hikuraagi," kia tukua mai tetahi "Puke'] ki au mo te tau, a hei reira hoki puawai ai nga hua rakau o te tau, tena te rere atu na te whangai mo to tatau "Puke." Koia tonu te tino take 0 taku tone kia tukua mai tetahi Pepa ki au, kei pera hoki au me oku Tipuna, i kuare ra kite tikanga o aua kupu, o Pokuru a kihai Pokuru. Na i tenei wa e nga Reo e rongona ake nei ko te "Puke mete Pipi," na kaore au i te mohio kia raua mahi, me a raua kupu, he pai he kino ranei, he noho puku he whakaaraara ranei i te ngakau hiamoe o te tangata kia matatu, kei pera me oku Tipuna i korero ake ra au, kei noho kuare tonu a tae noa mai nga Pokuru ate Ture, notemea ko au me toku takiwa kei roto ite pouriuri mete atarangi ote mate, a e toitu ana te ora i roto 1 au. A ehara ite mea ka Inoi atu nei ma te "Puke ma te Pipi" e ora ai, engari ma raua e aorere mai, he mea te Ture kei te haere mai, i konei ka hiki noa atu taku manawa i te mea he mate kei roto, ite mea ranei, he ora kai roto aka tau te mauri ki raro. Kaati noa aku kupu i te mea e Inoi atu ana, ko wai ka hua e mana taku Inoi, a na koa te iti, tuatahi tonu kua taea te moana Pipipi e haere ana. Ma Ihowa 0 nga mano tini tatau e tiaki a te mutunga ra ano o te Ao. Na to koutou hoa aroha pononga i roto i te Whakapono o Ihu Karaiti. Na Ihaka Poi. •Na e hoa ma kite waingohia me penei te ahua o te kawa. Kia Ihaka Poi. Tikitiki Hautupakoke. Port Awanui. Ete Whanau kite manaakitia mai taku Inoi, whakairoa tonutia atu aku kupu, kia noho mohio ai au kei te haere mai he manuhiri kia au, aka taka au ite henga ma te manuhiri paerangi ki toku Marae.

Ruatoki. Noema 6th 1899. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," e pa tena koe, i raro i nga atawhai me nga •whakaoranga a tou kai tiaki, e noho mai nei i te waahi ngaro, kia ora kia kaha tou tinana roe tou hinengaro, heoi ake aku mihi kia koe, kaati e koro tenei aku korero ka t'uhia atu e au- kia koe, hei uta atu mau ki runga ito tatau Tima i ate "Puke," hei titiro iho ma toku Tipuna Papa Koroua hoki, ma Matutaera Nihoniho o Ngaati Porou, hei -vrhakautu mo tana whakautu mo ta'matau whinwhiri inga korero a Tuta Nihiniho, e hoa e mahara ana au i hoki mai pea koe i roto ite Hoteera, i te kai i nga wai wbahaurangi, e rori ai te ahua ote tangata, e ta-ehara i aWi Pere i hanga he tikainga mo Tuhoe, i mohio ai ki te pupuri Whenua, engari no te ra ka mau te rongo i muringa iho i te whawhai Pakeha ka tu te hei a Tuhoe i te tau 1870, ka hui a Tuhoe ki Kohimarania, a i tae a Eaka ki taua hui, te Kawana i taua ra kp te Makarini, a takpto a<ia t ta Tuhoe kupu, e kpre a Tuhoe e reti e hokp'e aihi Whenua, a ana a Baka raua ko tpnahpa mp aua kupu a Tuhoe, ka ki :a Baka e kore au e haere mai ma te tuarongoote.Whare, kpikiia au hewhanako, i muringa,iho ptena.hiui, ka tu ino.te ,h'ui a Tuhoe ki Buataintfia, ka ano taua kupu, anp kia mau te pupuri Whenua, koi na te ora mo te taagata, nga Rangatira i

terawa e ora-ana; Te Hapurfa Te Wnenuantii;' Eerfcru'Te Ali&aiata, me era atji Tai-tamariki, ha ratam tenei ku|ra i :hangp,~ara, ehara ite inea homai e te Pakeha e te Maori e te matauranga nana ake tana kupu i mohio, i rotb'i o ratau ngakau, kaati tena hui, i tu he hui a Tuhoe' a Itfgaati Pukeko,a Ngaat ; Awa ki Rauporoa waahi o Whakataane, me era atu Hapu ka takoto ano tana kupu, katahi ka titiro mai nga Hapu, ae koi ara te ora mo te tangata, ka hui eriei Hapu kite pupuri i taua kupu, i muri i tena ka whakakotahi ate Kooti i nga Iwi e mahara ana ki a ia, ka hui kite Whaiti i te tau 1884, na ka riro i a te Kooti te whakaputa mai i taua kupu a Tuhoe, e ki nei kia mau. te pupuri ite Whenua, kua mate atu etahi o nga Rangatira i tena ra, a paerau a Hapurona. ka haere tonu tena kupu i a Tuhoe, katahi na ka ai he hoa mo Tuhoe, hei hoa pupuri i taua kupu, a katahi ka rato kiia Iwi kiia Hapu ote Tai Rawhiti, mau rawa ake ki taua kupu kua riro ke nga toenga Whenua i te ringa o te Wurubi kai kino o te Pakeha, e ngau nei i Niu Tireni, katahi ' ka waiho e Tuhoe ko nga mate o etahi Hapu atu hei tino whakatupato i a Tuhoe, no reira ka nanga a Tuhoe 1 tetahi rohe mana ka huaina te Ingoa he rohe potae mo nga Whenua o Tuhoe, ka takoto tena mana, kua mate a te Whenua nui, e ora ana i kona ko Kereru Te Ahikaiata, no te tau 1895 katahi ka tikina ncatia mai e te Kawana ka ruuritia nga fceihana i roto o te rohe o Tuhoe, ehara nei ite mea ki atu, haere mai mania nga teihana, ka araia e Tuhoe taua mahi, a i noho nga Hoia ki Ruatoki nei i taua tau i muri i tena ka whakahaerea ko nga rori, ka arai ano a Tuhoe, na kaore ano a W T i Pere kia tae mai ki te ki mai me mahi he mana mou e Tuhoe, katahi ka wbakatakotoria e Kereru taua kupu, kite aroaro ote Pirimia ite taenga mai ki Ruatoki nei raua ko Timi Kara, te kupu nei me whakamana ete Kawanatanga te rohe potae o Tuhoe, taua ohaki a nga mea kua mate atu ra ko ta ratau kupu i waiho i fce Ao tu ai, hei titiro ma nga Uri, ka kiia e Timi ae, engari me haere ake ki Poneke whakaoti ai, na ka haerea i taua tau ano, na kaore ano tetahi ma to tatau Hakoro ma W"i Pere, te taenga atu ki Poneke, ka hangaia he Pire, ka kokiritia kite whare, na katahi ka uru a Wi kite tautoko i taua Pire, ite kupu a Wi eki atu na kite Pirimia paahitia tenei Pire mo te rohe o Tuhoe, notemea katahi ano tenei Iwi ka uru mai ki nga mahi Kawanatanga ka whakaae'tia e te Whare tena i ana tirohia i nga Ripoata o te 1895-96, na no te tau 1896 ka paahitia" te Pire rahui Maori o te takiwa oTe Urewera, engari a Timi te tangata whai koha kia Tuhoe, inahoki ana tana Pire ko Pmepine-te-kura, na Wi ake tena i hanga, kia pena te mahi a Wi mo te rohe potae o Tuhoe, ae, ka tika to ki na Wi i mahi he Ture mo Tuhoe, ka marama pea i a koe, otira mehe pakeke koe, ka titiro mararaa ko tenei he Tamariki e kore koe e kite marama. Mo to whakautu, (2) mo te Pire Poari e whakaae ana ahau, ara, a Tuhoe, mehemea ka noho ki runga kite whakatikatika anei te mahi hianga i kitea e matau, ko tenei i tuhia mai nei e koe, ara ko te puhaehae o etahi o koutou o nga Iwi i hui nei ki Papawai, notemea koi na ke ce hangaitanga me whakatikatika, koi na hoki te mea e amenetia ana e toku Wairua, ara ete Iwi o Tuhoe. Mo to utu mai i te take tuatoru, e ki nei i rongahere tonu au e noho ana mai, toku putanga kite Ao marama, he tono Mema, kaati taku utu mo tenei, ka 200 tau koe noho ana ite m&ramatanga, -e whai ana koe i tetahi matauranga mou, he aha te rawa i pahure i a koe, anei taku te tangata e noho ana i rongahere, kua oti he rahui mo oku Whenua, a tena kai hea ta au ta te tangata noho marama, e hoa kaore au e titiro kite matauranga noteme a, na tena tu tangata to taua Motu i patu na te matauranga, ina ke taku titiro ko te tangata whai Whenua kia kore ai e kaha kite mahi i nga mahi kino, notemea kai a koe kai au kai tetahi he take ma taua Mema, ina ka tae ki tana whare, notemea nga Mema kore Whenua ka mahi ia i tetahi huarahi e puta atu ai he painga ki a ia, ara he Ture tuarua, kamahi ia i etahi mea e rite ai nga mea ora ki a ia te mate. Mo to utu i te take tua 4, e hoa kaore pea

