HE PANUITANGA.

Puke ki Hikurangi, Issue 8, 14 June 1899, Page 5

HE PANUITANGA.

He panui kia koutou e nga tangata o roto ote Rohe Potas o Wairarapa, me hui mai tatau kite marae o Aotearoa me Hikurangi mete Waipounamu, i mua atu ote 22 O nga ra o Hune 1899, haere mai hiere nui, ko te 22, he ra hari no tatau, ko tenei nana i karangi mai te Iwi Maori kia hoki atu ma runga i te moana whanui, i hjea mai nei e o tatau tipuna i tawhiti-nui i tawhiti-roa i tawhiti-pamamao i te honoiwairua, whakaritea ana e a tatau tamariki mj to ratau kaumatua a H. P. Tunuiarangi, na ratau i matakitaki haere te moana imi, te huan.ii mai o tatau tipuna, tae pai atu iutau kite aroaro o Kuini Wikitoria, me ona Rangatira me tona Iwi, hoki p.ii mii ana ratau ki Hikurangi, kanui te ora mete honore i riro mai ia ratau. ka puritia nei e tatau tenei ra tae noa atu ki o tatau whakatipuranga, haere mai e nga hoia o Wairarapa, puta noa i on rohe, haere mai-haere mai, haere nga tamariki o Hamua kua uru nui kite hoia, mahia mai nga tikanga o te ra 22 o Hune 1899, kaua e maharatia te takurua me liotoke, liotoke, he ra kotahi, t iku mahara, ma tatau anake tenei ra i tenei tau, engari hei te tau e tu mai nei, katahi tatau lea mahara ki waho, he tama.it' whanau hou tatau i roto i tenei ra hou, nui whakaharahara, e kore hoki e mamma kia ta maui ta tatau karanga mo tenei ra, i nga wa e tu mai nei, e aha ai kiera atu marae, tae atu kite moana me ona Rangatira, ko te ra tenei 1 whiwlii ai tatau kite honore ote kupu ato Kuini Wikitoria, whakaatu mai mo te mihi aroha a tona iwi Maori i mauria atu nei e te (The Right Hon. R. J. Seddon P.C. LL.D.) Pirimia o te Koroni, Minita mo te Iwi Maori mete Iwi Awhekaihe, Minita o nga Poutapeta, Minita o nga moni, Minita o nga Whenua, kaua tatau e karanga ki nga hoa Pakeha i tenei tau, ahakoa o Wairarapa me era atu waahi, me to tatau Kawanatanga, mo tatau anake rno nga morehu o to tatau rohe. Heoi ano. Na to koutou Tipuna Matua Taina Pono. Tamahau Mahupuku.

Maungapohatu. Mei 14th 1899. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi." E hoa tena koutou ko tou Komiti, me Tamahau Mahupuku, kia ora koutou i raro i te ata>*angi o to tatau Ariki o Ihu Karaiti Amine. Heoi te mihi, e hoa e te Etita, mau e tuku atu aku kupu mihi me aku kupu torutoru nei, ki nga pito e wha o te Motu nei, hei kawe atu ki o ratau Marae. E nga Iwi, e nga Hapu, e nga Rangatira, e nga matauranga, nga Wahine nga taane, me nga tamariki, tena koutou katoa, nga morehu a tenei tangata wliakarihariha a Aitua, i whakakawenatatia nei e Maui raua ko Hine-nui-te-po hei taonga nui kite ao, e ki ana a Maui, me matemate a marama te tangata, ka ki a Hine-nui-te-po, kaore, me mate a one, kia mahia ai, kia tangihia ai, katahi ka mahara a Maui, me patu e ia a Hine-nui-te-po, ta te mea kua mate katoa i a ia nga mea katoa o te ao, heoi haere ana ia kite patu ia Hine-nui-te-po, a mate atu ana a Maui i taua Wahine, koi ara tatau e heke nei ki to tatau tipuna kia Hine-nui-te-po, tenei ano tetahi Kawenata, na Uenuku raua ko Heta, naomia ake e Heta te whanau a Uenuku, kohurutia iho, ka mate, ka rere te morehu he Wahine, tona Ingoa ko Hinerauauamea, ka korero ki a Uenuku, kua mate katoa aku hoa, heoi ka tangi a Uenuku ki tana whanau. ka roa ka haere mai a Heta kite kohuru hoki ia Uenuku, tae mai ka ui atu a Uenuku, e Heta kai hea ta taua whanau, ka mea mai a Heta kai rawaahi kai nga mahi a nga Rangatira a Takatakaputea, a Marereotonga, kai te rehia, kai te harakoa, kai te karihika, ka tu a Uenuku kite ko a, kai te karihika, ka tu a Uenuku kite

