RETA TAE MAI KI TE "PUKE KI HIKURANGI."

Puke ki Hikurangi, Issue 13, 16 August 1898, Page 4

RETA TAE MAI KI TE "PUKE KI HIKURANGI."

Rapaki Hurae 27 E hoa ete Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" mau e panui atu tenei reta hei whakamarama kite Kotahitanga me era atu mo nga moni i kohia i te hui ki Papawai hei mahi mo te Kirihipi hei haina mo Topia raua ko te Kere mc o raua hapu a kua oti taua taonga a kua haina a Topia me etahi 6 tona Iwi na te kore taima oku i kore ai e haina mai a te Moanapapaku mete Kore ma engari kua tukua atu e au ma tetahi b nga Rahgatirao Ngapuhi, e whakaoti taua mahi, ko nga moni, tenei note kohi ki Papawai, e £S, 7, 0, nga moni toenga ote hui ki Papawai, 13/4, nga moni kohi i Poneke, 8/- ka hui ena moni e £4,8,4 nga moni i pau mo nga Kirihipi, e 8 wharangi dBl, 4, 0, mo nga ra e rua, i haere ai taku kai tuhituhi kite kimi i aua kirihipi 16/, naku hoki i utu tona Ikipenihi mo ngawaea atu e rua kia Topia 8/4, mo te tuhituhitanga i nga korero o te Kirihipi, e £2, 2, 0, ko nga moni i pau e £4, 12, 10, ko nga moni na toku pakete ake i utu e 4/6, a ko nga moni i pau o taku haerenga ki Whanganui, hoki noa mai ki Rapaki nei £lO, 0, 0. Heoi ano. Na H. Tare Tikao. Rapaki, Hurae 28/98. Kite Etita o' Te Puke Ki Hiktrangi." E hika tena koe. Tenei kua panui i nga kupu a Paratene Ngata raua ko Tuta Nihoniho, i roto i to tatau Nupepa, mete a.wangawanga ate ngakau he tika pea nga kupu a enei poai'e tohutohu nei, engari ko te ngakau kua matawiu, e kore e hoki wawe ki nga tikanga o te ao mars ma whakata ai i te manawa era, e aku whanaunga ahakoa pewhea te nui te kaha lue te tiketike mete marakerake o a tatau tohutchu, e kore te Maori e tahuri mai, ko te take, kua kainga rakautia te kiri o te tangata, kua ta-whiti-pamamao te wairua hei whakahoki mai ite wai-ora kite tangata, ko a tatau kupu e tohutohu nei, e rite ana kite tupapaku e mea ana kia hemo, tohutohu noa atu kua turi ke nga taringa, kaore e rongo mai ki taku whakaaro, he mea tika ma te Iwi Maori, me kohikohi i nga tangata whakaaro nui o te Iwi Maori, hei kimi i te huarahi e hoki mai ai te wairua mete ngakau tatu kite Iwi, ko taku whakaaro kaha tena i au e tu nei i roto i nga huihuinga ote Kotahitanga, mete ata titiro atu ano ki nga whakaaro o nga Rargatira, mete Iwi kaore nei e tahuri mai kite patapatai i nga whakaaro o nga tangata tino kaha kite whakataki i nga huarahi e ta-tata ai he ora mo te Maori, kore rawa atu he tikanga pena, heoi ano temea i rawe i nga tini hui kua taha ake nei, he tu au au kite whaikorero me etahi tikanga kotiti-ke ki waho o te raina, na reira ka mahue nga mea tino whai-tikanga, ka kotiti-ke te ngakau ki nga mea tikanga kore, pau noaiho te taima mo nga mahi ahuareka, me era atu mahi pohehe, mete whakaaro penei ote tangata mete Wahine, maku tonu e kimi he ora rnoku, ma tena tangata ano Wahine ranei e kimi he ora mona, kei te penei te rere onga korero a te Iwi Maori i nga tini hui kua mutu ake nei, me era atu e heke mai nei, e kore e mahue ta te Maori rerenga korero, i pau noaiho ia tatau te taima mo ena rupahu e whawhaitia maina o koutou Whenua, riro atu ana, waiho te manukanuka mete tumatatenga kite hunga e matakitaki atu ana, ko taku ngakau ia e pawera hoa atu ana, ko etahi e penei ana te whakaaro, me tatari ano tatau kia Pire tono Mana-motuhake, hei pupuri i o tatau Whenua, e hoa ma waiho tena whakaaro tatari roa o koutou, me whawhai te ngakau ko te mea kua tu-tata hei hopu mai ite oneone hei oranga mo a koutou potiki, akuanei koutou ki penei mai ai, ko taua arero ano nana i tono he Mana-motuhake, ae, ko taua arero ano nana i tono he pukapuka inihi kia te Kuini, ko taua arero ano nana i tuku he Pitihana kite Paremata, kia mahia he Ture hei kati i te hoko o kouiou toenga Whenua, a ko nga Whenua, kaore e taea e te Maori te mahi, me waiho ena hei Whenua rjihi whakanohonoho tangata, ko te tikanga tena o te Pitihana, kia mahia e te Kawanatanga he Ture hei mahi i te Whenua e puta mai ai he ora kite Iwi no ratau te Whenua, mete wabi iti nei e riro ma te Kawanatanga, mehemea