koe e ata titiro i te kaha, koi ria te mea e mau ai te kaki o Taane, e mate ai te whatu hinaki, hei patu tena ite hiku irekareka nei

i te Tana, otira.e ki torin ana koe, he tangata matanranga tenei i rung* i enei mahi ngaro, e hoa kaore ehangai o ata toku- itoku hiahia ki raro, ara i to Tuhoe, mo telnoi Mema ata kia Ngaati Porou kaore o aku take iki atn ai au me homai te Mema kite Tai-whakararo nei, engari kai runga ite raina ote Mema Maori, kaore hoki e kiia mai ana e te Kawariatanga, ko nga matanranga anake o Ngaati. Poroa, o Rongcwhakaata o Ngaati Kahunguna hei Mema, engari katoa te Motn, ki taku whakaaro ko koe to matanga ake o nga tangata rorirori, kite ata titiro i nga kokinga o nga korero, kaati tena e hoa, kaore an i mahara me taunu e koe takn tono pooti atn kia Ngaati Poroa nga Mema katoa o te Taiwhakarunga e tae katoa ana mai ki konei whakahaere ai, kaore aku taunu heoi taaku he ki atu ae ka pooti au ki a koe, nga Mema Wi Pere, Tareha Karaitiana, Tomoana, Timi Kara, Taare Mete, Paratene Ngata, Tuta Nihoniho me era atu Mema, na. kaore aku whakahawea, notemea he taonga tena no te Motu katoa, anei ke tokn hiahia kite Mema kaati hoki ki a koe, homai hoki to taaa taonga te Mema ki au mau ai, a he tau ka hoki atu ki a koe, ki aia mehemea he kanohi he kanohi ka ata rite o kupu i a au, kaati mo Toki, kaore e tika a Kereru "notemea he tauhou, me tone ata maau e ako, e hoa ki taku whakaaro" he whakahii tenei kupu n&an, e hexa a Tuhoe ite mea ako na te tangata ki te pupuri Whenua, nana ano i mohio koi ra te mea tika ko te pupuri Whenua, kaati e kore e mutu taku tono, te Tai Eawhiti homai te pooti mo Kereru, i runga i nga take kua oti te whakamarama i runga ake nei, kaati hoki te Mema kia koe, homai hoki ki au, ara kia Te-Arawa kia Matatua. Te Pouwhare, me toku Tiamana mete Amo Eokouri.

Kauangaroa. Noema 6/11/99. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi." E hoa tukua atu nga kupu e whai ake nei hei titiro iho ma o tatau hoa e noho ana i tena waahi, i tena waahi o to tafcau Motu : Tenei matau kua ata whiriwhiri kua ata whakaaro ki nga putake a nga tangata e tohe nei kia pootitia ratau hei Mema mo te Tai- Hauauru kite Paremata o te Koroni, a kitea iho e matau pai atu kia hapainga e nga Iwi, e nga Hapu, e nga Bangatira Wahine taane ko Eruera Whakaahu Tekahu hei Mema mo te Tai-Hauauru; kaati tenei ano nga whakamarama a taua tamaiti i te kikckoretanga o nga putake a Waata Hipango, a Takarangi, a te Aohau; kua oti nei te panui i roto i te "Tiupiri" o te 14th, o Hepetema i mahue ake nei. 1. E ruea ana te kupu a Waata Hipango he kanohi ano ia kite taha Pakeha, me penei atu ae, engari kaore hoki nga kanohi i o matau ngakau i kite i te maramatanga, he aha nga kupu nei taitara apiira ? Otiia na Eruera i whakamarama kia matau i mohio ai matau he ahuatanga no te take o te tangata kite Whenua! Ko te kupu nei apiira, he ahuatanga no te tono tuarua no te mahi tuarua i tetahi Ture tikanga ranei. Eo te kupu hoki a Waata ko tetahi o ana tino putake ko te reti Whenua, ehara te mahi Paamu he mea t£ra e maranga mai ai nga ngararakino, (i tino whakahe a Eruera mo tenei putake a Waata, te take kai te tino mohiotia kotahi tonu te tino take o te retime te mahi Pdmu ko moni anake, kaati ko te nui ake o te moni te mea nui e whaia ana e tenei whakatipuranga e te ao hoki) ma te moni hoki ka rite nga hiahia o te tangata i i>e ao—Koia ra tenei me korero ake ta Waata e ki nei, engari te reti he mea pai; na i te ahua o nga Whenua o Whanganui ki uta me ki ake 100 eka o te tangata ka retia mo te rua nereni mo te eka i te tau, tae atu pea kite (60) tau e hiahiatia nei e Waata ko te uta tonu tena £lO ia tau ia tau, kaati kai te haere mai te wa e mahaki ai tetahi waahi o te £lO nei mo nga taake a. ka hoki iho te moni reti 6 puta kite ariki ute Whenua i te £lO i te tau —Na, ko ta Eruera e ki ana he mahi tino pai te mahi Paamu —Koia tenei te ahua mehemea ka whakanohoia te ,100 eka nei kite Hipi ka ora noa atn te 200 Hipi i te tau, ka kutia nga huruhnwi ka hokona mo te 8/- hereni mo te huru e £3O nga moni, mehemea he kuao etaM 150 ka hokona mo te 4/- hereni mo te kuao £BO nga ntu. hui katoa e £6O pauna. Tetahi ahua o te mahi Paamu he whangai Poaka e orate 50 katua Poaka, a e