poroporoaki ki ana Tamariki, haere atu ra e Aitua e haere atu, ka mate a Heta i konei me tona Iwi katoa, ka waiho tenci poroporoaki i te Ao heke heke iho tae noa mai kia tatau uei, e poroporoaki nei tatau. haere atu ra e Aitua, Heoi taku whakamarama i te take iho o tatau mate, e hek ? uei kia Hine-nui-te-po, ka huv' taku korero mo te mate ki to tatau Whaea kia Papatuanuku te wai m o tatau Tipuna, o tatau Koroua Kaumatua, tae mai kia tatau nei, e hoa ma taku mahara na te Tai-Hauauru tatau i mate ai tatau tae noa kite Tai-Tokerau, nn nga matauranga, me nga poropititauga, tae noa kite Kiingitanga, mate Whenua, mate tangata. E hoa ma toku mutunga tenei kite whakarongo ki nga matauranga o te Motu nei, ta te mea he Kuri auake te mea i hoki atu ano kite mitimiui i tona ruaki, waihoki ko ahau i tenei ra, kaore au e hoki ki muri kite ara o tatau Koroua Matua, kua pania ahau tae noa ki to tatau Whaea kia Papatuanuku, heoi, e hoa ma i naianei ka kuhu au kite Turc hei Whaea hei Papa moku, heoi te mea nni ki au ko te herehcre anake i nga toenga Whenua i naianei, heoi ha huri taku whakawhetai mo nga panui a Wi Pere, a Tamahau a Purakau Maika, e mau i te nama toru, i tc wharangi iuatahi, tuarua, tuatoru, ae e tautoko ana au i au korero katoa, ta te mea na te moni te tino take i mate ai tatau, he Iwi rawa kore tenei Iwi te Maori, ae he ahu Whenua te taonga nui ite Ao, te toa tena kaore e p.ihekeheke. ko nga toa katoa h ; j pa heke, tenei tetalii kupu whakarite mo to ahu Whenna, na te Papakoriki raua ko te Kohitihiti, ka tae kite lakurua, ka haere atu te Kohitihiti kite Papakoriki, ka inoi atu c hoa homa.i he kai maku, ka mea mai te po pokoriki, i hea koe i te huringa o te ran o to Kotukutuku ka uiahi kai mau, katahi te Kohitihiti nei ka mea i nga mahi a nga rangatira i te tarapekepeke, ki tera wahi ki tera wahi. heoi kaore i hoata he kai, a mate iho taua rangatira ite kai, ka tae kia takurua ka mate taua Kohitihiti, kai pern, tatau me t<; Kohitihiti, ka nui te minamina kite atua nei kite lhoni, hei whaugai i a tatau i na te wnakatauaki, e liar a te kai a te tangata, he kai Titongi, ka kite na ko tana kai tino, kai tino makona, e hoa ma kai pouri koutou ki aku kupu, e taunu nei ki nga matauranga o te Tai-Hauauru, e mahi koutou e te Kunga matau kite turaki i te Poari, ko au nei he Hung i kuare kaore mohio, heoi e hoa ma ka tautoko ahau i tenei Poari, hei here i toku waahi iti nei. Na Tukua Te Ilangi.

Parenako. Mei 24 th 1899. Kia Tawhiro Ronaui, e hoa tona ra koe, me ou hoa mahi ito tatau "Puke, 'ma te Atua koutou e tiaki, e whakakaha kite mahi i to tatau "Puke," ko taku Inoi tenei i runga i te Ingoa o Ihu Ivaraiti Amine. Mau e uta atu aku kupti ki runga ki to tatau "Puke," kotahi te patara e liiiri tonu ana, i kitea kite ngutuawa o Waikaraka, i waenganui o Kaihoata raua ko "Whareama, he pukapuka i roto, na tetahi o nga Kaumatua ote Pariha o Wairarapa i kite, ko Hoaai Pota tona Ingoa, ka tuhia iho nei nga korero o roto i taua pukapuka, mahau e whakamaori ka tuku atu kia ktie nga Iwi e rua to Maori te Pakeha. R. M. S. Thermopyla. No. 58. •January Bth 1898. Lat. 45. 34. S. This paper was thrown over board at the above possition for the purpose of tracing Ocean Currents. The finder to please forward stating, where and when it was found, to Captain A. Simpson, abe rewarded, the address reserved. Te Manuao c te Kuini. Teiramopire. Hanuere Bth 1898. 45. Te taha tu ote ra. 34. Kite Tonga. (Latitude. 45. 34. South.) Ko tenei pukapuka he mea panga no runga Manuao, kite waahi i whakahuatia i runga ake nei, ko te take he kimi ite rerenga ote au o te Moana, ko te kai kite 0 tenei, me tuku mai, me whakaatu mai hoki te waahi mete wai i kitea ai, kia Kapene A. Himihona. (Ka utua hoki.) Kite Etita e hoa me tuku mai e koe nga Pepa mo maua i tenei tau, ma maua e tuku atu te moni mo nga Pepa mo maua. Na Te Hamaiwaho.