neke atu nga kuao i te 10 kuao ~a te Poaka i te whanautanga kotahi, kaati me ki ake kotabi-tekau na e 500, nga .kuao a te 50 katua, e raa hoki whanautanga o te Poaka i te tan ka tae kite 1,000 nga kuao, kite hokona mo te 5/- hereni mo te kuao e £250 pauna. Tetahi mahi Paamu he miraka Eau he mahi pata e orate SOJKau, lei. cena 100 eka me to ratau Puuru, me ki ake kia . 5/hereni o te pata o te Eau kotahi i te Wiki, kaati i nga Eau e 25 i te ono marama tuatahi £162 „ 10 i te ono marama mutunga ko tena £162 „ 10, kaati ko nga kuao hoki ka hokona mo te 10/- ko tena £25, e ahei ano te whangai i nga katua Poaka tekau hei kai miraka, a e whanau mai i ena 100 nga kuao ka hoko ko tena £25, hui katoa e £375 i te tau. Tetahi painga o te mahi Paamu ko te hiahia ki tetahi rauriki ki tetahi kuao mo tona ahi he tiki noa atu. Na, mehemea he Whenua e ahei ana kite parau hei With hei Oti hei Kaanga, ka puta i te 100 te 4,000 puhera, me hoko mo te 2/- hereni e 400 pauna, tera atu etahi painga o te mahi Paamu, kaati mo tenei. Na, mo nga Whenua i riro i te Baupatu he mea tena kai te aroaro o te Ture, tera hoki te Ture kua oti i te Eingitanga o Ingarangi kite mutu te whawhai ka mohiotia te taha i hinga, heoi ano ka tukua atu te Pire a te taha-i toa kia utua mai ona mini kia kore e rite, heoi katahi ka totoro atu kite Whenua tango ai kaati mo tena. Na, mo nga Whenua i te Bohe Potae, e 2,650 nga eka o Eruera kai reira kua tupana te nuinga e te karaihe, kati kai te takoto pai ena Whenua kaore hoki he Ture arai i te tangata' kite mahi Paamu i tona Whenua, a mehemea he hiahia ki tc reti tonoa kite Eawana i roto i tona Eaunihera, tera ano e ata titiro mai te Eawanatanga mo tena. Na, mo nga rori, ko te mea pai he tono e nga Iwi Maori e noho topu ana o ratau Whenua, me tono kite Paremata kia tukua mai te mana mahi Eaunihera takiwa i raro i te mana o te Euini mo nga mahi pena; kai reira te kaha o te Eaunihera kite kohikohi i nga reiti o nga Whenua hei hanga rori ki tena waahi, ki tena waahi, ki tena kainga, ki tena kainga, he mea whakamatau hoki nga mahi i mohiotia ai i whai kaha'ai hoki te tangata, kaati tena. Tetahi take ko nga moni a te Euini e £7,000 i te tau, i timata mai nei i te 1852, he mea tika kia tonoa kite Paremata kia tukua mai tetahi Takuta mo nga Iwi Maori me utu ki tetahi waahi o taua moni, notemea ko tetahi mate nui tena kia tatau ko te haeretanga atu kite Takuta, he utu ano mo te tirohanga i te mate he utu ano mo nga rongoa, a e whai ka mate hoki te turoro, heoi ka toru nga mamae mo te whanaunga pouaru ranei, kaati enei. Tenei ake ano ra etahi o nga mahara o te tamaiti nei, me hoki ake ano ki tona korero mo nga take a te Aohau a Takarangi a Waata, aia, mo te "Tiriti o Waitangi" he mea tena kai te toita nga mahara o Ingara- 4 ngi me ona Iwi i raro i tona Haki! Mo nga (Eura) he mea tena kua oti i te Eawanatanga te Ture kai te tokomaha o nga tamariki te ritenga e tu ai he Eura ki tena waahi, ki te waahi. Na, mo nga Ture Eooti Whenua kua mahue ake nei, e ki ana a Eruera kaore kau he waahi i te takoto papatupu o te TaiHauauru hei aheitanga te hoki ki muri whakatikatika mai ai i ana Ture, waahi iti pea e toe nei kua kore rawa ranei, no reira me ahu tonu whakamua nga kanohi o te ngakau titiro ai i nga huarahi whai tikanga mo tatau —Eo nga Euia, ko nga Eoroheke, ko nga tamariki, kua heaheangia kua mohiotia he rorirori, me tuku atu ena ma te Eaitiaki o te katoa e whakahaere. E hoa ma tenei ake ano te nuinga o nga whakaaro o te tamaiti nei, koia matau i mahara ai kia tahuri tahi mai koutou hei hoa hapai i nga pooti. E hoa ma! E Topia Turoa, e te Bangihuatau, e Wi Eahi, e Baihania, e te Kere, e Hakiaha! Otira e nga_ Iwi e nga Bangatira Wahine taane tahuri.mai tukua mai o koutou pooti, e te hunga ririki tahuri mai koia nei to tatau tangata* E Taingakawa tea* ko to tamaiti ko Mahuta; me nga Iwi i ajkorua katoa, tahuri mai, ata waiho atu hoki a Eaihau i temea na tona reo i tapahi atu te Ingoa o Mahuta i roto i te Pire Kaunihera kaati rawa ki a ia: E Ngaiterangi, e Hon Ngatai, e te Mete Raukawa, tahuri mai awhinatia mai te tamaiti nei. E Ngati-maru, e Haora Taroranui, tahuri mai. awhinatia mai to koutou ; hoa whanaunga, eHohepa te Moehgaroa, e te

Ahiwera me o korua hoa i roto i te tikanga takua mai o koctoupooti ki to koutou hoa kia Eruera. E Hdne Omipi, e Pepene Ekatone.tukua mai nga pooti ki to koutou hoa ki aEraera. E Ngahina, e Ngawini, e Tahaata te Hanataua, e te Ngaruru, e Tutange, e Ngarangi-katitia, e Kerei Kaihau, e Nganeko, ete Moa ; takua mai o. koutou pooti, he ahakoa kai roto etahi o koutoa i te tikauga a Tohu, engari ko te kupu a o tatau Tupuna, kia rua nga aho a te tangata ko te aho poupou ko te aho koewa. Na, e Ngatiwhiti, g Ngati-tama, e Ngati-hauiti, e Pikiahu, e Waewae, e Maniapoto, e Ngati-Pare-wahawaha, e" Kauhata, e Bangitaane, e Ngati-turanga, takua mai o koutou pooti ki to koutou hoa. Ete Heuheu me ou Iwi, tukua mai ki a Eruera. E Ngati-wehiwehi, e Muaupoko, e Baukawa, e te Atiawa, e Ngati-toa, tukua mai o koutou pooti ki to koutou hoa ki a Eruera. E hoa e Bopata te Ao, tukua mai hoki tenei tau; ko te ngawari, ko te rangimarie, ko te ngakau pai te mea tika mo tatau. E hoa e Enoka te Taitea, tukua mai o koutou pooti. E Whae e Wi Tako, tukua mai o koutou pooti ki a Eruera. Heoi ra e hoa ma, e Whae ma, e hine ma, e tama ma, tukua mai tahuri mai nei. Na o koutou hoa. Aperahama Tahunuiarangi. Winiata Puhaki.

Waipu Batana. Turakina. Noema 18th, 1899. E hoa e te Etita o "Hikurangi" tena koe, e pai ranei koe kite tuku i aku kupu whakautu mo te panui a Eawana Bopiha o nga ra kua mahue ake nei, e mea mai ana kia pooti ahau kia Waata Hipango, e hoa e Kawana Bopiha e kore ahau e pooti kia Waata Hipango, mo enei Take ku£ panuitia nei e ia i roto ite Tiupiri, ahakoa he mohio ia kite reo Pakeha, ehara i te tino mohio, me koe hoki e whakahau maina kai te pohche noaiho, ata whakaaro iho iana ki nga Putake a tetahi" o korua a Waata Hipango e ki ana ehara te mahi Paamu ite mahi pai, hemea tena e maranga mai ai nga Ngarara kino, engari te Beti he mahi, pai hei otanga mo nga Eoroheke me nga Kuia me nga tamariki me Beti mo nga tau e 60, e hoa e Kawana i enei putake a Waata ka ki ahau he Porangi nga tangata e pooti ana mo tenei putake, (twarua) e ki ana a Waata me tutaki te hoko ki nga Kamupene me nga Paheha Paraiwetr, me pehea te taha kite Kawanatanga, (he aha te hiahia o te tangata? (ehara ranei i te mea ko te moni nui te hiahia o te tangata,? e hoa e Eawana, kai te tautoko mai koe i te panui a Baumati, e boa ko koe ano ko tepohehe ka tautoko noa mai, me patai atu au kia koe, (ma korua ranei ahau e ki mai he ware?) he aha korua? (pehea atu to korua rangatiratanga ko Baumati i au ia Takarang*, ia Te Aohau, ia Bopata, ia Te Heuheu ranei,) i roto i o tatou rangi nei ano, he aha nga hua o to korua rangatiratanga, mohiotanga, Minitatanga ranei? (kite Betia nga •Whenua mo te ono tekau tau, me toe kite Ariki. e 50 eka, toko wha toko ono ranei nga tamariki a te tangata, wbanau mai hoki nga Mokopuna tuarua tuatoru, i roto i tenei ono tekau tau, me noho ki whea, e hoa e Eawana korua ko Waata Hipango, kaore kau he Ngarara kino e maranga mai i te mahi Paamu kore rawa atu, e hoa ma tahuri kite mahi Paamu, kite mea ka ranea nga hereni ki te mea e totoro noa atu ai o korua ringaringa ki nga puha e tipu ana i te Paenga o to maara, ki tetahi kuao ranei o to kahui, hei kinaki kai hei whakairi rcnei mo te rourou a to Wahine i na tae atu he Manuhiri ki o korua aroaro, e hoa e. Eawana; ki nga Whenua penei i Whanganui ki uta he moni nui *e 2/mo te eka i te tau i na Betia, *kaatii te ono tekau tau, ka neke ake ka kore ranei, mehemea 100 eka, heoi te moni i te tau £lO mehemea ko taaku e ki <itu nei ko te mahi Paamu kite Hipingaia, neke atu ite £6o* ite tau, kite Poakangia neke, atui.te ite tau, kite Eau, neke. atu ite £B6O apitiria ata kite Poaka ka neke atu ite £875, e hoae Kawana tenei ahau te mahara nei te. whiriwhiri nei i te ahua o nga mahi o tenei motUj kitea' iho e ahau e penei ana te abua. 1. Mehemea he hoko na te Pakeha kite Pakeha, ko te utu Pano Kami 15/- hereni i te rau, mehemea na te Maori kite Pakeha. £loiterau, kaati nonaianei kua. hokiiti iho kite 7.

2.. Ko nga Pakeha kai te 5,000 tangata koa wfcai mana kite -whakatn mote Paremata, ko rfga'Maori e4O nei mano ta-: / ngataei tontt.Mema. ■ " '"' ""~ 3. He* mea paikia toho nga Maori e no-' 1 ho fiui ana' o* ratair itakiwa Whejma,' kite Paremata kia tukua kia ratau te mana Kaunihera takiwa; kia ahei ai Tfttau te kohikohti nga Reiti o nga Whenua, hei hanga Rori kid ratau Whenua, rite tonu ki to te Pakeha ti-> kanga mo taua ahua;. ,-' 4. KorigaKoroheke, Kuia, kua kore he iiri ake, kua kore kaha hoki, me nga tamariki heahea me tuku-»mi te Kaifciaki o te katoa 0 ratau Whenxta e whakahaere. : 5. Me ahu Whenua mahi Paamu nga j Maori. • 1 6. He llakuta Pakeha mo tiga Maori me utu ki tetahi wahi 0 te £7,000, e puta nei i te tau, ma te Kawanatanga e whakaputa i i raro i te Ingoa ote Kuini. 7. Nga Whenua Raupatu me nga Whenua irotoi te Rohe Potae, kia whakamamaria ake te'ringa taimaha 0 te Kawanatanga e pcehi nei, earai nei i nga hiahiatanga 0 nga tangata Maori, e whai kaha nei kite mahi. kani Rakan, kite taea hoki, heoi hei painga tena mo te s Koroni hei ora hoki mo nga kai mahi. 8. Kite whakakaha hoki ite Ture 0 nga Kura. mo nga matua kia kaha ai te tuku i nga tamariki ki nga Kura ako ai ki nga nioi hiotanga o te Ao. I E hoa e Kawana Ropiha ko aku pufcake j onei i tahuri mai ai 0 taua matua me 0 taua Hapu kite hapai iau hei Mema mo te Taihauauru kite Paremata ote Koroni, mehe- . mea ra ka manaakifcia mai e nga Ivri ote Tai Hauauru, otiia te ahua o tenei Iwi 0 te Maori kaore i tewhai kite mea whai kiko, engari ko ta tona hiahia i kite ai, ahakoa kore kiko hei aha ka tohe tonu a mate iho ki reira ngange iho ki reira, kaati ra pea nga kupu a to Teina mo to panui pohehe. Eruera Whakaahu Tekahu.