He heke te Twi Maori e noho nei i Aotearoa mete Waipounamu, tae at a ki nga Moriori e noho ana ki Wharekauri, kite korero a nga Kaumatua i heke mai nga Tipuna i Tawhitinui, i Tawhiti-roa, i Tawhitipamamao i te Hono-i-warua, ko enei reo e wha, e penei ana tona tikanga, i haramai nga Tipuna i nga macro maha o te Moana nui a Kiwa, e kore e taea e o ratau Uri te hoki atu ma runga i te Moana i haerea mai nei c ratau i runga i nga ngaru tiketikc, engari ma tetahi hvi hou e tae mai i muri i a ratau, ma taua Iwi e whakaatu to ratau ara, me o ratau Moutere i boo mai ai i runga i o ratau "\\ aka, ma tana Iwi hou e ki to ai nga kanohi o ratau Uri i taua Moana whanui me ona ngaru tiketiko, me nga Moutere i heke haere mai ai ratau, tae noa atu ki to ratau oneone tuturu i whanau ai o ratau Tipuna, ma taua Iwi hou ano hoki e puta mai ai nga painga katoa ki o ratau Uri, ma taua hvi hou ano e ora ai e tipu ai, e mohio ai kite Atua nana ratau i arahi mai i runga i te Moana. lib nui nga whakaniaramataiiga o nga kupu e whai i runga ake nei. he tino reo Maori tuturu aua kupu e wha, kaore rawa i rongona i roto i nga whakatipuranga ko Tamatea te Kapene 0 Taakitimu. e korei'o ana i liiahia ano etahi una Uri kite hoki ki Tawhiti-nui, ki Tawhiri roa ki Tawhiia-pamainao kite liono i wairua no te taenga mai ano o te hvi hou i korerotia 1 runga ake nei, katahi ano a Ilongi ka bialiia kia haere, ka niauria c te hvi hou. ka tae ki Tawhiti-pamamao, ka kite ia Kiingi Hori te rangatira o te hvi hou, nana i whakahoki mai, tae pai mai kite Iliku o te !ka a Maui he nui nga taonga i riro mai ia Hongihika tetahi o nga rangatira o Xgapuhi no runga i a Taakitimu, k<> te ara o Ilongi i haere <v. he Kaipuke, kite whakaaro ake e kore ano nga Uri o nga Tipuna i haere mai nei i runga i nga Waka Maori, e bialiia kia hoki ano ratau i runga i aua W aka Maori, kaati kite pera, ka tino ngaro te liaunga alii o Aotearoa me te Waipounamu ia ratau, ka riro hoki i te Kiingi nui o te Moana ia Tangaroa, ko ona boa ko nga ngaru tiketikc, me nga ban kaha mete. I'a taa whakarere. Ko tona ingoa tuturu o te hvi hou e korerotia i runga ake nei he Ingarihi, ko Ingarangi tona Moutere i haere ma: ai. ka kite te hvi Maori he ma te alma o te l\v: hou i ahu mai i te Moana, ka huaina e ratau te Ingoa lie Pakeha. i tapaa e ratau ki tetahi Man a kai te Moana, kaore e u mai ki uta i te ii.\vaie;i kai nga po anake u mai ai, ko tona ingoa he Pekchaa. lie tini tini, niano mano taua luanu, tona Whak:aauki mo te nui o te taiigata:—Ko te tini o te I'ekehaa he Y\ h.ikatauki M;ion tenei, ka kite hoki te Ingarihi i rite te iwi nei kite Marea. ka hua ina e ratau te Ingoa he Marea, na te reo i whakamaori, ko te reo hoki i whakapakeha,. lieoi ano kua tuturu te Pakeha mete Maori, kaore he Ingoa tiuuru o te Maori, he nui aku patai ki nga Kaumatua, kaore i niarama ta ratau korero, heoi ano ko te Ingoa anake o ie hvi, me nga Hapu. ko Xg.aati Kahnngunu te hvi, ko Te Whaluiapiti te Hapu, me era atu ingoa Hapu, ko Xgaati Porou lie Ingoa iwi, me ona Hapu. ko A\ hangauui he Ingra hvi, me Waikato he Ingoa Iwi, engari i huaina ki nga Awa Wai nunui o to ratau takiwa, ko Xgapuhi he Tipuna tena, ko Puhimoana Ariki, ko Puhi kai Anki, ko Xgaai Tabu he Iwi kite Waipounamu, be Hapu ki Aotearoa nei, ara kai Wairarapa. Kaore i marama te korero a nga Kaumatua mo te Ingoa taupoki, ko te Arawa he W aka huaina iho ki runga i te huihuinga o nga Uri a nga Tipuna i eke mai i runga i a tc Arawa, engari i tukua ki runga i o ratau Hapu nga Ingoa Tipuna, pera hoki me aikato, me Whanganui, me Xgapuhi, ko te Atiawa he Tipuna, no te Tai-Rawhiti huri noa kite TaiHauauru, ko Xgati Awanuiarangi, kaore rawa ho Ingoa taupoki i runga i nga Iwi penei i te Ingarihi, hei whakakotahitanga i nga Iwi menga Hapu ki roto i te Ingoa katoa kotahi, hei paihere e mau ai mo ake tonu atu, i roto i aku patai maha ki nga Kaumatua ino tenei Ingoa mo te Maori, ko ta ratau korero ko te mea e mohio ana ratau e tata ana kite Maori ko nga Kuri Maori, e korerotia ana e nga Kaumatua o konti he Kuri Maori, ka roa te Ingarihi e noho ana i enei Motu, ka akona e ratau nga korero a nga Maori mo nga mea katoa, tae noa kite korero mo te hekenga mai o te Maori i runga i nga Waka, ka whakaaro te Iwi Ingarihi me era atu Iwi nunui o te ao, k: a ata kimihia te