He kupu whakahe. Man e te Etita e uta atu ki runga i te "Pake" na, hei kawe atu ki Kauangaroa kei reira nei a te Aoturoa Whiu, e hoatena koe, tenei kua kite ibo i to panui e ki nei katahi ano koe ka whakahoki kupu mo taaku patai Ida koe otelß o Akuhata 1899,1 penei taaku patai, nau tonu ranei aua korero e hara ranei he tangata ke ranei, otira tirohia e koe i roto i te "Pake" i te 30 o Ak.ihata 1899, naiaa 13 tau 2 wharangi 6, kei kona taua patai mete reo o Hakopa me nga ringaringa o Ehau, a kua utua nei e koe taua patai kite utu tika, a kua panuitia nei e ahau kei roto i te "Pake." o Hepeterna 22th /9/99, me titiro e koe ite "Puke Ki Hikurangi" 30 Hepeterna 1899, nama 15 o te tau 2 wharangi 7, e hoa kia kaha to titiro i aua pepa kia marama ai to ngakau kia pai ai to panui korero ka moumou noaiho nga wharangi o te "Puke" i nga korero hanga noaiho, tena ki to mohio kei te i ite ranei enei korero hei utu mo taua patai aku, e hoa i niahara ahau he Pakeha koe, i. naianei kua rite koe ki nga tamariki kuarenei, heoi ano taaku me mutu to tuku korero ki roto i te pepa, notemea kei te anga ke au korero, e ki ana koe he mea nooku kia'rongo te ao katoa i tuku ai au i taaku patai ki roto ite pepa, na, ne, e hoa ka he ano koe, r e hoa tangata kuare kaore koe i te mohio nau ano te panui tuatahi, no muri taaku, kaati tena, mo to ki kei te rongo ahau i nga whakahaere ritenga ato Taokete, e hoae te Aoturoa kaore ano ahau i rongo heoi amo te mea i rongo ahau koia e whakahaere nei ite Ringatu, otira ko rua tahi tena ko te inahi ritenga" e ora ai ahau, ara, a Ngaati Apa kaore he Iwi tino mohio o fcaua Iwi, engari ka ki atu ahau kia- koe kia kaha kite hapaii to Taokete hei mangai mou, mo to kupu' mo te hui ki Whangaehu i a Hepeterna i te 14 nei 1899, e ki ana He pohehe, e akoako anaki te A, E. I, 0, U, mo te ki kei te puhaehae ano matau kia matau ano, na titiro e ng&'lwi ote ao' ka rite ranei eneikorero hei utu i taaku patai, kiarongo mai.e nga Iwi no Ngarauru tenei tangata i moe i. te Tuahine turanga- whanau ote Kahu, koia ka noho ki Kauangaroa e korero kino nei kia Ngaati Apff, e hoa kaore matau nei i te puhaehae kei te pai noaiho, engari' poa kokbruaiei te puhaehae noaiho kia Ngaati Apa ina hoki ra te'aima" o a korua korero, niehemea mb te pooti Mema taau korero mo Ngaati Apa ka he ano koe, e hoa meh'emea fie rangatira ko-

rua koto Taokete ko.te Kahu..baria.ki ; o korua Hapii ta korua. pooti Meiija, j-.me hari e koe e te Aoturoa ki runga.i tou Iwi i„a Kgarauru ;Uu whakatu Mema ki yejra'.kpjrero ai.i tou mohiotaQga kana.ki ruiiga. itetahi'lwj . ke, mo'te' akoako, A, E, I, 0, U,.n.a kapaiJ ranei tenei' korero hei. tifcu ite pata'i, e. hoa~ mehernea ria to Taokete na te Kahu.i-kdrero.:-kia koe nga korero otaiia h.ui koia.ira e X, E, I, 0, U, e pai.ana kia' rango ai nga Iwi o te ao nei he Iwi kjiare a Ngaati Apaj a maku e whakaatu kia koe nga korero o.taua hui nga Take ote hui he kimi ite ra mo te Piritnia, mo te panui ate. Ratana Ngahina nga tangata rawaho i tae mai ki'tehui,. Takarangi Meie Kiingi, Erueti Taraua, Kimgi Te Herekiekie, ko te tono i te Pirimia nei be toenga korero no te hui ki Turakina, a i reira hoki a te Kahu, a i ■whakamaramatia nga Take o ue hui ki nga tangata, i. tae ki taua hui, ka tu ate Ratana Ngahina kite ki me pooti Mema te Iwi, ka tu ko. Wiremu ka whakamarama i te tikanga o te kore pooti Mema mete pooti Mema, ka tu ko Kiingi Te Herekiekle ka whakapai kite mahi. a Ngaati Apa katahi rawa a ia ka kite i te mahi.hou ko tenei, i tae a ia ki nga hui. o te motu nei kaore ia i kite tikanga penei, ko tenei e.te Iwi kia..kaha mahia ta koutou,.. muri iho Ko. Takarangi Mete Kiingi pera ano me a. Kiingi heoi ofci ana te tono i te Pirimia, ko te pooti Mema kaore a Ngaati Apa i hamuinu note--mea kua panuitia ake, heoi kaore a te Kahu i hamumu mutu noa te hui, koia nei pea te A, E, I, 0, U, e ki nei koe, i tu ano a Taraua Utiku kite ui kia te Kahu mo nga korero o to panui, tuatahi, i rere atu nei taaku patai, heoi kore rawa i hamumu ate Kahu a mutu ana te ui, mo to mihi kia te.Ratana Ngahina me Wiremu Ratana, e hoa he porangi koe, he Tuakana tena noku he.tamaiti a. Wiremu na maua, e hoa e'kore .e nui rawa a ku utu io korero notemeahe porangikatoa, ka pewbea ra koe me tae mai te Pirimia, ki Turakina ka koa koe ne, mo te puhaehae, ae na u tena kua kifcea e koe, engari pea ko koe tonu kei te puhaehae kia Ngaati .Apa ina hoki rate ahua o »ga korero oto panui i penei mete Kuri e riri noa atu nei ki tetahi Kuri, e kia koe me riri matau kia. koe, e hoa me penei atu ahau kia koe mau ano koe e riri mau ano koe e whakama i raro i te ra. Heoi ano. Kia orate Etita ma te Kaihanga koe e whakakaha i runga i tau mahi nui, e hoa ki te hoha koe kite panui atu i ena korero mau te tikanga, kite pax koe kite tuku e pai ana kia ora koe mau e whakaatu mai nga Pane Kuini maaku e tuku atu. E hoa e te Aoturoa tena koe. Waaka Hakaraia. Kai Iwi, Noema 10/1899. E aku hoa e Waaka Hakaraia raua ko te Aoturoa, he mea atu kia korua kaati pea ta korua tukutuku panui whakaheehe mo a korua korero, kaore be mutunga mai, kite penei tonu ta korua mahi ko teinea pai me kite a tinana korua, he kauohi he kanohi he wahahe waha, katahi ka mutu,. heoi tena, e Waaka kei a kae te tikanga kite aroha mai koe kia "Te Puke e pai ana. NaTePuke.

He Panuitanga Tenei. Kia mohic mai koutou e nga I\n e nga., Hapu o Aotearoa mete. Waipounamu,. nga taane, nga Wahine, me nga tamariki, kua whakaaetia e etahi o nga Kaumatua o Wairarapa nei te Hui a te Kareti .0 ie . _Aute. Na, e Koro ma, e tama, ma; e Kui ma; e hine ma: He pohiri atu tena .kia. koutou kia tae a-tinana tonu mai koutoq, ki.Papawai Kereitaone, Wairarapa, ki roto rawa. i nga Whare Hui ote Kotahitanga o nga Iwi 0 nga. Motu e rua nei, ki Hikurangi ki Aotearoa. kite Waipounapiu, i mua atu ote 130 nga ra o Tihema 1899, ko te.lS o. nga ra luhera.. ai te korero ate Kotahitanga 0 te ki.. roto ki Aotearoa Whare- Heoi. Haere , mail Haere mai! Kia pono ! ki&. tika . Na to koutou hoa.. Parakau Maika Etita.o "Te Puke. Hekeretari mo teneiPanui.

E Hoa e Mangakahia 6. Whangapoua tena, ra kbe me tou Whafe katoa. Tenei kua. kite iho i to panui wKakahau kia tu ; ko maua ko. Porak'au Maika hei whakahaere. pooti. Mema,. mo te Kotahitanga. r i raro.. i , te mana 0 ..te,,

"Tirjti p .Wai.tangi'' . Na,; e - hoa, e Manga-. kahia.i.te."taenga.W te. 9p nga,ra .p ( ,Nqexo£, 189.9, .ka poho jcnaua ,kp : Pur#kau. ki. tona,. j. tej) hapra ata, heoi kajipre he,,tangatai i>ae mai"ki te. whakaingoa tae Aoa c kUe #hiafri, .engari .kq taua ra he, ra wbanaujtanga', no Piriniha o Weeri;* be ra.ngahau,, na konei pea i kore. ai, i.whakaaro.ano au me ppoti a-wana ara. me.umere i ; te lo.pnga ra.o Tiheuia 1899, i te Hui ki Papawai. Heoi.ano. .~, r , Na Wiremu.Whatakorari. , . ,■., E hoa e Wirerau Whatakorari tena koe, i muri i_a koe ka hvjihui mai nga Kaumatua kaputate kupu a. taua. huihuinga a nga, Kaumatua, kua pooti noa ; atu nga.tangatap.. Wairarapa nei. i muri ta.ta . tonu, ,mai o te marama i tautu ai te whai mana o nga Mema, o te Kotahitanga, ka pootitia e.ratau ko Wi Pere hei Mema haere ruo ratau ki roto. ki nga Hui o te Kptahit&nga, e rua nga Hui i. pootitia ai a Wi.Pere i te Hui ki te.Koh.unui i te Hui ki Haruua ; kua puta nga .ponui kei roto i "Te Puke" No 2, Wharangi I—2 ; te Hui kite Kohunui iteNo 5, Wharangi 1, ara i muri mai o aua.Hui whakatuturutia ko Wi Pere hei tomotomo i nga Hui a te Kota : hitanga, kaati taki* whakamarama . atu. Ko tenei e Whata me tae mai koe ki, Papawai nei i te 9 o nga ra o Tihema 99, ki konei tatau whakaviterite ai ano mo ta taua whakahaere pooti, kja otipai ai i runga i te mea kua hereheretia nga tangata. e nga Hui i runga ake nei. Purakau Maika.

Matangarara. Noema 15. 1899. Kite Etita e hoa tena koe, utaina atu enei kupu ruarua hei hari atu ma "Te Puke" ki nga marae o te Tai-Hauauru, ara ko te kupu tenei i whakatakotoria e nga Rangatira o Ngati-ruanui ite hui itu kite Aroha ite 22 o nga ra o Hune 1899, heoi ko te kupu tenei i whakatakotoria e nga Kauinatua, kia kaua e kimi pukepuke ke atu, ara kia kaua e huri te whakaaro kite mahi i tenex mea ite Merna, heoi e nga Iwi, e nga Hapu, e nga Rangatira, kua titiro pera te whakaaro ki runga kite kupu i whakatakotoria e nga Kauuoatua, heoi e nga Iwi o te Tai-Hauauru tena koutou, nia nga Ture tika ruaana tatau e whakaora. Te Ari.

Whakautu. Whanganui Noema 9/99E te "Puke" na te kitenga iho i runga i tena Waka o tatau i nga pepeha e rua, kei to Pepa Nauia 16 kei te wharangi 2. tetahi, me te wharangi 6 tetahi, na Pepe Hona tetahi, na Ngarongo Pokiha tetahi, he tino whakabe na raua mo te hui i tu ki Hiruharama, na reira e te "Pake;' kahei.kia whakautua, kei ki koe me nga Iwi korero he tito te whakao-tin°-a a tera hui.mo.ta ratau Mema i whakahua ai. E ki ana a Pepe i reira tonu ia, a, kaore te Iwi i rongo i te whakatau a te : Tiamana, e hoa, ano : te reka o tou arero ano he honi, mo te whea Iwi. ta au e ki nei, kaore i rongo te. Iwi, mo nga Iharaira i pakaru mai nei ki Banana i runga i te tono a Toarangitahi kia Hari me tana Iwi, kia haere mai ratau ki Banana nei, hei to mai i te tahuhu o Huriwhenua., kei te whakahouiia hoki taua Wbare. e Ngaati Buaka, a mo nga Iwi ranei i noho atu, e hoa koia nei ra ta take, no Iharaira i. whakatika aru kau noa atu nga Mema i.'kowhiria, ka waiho e koutou hei pakarutanga* i roto tonu koe i te Whare i nga poroporoaki a te .Iharaira mete pupuri ano o te tangata Whenua,. tae noa kite po whakamutunga, katahi ka poroporoaki te tiaki Whqnua, katahi kamarama i kona te Iharaira mo runga i ta ratau ake take ki runga ki ta ratau nei pakanga, i kite koe i mahi tonu ratau kite Poi i taua po, ao ake ka noho te Komiti, e korero nakoe kite whakaoti i ta ratau whakatau no" te haerenga mai o te Iharaira katahi .ka pakaru mai a Ngaati Poutama me. Ngaati. Pa, ka noho' ki Banana, r ka noho nga Mema e korero na koe, pooti ana ratau ki nga Mema .tokotoru, he pooti ngaro; tau ana koia tena.te otinga, e hoa mehemea kei a koe taua Ingoa Tiamana. kaati kaore ano koe i.mphionoa, ki nga riiri o tera mahi; i rongo. ranei koe. i puta te kupu a te Tiamana i puta i ngfc tekau matoru, me mana kore nga ruatekau maono kite whakariterite tikanga, e ioai : whea, koe iie ; taenga ake.o te

Tiamana ki roto kite Whiritaunoka ite ahiahi o taua ra ki tonu ano taua Whare ite tangata, i panuiti e ia te whakataunga a nga Mema, i rongo ranei koe i kite Tiamana kua he, he tangata mohio rawa te Tiamana ki runga ki era ritenga, kia marama te whakahe i te mahi a tetahi Iwi ehara tau panui i te whakahe mo te tangata kotahi, eifgari e whakahe nau i era Iwi, e mahara ana koe no wai nga tekau matoru i pakaru na e mohio ana matau, e tino ki ana au koia nei te take o to ratau pakaru, he tangata kainga hei whakatau i te Iharaira ki o ratau kainga, e whae e Ngarongo Pokiha, e pai ana kia riro mau e tuku nga korero e korero nei i tae koe ki taua hui, ka pai kia riro ko koutou ko nga mea Wahine hei tautoko taonga ma nga mea taane, ka mohio ai ratau hei taonga ma ratau, ka pera ano taku whakahoki mo au pepeha i nga kupu i runga ake nei, e hoa e Ranginui nau taua mahi whakataratara i whakawawa koutou ko Raihania ko te Whatarangi, mohiotia ana nau taua mahi ko nga korero o roto i to tatau Komiti ka haria mai e te taha kia koutou ka korero ki waho, tupu ana he raruraru i runga i taua mahi au, no te whakawakanga a o hoa ia koe mutu ana taua mahi au, kia tika te whakatakoto kupu ki roto ki nga pepa kia waiho tena hei_ tika inou mo co kupu e ki nei koe ko te 13 i pakaru mo te Aohau, e hoa whakarerea tenei korero au mehemca nou, he aha koe me to te 13 te noho ai penei kua tau ki runga ki to hiahia, na, ko tou heanga' ano tena me tou kuaretanga, i takiri koe i ena 13 mo a whea whakaoti ai tou hiahia, ko to ra ki Koriniti na te Ringatu kaore koe i powhiri ki katoa nga hapu o Whanganui me tae atu ki kona whakarite ai i to tahutitanga mai, to whakataunga i tena hui tuturu ko te Aohau, e hoa ehara tau, te \vhana ki nga koikoi, e hoa Eanginui katahi te Poropiti ko koe ka mohio noa atu koe kei te pakaru a Ngaati Ruaka a Ngaati Hau a Ng/iti Kura a Ng/iti Rangi me era atu Iwi, kaati e hoa ka waiho tonu°ko koe hei patainga whakaaro mo te tini, e hoa he aha te take i Kore ai koe e tuhi i tou Ingoa i tuku ai ma te Wahine nei e tuku o korero, he kore pea nou e tautoko pepa hei tuhimra' i to Ingoa, kaati kia marama te whakatakoto kupu : ehara ia te "Puke" na ana i panui nga korero o taua hui, na te "Tiupiri" ke, no Whanganui tatau tarapeke ana koe kite Tai Rawhiti, nawai tenei whakaro. Na Hori Pukehika.