tika o te korero a nga Maori, i hoe mai ratau i te Moana whanui i runga i nga Waka tuhera, ka timata ta ratau kimi mete whakataki haere i nga Moutere ririki, etika ai te hoe haere mai, mete kimi hoki i te fcaha o te ao i timata ai te heke mai, mehemea no roto i tehea Twite Maori. Kua kitea inaianei kai te mahi nui nga tangata whakaaro nui o Ge ao me o tatau boa e noho nei, kite whakawhaiti i nga mahi me nga korero a o tatau Tipuna kua tata nei te ngaro atu i a tatau, Otira kua ngaro atu te mahi nui he iti rawa kai te toe ki a tatau, Xa o tatau boa Pakeha tenei Ingoa te Maori i tapa mo tatau, ka nui to matan maaha mo tenei Ingoa, na tenei Ingoa nui tatau i whakakotahi, e kii ana nga hvi maha, kotahi tonu te Maori, kaore e kitea be wehenga i roto i tenei Ingoa poto Maori, ahakoa, nga mahi e ki ia ana ka pakaru nga mahi tika, e kii ana matau kaore e pakaru tuturu ta matau kupu, engari ko nga mahi he e pakaru, ko nga hvi kua hfrea ki tenei kupu lie Maori e kore e pakaru, engari ma te Takawaonga o te Maori mete Pakeha, e kiia nei be Awhekaihe katahi matau ka awangawanga. ko tc take, he Iwi hou tena i puta hou ake i runga, i enei Motu, lie hvi kaha, he iwi matauranga, i runga ake i to te Maori, ahakoa, c taunu ana nga Maori motuhake ki a ratau, mo to ratau matauranga, me to ratau kaha, .me a rat.au mahi, ki ta matau titiro. tika pono. no Ilakopa te reo, no Ehau nga ringa ole hunga tawai, me nga tangata, mauahara, kaore hoki e tika ki a waiho ko nga, tawai ate linnga tokoraa, tokotnru, ruarua ranci, kaore nei i kawea ki nga Ture ki a tino tika, hei whakararuraru hei tinei i te niaramatanga kua tiaho nei mo nga, rawukore, m i ngi Pani, me nga. Poueru. tae .atu ki nga Raugitira mete hvi Maori, me a ratau Awhekaihe i runga i Aote;iroa. mete Waipoananm, me o raua Motu ririk , Te Iwi M tori, wha ca nutua te tawai mete korero kino ki a tatau Awhekaihe, kite liiahia koutou ki a paotitia. hei Mema mo te Pareniet 1 o te Koroni, koivroiia au ake mahara. kaore nei i niahia ote Mema e tu ana i taua wa, ki a pai ta koutou arahi i te hvi i runga i a koutou whakaaro, kaua e arahina i runga i nga riteng.i mauahara kaore nei ona hui. Te Iwi Awhekaihe, whakaniui.ua te tawai mete korero kino ki etahi ano o Icon ton, enga.ri korerotia au mahara hou kaore i taea e'.ahi atu te mahi, arahina te iwi ki runga i te Papa Koliatu, kaua e arahina ki runga i te Onepu. e luohiotia e kitea atu nei ete konoh:. Ko te Atua to tatau piringa be boa, e tmo tata ana i nga w;i o te he. Tona koutou. '•Te Puke Ki Hikurangi." Wairarapa, Waimaori. Te ilui ki Pariroa.

Ko nga korero a te Pirimia i te hui i tu ki Taiporohenui, waabi o Xgatiru;inui, he mea tnku mai mi nga Rangatira o taua hui kia whakamaoritia, kia panuiti;i hoki ki "'i'e Puke." He mea tango mai no roto i te (liawera [> Xormanhg Star.) I tu tetahi hui nui ki Pariroa i nga ra whakainutunga o Mei, ko tc maha o nga tangata i tae ki taua hui. neke atu i te 1,500 nga tangata. no te Turei te 20 o nga ra o Mei, i tae atu ai te Honore Piriuiia, me te Honore Timi Kara ki taua lmi, na nga Rangatira Pakeha menga Rangatira Maori i whakahei atu r:iua kite Teihana o Patea, na te Peene o Pariroa i arahi raua kite wbare hui, ara ki Taiporohenui, no te tatanga atu kite wbare. ka tu te haka he powbi. ri ia raua, no muri iho ka tu te wbaikorero a nga Rangatira Maori ki nga Minita nei, na iiauwera (Mr 11. M. Sowell) i whakamaori, lieoi ko nga Rangatira i tu kite wbaikorero, ko te Tauke, ko Tutange, ko Xgabine, ko Kauika, ko Rangiaeata, ko Kahukaka, ko te Kahupukaro, ko Xgapaki. ko Takarang:Mete Kiingi) me Porotene. ko te tino Take o nga wbaikorero a nga Rangatira nei, he tono kia whakatikaia e te Kawanatanga nga whakabaere e pa ana ki nga Whenua Maori o te Tai-Hauauru. kaati he nui nga korero a nga Rangatira nei. otira kotahi tonu i panuitia e te Xupepa, ko ta Xgabine he tauira mo aua -wbaikorero. Harauiai Timi Kara, arahina mai e koe te tino tangata nui o te Motu nei, kaati e whakapai atu ana au kia koe, mo to k'awenga mai l a ia ki waenganui o te hvi, haramai, kaw ea mai te Pouaka takotoranga o te Motu