Arima-whaa. Okotopa Bth 1899. Ki fce Efcita o "Te Puke Ki Hikurangi," e pa tena ra koe, me ou hoa raahi i roto i te mana o nga Iwi katoa o nga Mofcu e rua nei, o Aotearoa mete Waipounamu, tena ra koutou ko to Komiti katoa, kia tau kia koutou te aroha mete rangiinarie, he mea na te Atua na to tatau Matua, na te Ariki hoki na Ihu Karaiti, heoi aku mihi kia koutou. E hoa ma tenei aku kupu, ruarua ka hoatu e au hei utanga atu ki runga i to tatau Maunga, hei tirohanga ake ma nga Iwi e noho ana i nga taha o tatau Maunga. ara mo Pukehuia, he Wahine Rangatira no Ngaai Tamaterangi, ara he Uri tenei Kuia no nga Iwi.maha kai to tatau Motu, kua tangohia atu ia e te Kaihanga i waenganuii ona Hapu, kai te moenga te korikori, kaati he nui te pouri o nga Iwi mo tenei Kuia o Ngaati Kahun<mnu, ara mo raua ko taana Mokopuna, ko tenei Tamaifei he Uri Rangatira, he Mokopuna na te Ruruku-o-te-rangi, i mate ki Rangiahua, kotahi o raua atamiratanga, kaati nui atu te tangi o nga Iwi mp ratau Rangatira, kaati ko te take ote Iwi i pouri ai mo tenei Kuia, he nui no tona aroha kite Iwi, me taana manaaki ia matau i ana Tamariki, kaati i te taima ka kaha te mate o tenei Kuia ka mohio i a ia ka mahue iaia te Iwi, me ana Tamariki me ana Mokopuna Ka timata tana tangi me tana poroporoaki, hei konei e te Iwi, hei konei aku Tamariki, hei konei aku Mokupuna, ehara hoki tenei haere i te haere ka hoki mai ano kia koutou, kaati i te taima e poroporoaki ana ia ka timatatia e ia te waiata tangi;— .. He Waiata Tangi. E taka pitonga e awhea mai -nei hornai aroha kia tangi atu au, puna te utuhia he wai kai aku kamo, i matea e au he tcronga ringa mai no te Iwi kau, kai tawhiti na kooe, hornai me kakekake he kai mau nga nsi pohatu i runga, kia marama au

puatumai ki o Hinemutu ra, ripotauarai kia te wai atua, kaati ka mauru te aroha i a au. Ka mutu i konei tana tangime teporoporoaki, ka moe ona kanohi, kakopitona mangai ka piri ona ringaringa, kaati me whakaatu e _ au nga whakapapa o tenei Kuia, kia marama ~ai koutou ki to koutou Whanaunga. Ko Kahungunu||Rongomaiwahine. " Kahukuranui||Tuteihonga. " Hinemanuhiri. " Tamaterangi. " Tama Te Hua. " Te Ariki Kai Kahawai. " Te Kura Maroo. •' Te Hinaki Pukurua. " ■Te Rangihikumaewa. " Ngarangi-a-tama. " Hikawai. " Weretii. " Pukehuia. " Pakuterau. " Ihaka. " Meri. Ka mutu i konei nga mea hei whakamarama kia koe, e hoa e Maika kite tae atu tena reta,'me tuku mai e koe he panui ki au, me tuku mai ki Omahu nei, me whakamarama mai e koe te utu mo te tau, kite tae atu tukua mai he panui ki au. Heoi ano kia kouiou. Na ta koutou Mokai. Na Te Moana Heemi. Tena koe ete Moana Hemi,'me to tatau Aitua, haere ra e Kui korua ko to Mokopuna, haere kite Iwi ki nga Mana ki nga Rangatiratanga, kua riro atu kite kainga tuturu mo te tangata. E hoa ete Moana, maau e titiro kite Tauira poto kei roto ite Pepa ote "Puke," ae ka tukua atu te Pepa ki a koe. • "TePuke."

Kauangaroa. Noema 6/11/99. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" E hoa tukua atu enei kupu e whai ake nei— Hei titiro iho ma nga hoa tango Nupepa i te Motu ; mete Kawanatanga hoki; i te ahua o te mahi a etahi tangata o Ngati-apa e mea ana kua kore ratau nei e pooti Mema mo te Koroni mo te Kotahifcanga hoki, a kua tae mai hoki te rongo kua mca aua tangata kia tonoa .atu te Pirimia kia tae mai ki Turakina kite ai ia ratau rongo ai ki to ratau hiahia; koia tenei ko nga Rahui o roto i te hoko o te 1849 : Mete tono hoki i tetahi Whenua mo nga tangata Wahine ranei kua kore nei he Whenua. Kua oti a ratau pukapuka te Perebi hei whakatakofco atu kite aroaro o te Pirimia, kua oti nga Ingoate haina ; engari he mea haina noa atu etahi o nga Ingoa ehara i te mea i kite atu i mohio atu ranei ki ta ratau mahinga 1 ta ratau whakaaro. Kaati kai te whakahe matau ki ta ratau mahi, a kai te tono atu hoki ki a ratau kia ata unuhia paitia mai ki waho aua Ingoa. Tetahi mo te taha tono Whenua, engari kai te hokohoko tonu ano hoki nga kai-whakahaere o taua mahi i to ratau Whenua tino pai nei i Waipu kite Pakeha. Heoi ka tahuri hoki ka tono Whenua kite Pirimia, apopo e hoa ma he pohehe ra pea tenei ahua ne ia ? Mo nga Rahui o te 1849 e pai ana, me mutu atu ano i o ratau nei waahi i te taha Moana he ahu mai ki uta nei kaore. Tetahi kupu ; kua whakaae matau ki3 kore e tae atu ki ta ratau hui i runga ano i ta ratau whakahaere, heoi ano pea ko te Kahu hei tae atu kite whakarongo i nga Ingoa o ta ratau pukapuka. E hoa ma ko te akonga ake o etahi tangata kite whakahaere i te Iwi he pohehe rawa te timatanga, ina hoki ka oma ca ki whea o te Ture nga tangata ? A ko nga Whenua ka waiho i roto i te Ture Paremata mau ai, me pahea ra e ratau? (hei whakatu-oho pea i te ngakau o te Kawanatanga mete Kotahitanga.) E hoa ma ehara te Kawanatanga i te tamariki, engari he tino Kohatu mo nga tau maha, ma te mahi pohehe ka aha ai. Kaati iho na o koutou hoa. Na:— Tetoko Tahunui-a-rangi—Te Iwi Ngawaeriki—Ngawhare Tahana, Tangi Tahana, Rou Raniera, Pukunui Wirihana, Rakapa Arakira, Raiua Pikinga, Ripeka Ngahuia, Wi Tawhana, Rereta te Puhaki, Riima Pukunui, Parahi te Rangi-pineki, Pene Wiremu, Wiki Pene, Ngaone Tauwhiro, Timoti Raniea, Ngatera Wirihana, Ripeka te Wai,