nei, kua riro katoa te Whenua, kua ngaro nga tangata, kua ngaro nga Rangatira, kua ngaro atu hoki a Meiha Keepa, kaati kotahi tonu he kupu maku kia koe, kore rawa kai te toe inaianei, kua pau te Motu, kua pan i te ahi, kotabi te toetoe kai te toe. kai raro tonu iho i te putake ote maunga o Taranaki e tu ana, kai te mau ake aku konohi ki taua pu toetoe, e ma rawa nga tangata nui ote Motu nei, ko Tohu mete Whiti, me kawe atu e koe te Piriinia ki reira, (ki Parihaka,) kia kite ia i te pono mete tika. Te Whaikorero a te Pirimia. E nga Rangatira mete Iwi Maori kua huihui mai ki roto i te whare nei, tena koutou katoa, i haramai ahau ki a koutou, mo te mea he matua ahau, a hetamariki koutou naku, a no te Hapu kotahi tatau, kua huihui mai nei tatau, kia puta he painga ki tenei Hapu, ko te tikanga o nga kai-whakahaere, ara a nga tangata whaimana i roto i nga vhakahaore ote Pareniata, kia haere kia kite, no reira au 1 haramai ai kia korero tahi tatau, kia puta ma? ai he painga ki nga. Iwi e rua, kaati me whakaatu atu au ki a koutou. he nui taku pouri me taku riri hoki. mo nga kupu tawai a etahi Pakeha e ahu ana ki runga i te Iwi Maori, ara nga kupu penei na, he manguinangu Rangatira Whenua te Maori. Kaati e mihi ana au ki a koutou, mo ta koutou powhiri i au, he nui hoki te hari o taku ngakau i au i kite nei ia koutou, e kurerotahi nei tatau he konohi, he konohi, kaati 1110 te kupu i puta ia Ngahine, ara e rua tonu nga tangata nui kai te toe, ara ko Tohu mete Whiti, kai te wareware i a ia taku hoa a Mahuta, me "whakaatu hoki e au te nui o taku pouri mo te Aitua kua pa ki a ia, ki tana Hapu hoki, ara te riro o tetahi o a ratau tamariki i te mate, kai te mamae rau'a atu taku ngakau, mete tangi mo taua Aitua, ko te take tenei i kore ai a Mahuta e tae mai ki tenei hui, heoi mo a koutou korero mo nga rarur-i.ru ote Tai-Hauauru, kai te tino marama ki a au, e ahu ana a. koutou korero mo Parihaka, eng.iri kai te tumanako atu an, kua tata mai tevaemutu ai aua raruraru mete mea lie hukatara e rewa ana i raro i te mahanatanga o te ra i te ata tu, ko te take nui hei mahinga mo tatan k:;i nga Whenua, e mea ana hoki au me Avhakamutu e koutou nga tautohetohe i waenganui 1 a koutou, ki a marama hoki ta koutou whakaatu mai ki aau i nga mea e tono mai nei koutou, ko tetahi mea nui hei titirotanga ma koutou, ko a koutou Whenua kore huanui, ta te mea, he mea nui hoki, ki a whakanohonohotia aua tu Whenua, kaati me ata wivakaaro koutou ki tenei mea nui, ka tuku mai hoki kite Paremete, kaati he whakahau hoki tenei naku ki a tahuri nga Tai-tamariki o te Iwi Maori kite whakaako ki nga mahi, hei painga mo tenei Koroni, kai te hiahia hoki au ki a whakahaerea he tikanga 1110 nga Tai-tamariki, ote Iwi Maori kai te niaha hoki nga Kura whakaako matauranga, engari kai te wbakahua au ki atu ko nga Kura whakaako i nga mahi a ringa kia uru ai nga Tai-tamariki o te Iwi Maori ki nga Whare mahi o te Kavanatanga, kia mahi tahi ratau me nga Tamariki a nga Pakeha, kai te tino moniotia i naianei ko nga Tamariki Maori e rite ana ki nga Tamariki Pakeha te tere kite ako ki r.ga mahi katoa, ko taku tino hiahia hoki kia mutu te haere a nga Tai-tamariki Maori ki nga Whare Purei Piricta me nga Hotera, a me tahuri hoki ratau kite mahi, notemoa kai taunu mai etahi tangata ki nga Taitamariki Mrori, kai te ki kaore ratau ete pirangi mahi, ko te mea tika me uru atu nga Tamariki Maori ki nga mahi a ringa ki nga Ivareti hcki, ko nga Tamariki Wahine me uru ki nga Hohipera kia whakaakona ratau ki aua tu mahi ko tetahi mahi nui ma nga Tai-tamariki kia tu ratau hei Takuta, kia tahuri ai kite whakaora ano i to ratau Iwi, ahakoa te mobio o nga Tohunga i nga ra o mua, kaore o ratau painga i naianei kite whakaora i nga mate, kai te marama rawa tenei mea ki o koutou Kaumatua ina hoki i liahuitia e ratau etahi Whenua mo tenei mea nui, engari kai te pouri au mo te korenga e whakahaerea tikatia aua Whenua, mo te rironga hoki o nga hua o aua Wnenua ki etahi atu tu mahi, kaati ko te mahi ma te Kawanatanga i naianei, kia ata tirohi mehemea he tika te whakahaere o aua tu Whenua, i runga hoki ite tikanga i Rahuitia ai kia puta te painga ki nga Maori, kite Iwi no ratau aua Whenua, heoi no te mutunga o

nrra korero a te Pirimia, let* tute EaKiui nui, no muri iho i te Tina, ko te haka poi no te mutunga o te poi, ka haere ano nga korero o te hui, a abiahi noa, kaati kua whakantea kia tu tetahi hui nui ki Parihaka, i nga ra tata e tu mai nei, ma te Pirimia e whakaatu te ra mo taua hui ka tae te I. nimia me Kiingi Mahuta, me era atu j.iangatiia ki tau hui, hei whakahaere i nga Tare e pa ana kite lwi Maori. _ . . ,Ko te niaha o nga korero mote hui i tu ki Poriroa, kaore i taea te panui, lia kore waahi tatoranga, kai te-mihi atu te 1 uKe, mo uga Nupepa i tukua mai c nga hoa, he tikanga pai rawa tena, _ kia kite ai matau i nga korero mo nga hui. Heoi. ••Na Te Puke Ki Hikurangi." Wairarapa Waimaori.

Kaumoana. Mahitaone. Hune 81st, 185)9. Ivi Te Etita, E hoa ma te Atua naana nei o tatau Tipuna i arahi mai, koutou e tiaki, tae mai nei ki tenei W hauau, mai iiei iiei whakaora ia tatau, heoi te mihi. Tenei tukuit utu kupu Lici \\bii.\iimiharo ma te ugakau o te tangata whakaaio nui, koia tenei: _ _ Kua Panuitia nei i roto < te nama 7 o ''te Puke" Wharangi 5, te kaute o nga moni kai ranga i o tatau Moutere, e kiia ana 1 i,5)00, 42-l"ko te moni kai runga i te mahunga o te tangata,' £lsl. Na e hoa ma, ka whaKahau ano°au ki to tatau rohe potae, kia kaha le titiro ki tenei whika, e hoa _ ma tenei taaku titiro ka tuhia iho ki raro nei. (1.) Kia terete tukatuku ite kaute o nga tangata o to tatau rohe pouie, kia wawe te mohiotia e whia te kaute o nga Maoii, kai reira ka mohiotia e whia nga moni hei utu ma to tatau takiwa, i runga ite mom t'iil i runga i te tangata kotani, oto tatau rohe, ara,°nga Maori, hauuga hoki uga Pakeha, mehemea GOO ngi Maori tenei rohe ko te moni hei utu ma tatau i,.>G,000, kaea tenei moni i ruuga ia tatau, ko nga tau hei kohinga ma tatau e o can, l runga i te i'2o ma te tangata. hoki iho ranei, kite mea -10 nia te tangata., ko nga tau he" whakapuLanga e Oiio tau, e hoa ma kaore be tikanga Ke ata, ko te \vn ikawhaiti ana.te i te mom. kia w.iwe te puta to taiau takiwa ki waho o tenei tupapaku, kia Kore ait ita.i e mil c.laoo.i reiti, me era atu tikangi a o tat.iu hoa noho tata. Notemea ko nga Kauaibera kai te K:ii higa moni, m.: ana Kai maiii, me nga Kai'a\a kotatau kai te utu inga cakoha kite whakaaro nui tatau ki tenei uipapaka, e 3 tau kua e.i tenei moni, ma te kore lie pan ki nga paiei, ki nga hui, kite waipiro, kite lite tenei takani ia tatau, ka waiho ano hei tauira nia te Motu nei, otira e whaKaatu ana an mo te Motu katoa nei, kite kore tatau e kaha, ka riro i tetahi Hapu te tango tenei mana, otira kia kaha tewhakaaroengaTai-Taniariki, kaati te noho ouku, kua katoatia koutou i naianei, ka mutu tonu nei te Matua mo tatau ko te Matauranga, mete Werawera o ton mata, kite kimi ite ova. Heoi enei whakamarama aku mo enei take e kore e pan te tuhi katoa nga take te whakamarama e tautoko ana au ite Whakaaraara ate "Puke" 1110 iva Tai-Tamariki, me nga Kotiro mohio kite korero Nupepa Pakena, kia Kaha te kimi ite huanui e tere ai te whakata ote n« r akau. Heoi tenei, ka v«*hakaatutia e au kia koutou kite robe potae, tae atu ki nga Hapu i tae mai l te tau. Ibßl,<ka whakaatu an i taaku Motini koia tenei:— E tono ana au kia koutou, kia takiribia mai te Kohatu e tu nei i roto i Ngatauewaru ki Yv'aho o taua whare tu ai, kia whakanuia atu taua Kohatu, me nga korero ki runga. Ko tc take i tono ai au i 'tenei take, e kore e tika kia hunaia ki ro whare, te mea i wbakaritea nei kia waiho i waho, hei kainga ma te hau, tetahi take, kite pakaru te whare nei, kua pakaru hoki taua Kohatu, kite pau taua whare ; te ahi, ka pau hoki tenei Kohatu i te ahi. Koia i tono ai au, kia nekehia ki waho tu ai, ko tona kotahi anake, kaore he mataku ite ahi. ileoi taaku whakamarama ake mo taaku Motini, kia rongo hoki nga tangata nona taua whare, nia ratau e kite iho i aku kupu mo tenei Motini, otira kua whakaae ratau a Ngaati-Te-Mate-One. Ka tono au i naianei ki nga Hapu o roto ote Wai nei, kia tautokona taaku Motini, tae atu hoki kia Ngaati Eahungunu.