e Tamehana Kohiti, R. K. Tamatea, Pep Hona, Wbakarbinga Tahunui-a-rangi, Ripeka Pepe, te Ata Rangiao, Piripi te Aokapu-o-rangi, Hone Hira te Wbarefciti, Tua Paparia, Rapera Tua, Hina Tua, Raita Hina, Tuna Tua, Ngaiti Tuna, Mariana Waata, Waata W. Puhaki, Keina Tuna, Hatarei-a Apera, Hdri Rangiao, Wiremu Tauriro, Pehimana Tarupeka, Kongarongoa Tiu, Wakahira Pahemata, Mere Ngataapu,PikitiaTauwhiro, Ngawai Tabua, Rete Hurua, Horiana to Waikoao, Ngabuia Maikuku, Ngabiaka Rongobikaia, RirenaHakaraia, Tiwha Taimona, Mokotitiu, te Waru "Rameka, Ngaurunga Tamatea, Ngakaraiha.Waati, Ngarare- Huata, Piribira te Huakanga, te Hore Huatau, M-iraea Huatau, te Ara te Hore, Paapu te Huatau, Arani Taimoua, Mibipeka Ngahu, Eruera Taika, te Huakanga Teroba.

Kereitaone. Noema 17th, 1899. Kite Eetita o te "Puke." Tukua atu tena panui, kua tae mai nga reta a etahi onga ,hapu nana nga Keebi Piira o Tokomaru ki te Turauaki o te Kooti Whakawa Wbenua Maori, kua tae atu te rongo ki Tokomaru ko Tiati Make raua ko Tiati Mea mete Whatahoro Ateha mo taua Kooti, koia te take o ta ratau tuhi mai kite Tumuaki he whakshe kia kaua ate Whatahoro e noho bei Ateha mo taua Kooti, nga take e pa ana nga hapn ona Matua-bungoi, ona Taokete me ona Tamariki ki roto ki taua Poraka Whenua ki Mangabawini, koia te take i kore ai ratau e pai, kua tae mai te reta a te Make kia H. T. Whatahoro he whakaatu mai i aua take kua kiia ake nei, mete ki mai ma ana e ata whakaaro te ritenga o ana kupu mehemea, e tika ana, a, kite whakaaro ia kahore he raruraru e pa. mai kite Kooti, i runga i ana take, maana e whakaatu atu kia ia kia te Make, kua whakaatu a H. T. Whatahoro he tika nga take kuawhakaaturia mai kite Tumuaki, e whakaaro ana ia e kore ona whakaaro e riro i runga i nga whakaaro kaare, engari he whakaaro no na kite Kooti koi moumou mahi i taua Keehi ka whakaarahia ano e nga tangata i hinga i roto i te whakatau a tenei Kooti, no reira kua patua e ia te Waea whakaatu kia te Make me noho ia. Na he whakaatu ake tcnei, katoru tekau nga tau itu A.teha ai a H. T. Whatahoro, kaore ano he Keebi kia kotahi o ana i whakatau ai i whakaarahia he Kooti whakawa tuarua he Kooti Piira ranei, ahakoa Whenua Papatipu whakawa Papatipu Piira ranei Riiwhi TupapaKu ranei, heniea nui tenei bei whakaaro ma tatau, ka rua nga turanga Kooti ki Wairarapa nei ko H. T. W r hatahoro te Ateha kaore tetahi Keebi kia kotahi o nga Keehi o Wairarapa i whakataua nei e raua, ko te Tiati kia puta he wnakaara whakawa tuarua Piira ranei whakahe noa ranei o nga tangata o Wairarapa, ko taua tangata, ko ona hapu tuturu i beke ibo i ona Tipuna tae mai kia ia, ko Ngaati Muretu, ko Ngaati Moe, ko Ngaati Kahukaraawhia, ko Ngaati Pahero, ko Ngaati Hinerangi, haaunga etahi atu hapu e uru ana i runga i te Whakapapa o Wairarapa nei ano kei konei tonu ona Tuakana ona Taina ona Tuabine, me a ratau Tamariki me o ratau Whenua i pa ai ratau, me ia hoki, kaore he raruraru i puta ake i roto i tona ake Whare i whakatipuria nei ia, ara, i Wairarapa nei, ahakoa inga Kooti Whenua Maori i nga Komiti Whenua Maori ranei tae mai ki naianei, no reira ka marama i konei hei titiro ibo ma tatau, e kore taua tangata e riro i nga mahi whakawbirinaki whakahoa ranei ki nga mahi kuare e mate ai te tangata i runga i tenei. ahua ona kaore a Tamahau Mahupuku a H. P. Tunuiarangi aA. H. Kumeroa, me nga hapu katoa o Wairarapa i pai kia noho konga Ateha o etahi Iwi ke, hei Ateha mo te Kooti Whenua Maori p Wairarapa nei, tonoa tonutia ko H. T. Whatahoro hei Ateha e ratau, ko te toru tenei o-nga marama e whakawa ana raua ko Tiati Make, kua oti etahi o a raua Keehi te whakatau, kaore be raruraru he nui te pai te Rangimarie i puta ki nga tangata' no ratau Whenua, ko etahi o aua Keebi kua oti te whakawa ko nga whakatau kaore ano i puta, rokohina ka taemai te tono a te Minita Maori raua ko te Timuaki ote Kooti Whenua Maori kia nekehia nga Keebi katoa o Wairarapa, kia haere atu a Tiati Make raua ko H. T. Whatahoro Ateba ki nga whakawa Piira e 26 o Tokomaru, e wbaaro ana matau mei tutuki ko H. T. Whatahoro ratau ko

rona hoa Tiati hei whakawa i aua Keehi tera ka puta he marainatanga pai, kite ata wehewehe i te tika o nga mea e tika ana kite Whenua, me nga mea kaore i tikaki te Whenua, cgnari, e koa ana ano matau ki tona .tukunga i a ia ki raro o taua whakawa kia kore e pa mai he Ingoa pera ki. runga kia ia mete whakeatu a nga reta-o Tokomaru kua kiia ake nei, kei muri o te Kirihimete ka tu ano te Kooti Whenua Maori ki Kereitaone, hei whakawa hei whakaoti i nga toenga o nga Keehi i whakawangia e Tiati Make mete Whatahoro hoki, ko etahi onga Keehi kua oti te whakatau, ko etahi kaore ano, engari ko te whakatau anake kai te toe, he nui ano etahi onga Keehi kaore ano i whakawangia, engari kai te mutunga o te Kooti ki Tokomaru ka hoki tika mai a Tiati Make ki Kereitaone nei, kite whakaotioti inga Keehi i mahia e ia, a. rne etahi atu hoki, heoi ano. Na Eruera Rangitakaiwaho.