lie take nui tenei kite puta mai a koutou tauioko, ka Panuitia auo e aa te rangi e - nubia ai, v.u j . tae mai koutou, e papuii n'i i nga kupu a Pohe, raua ko Tt; 1 in*:, kia kite i z* wbaka.irat tug i.-lio.itang i i taua K V:i itu, Isote.ni' i e tmu ;iua k )ut.ui l i t:kaug;i o i.aiia \vhai'e u«e L;; ia Kuh.ita, me au hoki, kai re tin.) ta ttokn au. lua auo t-.'t.iUi knp.i ate Potangar.i.i. i warou'ai't' i<i air kt> t.' kara'\ia, m > taciu i Alia eia i tana taima, me k irakia k ito.i ng i karakia i naianei, kai le haraaiai ng.t. ra tae m.ii te karakia m.> tatau. 'Kai waho i i. 1 nioana haere mai aua, h.'oi ui:) teu.t 1.u l m ana. I te taiaia ka mate ia, ka puta mai te karakia Momona. ka nioniotia Koia nei tae.a whakapono, Na Te Mauiiiera lu) i hapai taua karakia. koia nei te tang.ua w'uakanehapeha i ng;i whaKaatutanga aie Potaiigaroa ite . tau ISSI, heoi niahaiMtia aua ko reira tonu taua whakapouo, e hoa ma he mea tenei naku ki:i kaha- alio te rap.i i nga Karaipiture, ka mo'nio koutou kite t.iKOtotunga o te V\ hakapono, heoi tenei. lie whakaatu ake taku umngailaki e rua kuaoti nei te whakntau te mana mo raua e te hui o te kehtmiu. he whakaatu taku. ko te waahi e ivre ai aua Ilaki, ko Ng ilauew;!,l'u. ite Hi o Maehe tae atu ki it' IS iiie te l!i, nia uga mea. e whakaae ana ki taku. me tautoko ka tuku ivi roto i " i e i uke Ki tiiaUre.ugi" heoi mo tenei. i\.o nga Icaiue o liga taiigata o Ilioua t.iaue \\ahme tamanki, 2:>. Ileoi eeei korero mo tenei tukunga a.tu. i.aie.\vhio Tel,;awhakatuatea lv' I.;ra.

Puketotara. (Jroua Piriti. llnue Oth 1599. Kite Etitao te "Pake Ki i likuraugi." _ E boa tena koe, man e uta atu ta.vii pamu ki i*iU:g.i. i to talau Aiaimga. ma <m.» e ha.i ki nga"waahi o te Tai-ilaua.nra. puta noa oua robe katoa. E hoa ma iwi o Le Tai-Hauaiiru, tena ra koutou_ katoa. taane nge u wahine me uga tai-tamariki, kua rite nei o ratau tau. He. panui atu tenei naku, hei titiro iho nia koutou, ma uga tangata e korero aua i te Pepa nei, ara, mo nga tangata e wnaka.iugoe„ nei, kia poot:tia ratau hei Mema mo te Pa.ri'niata ote ivoroni, o Miu i ireni. Koia tenei o ratau Ingoa. liopata-te-ao, .Ngaati Ilankawa. Y\ irihana llunia, Mua-upoko XgaaM Aua 1 lorowheuua. Waata Hipango, \\ hauganui Ngapaki Ngaati Ruaiiui Patea. lienare Kaihau. \\aikato me etahi atii. Na e Ilea ma e nga tangata e mea nei kia po.uitia koutou hei Mema, ko ta matau kut)ii t(Mei, me tuku o koutou p.ioti Ki raro, me pooti ko Nga:gaugi-katioia, hei Mema mo te Tai-iia-iaiiru, notemea be tangata kaha tenei, kua kitea atu t.aia kaha i 'waho kuuei pea koutou ui mai ai he aha te kaha o Lena tangata i kitea e i<oe, taku utu mo ta koutou patai. mo tetahi raruraru i pa ki \\aenganui Ite Kawanatanga, raua ko Ngara-ngi-katitia me tona Hapii, he nui nga whakahaerenga a Ngarangi-katitia ino taua raruraru. kaore vawa te Kawanatanga, i wuakaae, kia hoki taua Wiienua kia Ngarangikatitia ratau ko tona Hapu, tukua ana e Ngarangi-katitia ma te Koia e malii taua raruraru. he nui nga takiwa i mahia ai e te Roia taua raruraru, kaore rawa te Kawanatanga i whajkaae kia hoki taua Whenua, kia Ngarangi ratau ko tona Hapu, katahi ka tonca e'te Roia kia hoatu e Ngara.ngi_te rima £'soo pauna, kia tamanatia e ia te Kawanatanga kite Hupirimi-Kooti, whakaaetia ana e Ngarangi hoatu ana te rima ran pauna ki te Roia, tamanatia ana te Kawanatanga ki te Hupirimi-Kooti, hinga ana te Kawanatanga, riro ana te "\\ henua ia Ngarangi-ka-titia me tona Hapu, tuarua, te kitenga o Le Kawanatanga i te kaha o Ngarangi, whakaturia ana hei hoa mote Kai-tiaki mote katoa, hoatu ana etc Kawanatanga he mana \\ eriu, kia Ngarangi, koia hei kai enu mo nga Whenua, o te takiwa kia Ngaati luianui wbakahaerea ana e Ngarangi raua ko te Kaitiaki mo te katoa, nga Vv henua e riihitia ana e nga Pakeha, i runga ite utu iti, ara, kotahi hereni mete hikipene, e iwa kapa mo te eka, Weriutia ana e Ngarangi raua ko tona hoa, noho ana tekau hereni, e iwa hereni, e whitu hereni, e ono hereni mo te eka, puta ana te ora kia Ngaati Ruanui, i runga i te

mahi a Ngarangi. Tuatoru. Ko te pakarutangi tenei ots Kotaliitanga, ka wehe te Tai-Raw.iifci, k.i wehe te Tai-hauauru. Ka pakaru mai hoki a, Waikato. a ilangitaane, a Xgatiapa, ka haru mai hoki te Kotaliitanga ka t.ie mai ki i Ngati We we hi, Hapu o Ngati Riukawa, ki. korerotia e \\ te p-iKai manga. o ie Motu nei, mete kupu a Waikato k;ia ri)%» mai i a ratau te Kotahitanga. kaore he reo o tera iwi, hariaana e Waikato te Kotahitanga ka tae kia Ngilti Ruanui, ka whakatokoiia alio te Kotahitanga kia Ngati Ruanui, ka koivrotia ano e Waikato te pakarutanga- <> te Motu nei, katahi ka tangohia e Ngarangikatitia te Kotahitanga ki a ia. ma, ana te whakahaere 1110 te Tai-Hauauru, katahi ka, whakahaua e Ngarangi ona Mapn kia whakaarahia te oha a o ratau tipuna. matna hoki, whakaaetia ana e ona Hapu, na matau katoa i tuku nga rakau 1110 taua w'nare 1110 Taiporohenui, te otinga o tana whare. ka hui a, Ngati Ruanui, a Ngarauru kite tomo, vhakatakototia ana e aua l\vi te kupu 1110 te 1(> o Mei ISO'.), i te 1(5 6 nga ra o Moi nei ka 111hera a Taiporohenui ki nga Iwi o waho, hui katoa nga iwi o te. Tai-Hauauru i taua ra, ko te kupu o taua ra i whakapnaknia ai e Tauke, koia tenei taua kupu. Kua hoa te kakaka kite kakaka, kua oti tena kupu, kua nia te tangata mete Wheuua, me bono te rino kite rino, kinnhia te ora. te mutungao te whakapuaki a TauKe. ka tu a. Ngarangi ki te whakamarama i ana kupu. k->ia tenei aua kupu. Kua oti ta re kakaka mo te tangata mote Wlienua. ki> te rino ka honoa. noi am) kite rino, kimihia te ora. ko tene: kupu kimihia ie ora, na te rmo i patu te W heuua, ma te rino alio e whakahoki mai te Wheima. ko tenei e Ngati Ruanui. e Ngarauru, kohia te nioni. whakaa.-tia ana e ona iwi, kohia ana ie mom e aua Iwi, kite peeke o Taiporohenui e takoto a.na taua moni. Heme hoa ma. k.>i nei te take 1 ki aiau, he tangata, kalia a Ngarangi, na kc.Jiei au i i;:«i ai. me tuku o koutou I'ooii ki rar>>. me Poet; ia Ngarangi hei Mema mo te Paivmala. J1 '<) i an ). na to koutu hoa. iiee.iii W'aiviui Te Welu ngaroa.

Te Ran. iiuue 7th 1*1)0. Kia Purakau Ma:k;i, e ho;! tclut koe. lie tonoatu U'Uci kia koe, kia w iiakaaturia e ••'IV Puke Ki I likuntnui" kin, taniariki kamnalu oTo Ante, ki o ratau hoa. ara ki te I'vvi katoa. Ie luatenija. o Milii iatana, to hoa "WiihiiiL* ote kai whakaako o fe Ann: Kareli, no te 14 o ra o Mei i:ei i niateai tana hakui, I oliorere to:iu tona, niatentja, i hiu-iv ora tona ki to liuv i te po ote U> o liira ]'a. oiira kahore ia i maranira ite l-I o nu'a. ra. e rua haora ano tona ka heiuo, he nui te pouri i tail niai kite Kareti, a tenei i .ujj.lu rawa te mauiae ki a matau ki n<ra uu'a kahore i te kura, ino te matenya o to uiatau whaea, ko n- :-50poa tenei o tail otc ote Tatana kite whakaako i Te Aute a taea noatia lnai tenei ra. Whakaaturia atu alio hoki tenei korero iti. kua oti Le Nupepaa n.q-a taniariki o Te Ante, te intjoa ko "Te Tui," lie nui te almareka o npi korero o "Te - i ui," ko te tutira tenei o korero. mo "le Tui" ano; korero o te Kura. te ope hoia, inalii whutuporo, te haeren^ r a o te karapu kite Waipounanm, tc wharangi ma nga taniariki. kanmatua, te I*nia:ia Karaitiana, te Kotahitanga o taniariki oTe Ante, te ara ki to Ante, he reta niai no Hukarere, he whakatu ki nga tamariki kanmatua kua oti tc reo o Te Ante, te men here i ana taniariki ki tona tinana, manaakitia "Te lui,' kia roa ai ona ra, tangohia hei vhakamaharatanga ki to tatau Kura, kite tuku niai i te hikipene pane Kuini, ka tukua atu a "Te Tui," kia hohoro Le tono mai, kai kore he "Tui ' mau. lieo i na to hoa aroha. Reweti T. Mokena Kohera-