i penatia he Ture i nga tan maha kua taha atu nei, e kore rawa tatan e penei te tangi Id te oneone ka tata nei te ngaro atu, he mahs rawa nga miriona eka kua toe, e hoa ma, ko te tupato o etahi Bangatira whiwhi Whenua mehemea ka riro ma te Poari e whakahaere o ratau Whenua i roto i nga tau e 42, ka kore o ratau mana ki o ratau Whenua, tuartta, kua kore he mana o te runanga o te Kotahitanga, tuatoru, ko te whakaekenga o te Mokete ki runga i nga Whenua Maori, no reira ka waiho enei take hei Atua whakahaehae kia tatau, e momona ana enei take hei korerotanga ma tatau, e aku whanaonga e pouri ana au i te mea kua oti te Pire te whiriwhiri, e noho maina te komiti i Poneke hei whakahaere i te tikanga, hei tono atu i nga huarahi kite Iwi, hei whakakaha i taua Pire kite Paremata, e pai ana, engari ko te whakaaro whakahe kite Pire, kai te mau tonu i etahi Hapu, tena pea nga Pitihana kua tae kite Whare kowai ka kite atu, e kore pea te Maori e pai kite whakarongo ki nga kupu tohutohu atu, otira he mea tika kia ata tirotiro ano tatau i nga kupu e makere iho ana i te waha o nga tangata tino marama ki te whakahaere tikanga, na ka whai kupu au mo te Poari hei matakitaki ma koutou 1 toku whakaaro mo taua Poari, kia rua Pakeha kia toru Maori, engari me mau tonu ratau hei tangata tuturu, ko aua Maori hei nga tangata mohio, ahakoa tangata whiwhi Whenua, kore "W henua ranei, engari ko te tika anake mete mau o te Ture kite taha Maori, ko taku tena e kite ana, mo nga Pakeha e rua, tena e taea e te Komihana te huarahi mo nga moni mete tuku atu i nga kai ruri hei whakatakoto i nga rain a rcri mete tapatapahi i nga Poraka kia ririki, mete mahi i nga rori me nga Piriti. Tena ko te mahi Kooti W r henua, kaore i taea e te Komihana, engari ano nga Tiati mohio ki nga tikanga Maori pena me Tiati Make e rawe ana e na tu o te tangata, mo taua Poari tena e whakahaere pai, kite hoatu tetahi raiangi ki roto kite Ture, hei whakamana i te Kotahitanga, ara i tona Bunanga hei titiro i te tika o te mahi ia wa, ia wa, i mua mai o te haerenga o nga pukapuka kite Paremata i nga taima katoa, ma te Bunanga hoki o te Kotahitanga e titiro nga tikanga, kaore i pai te whakahaere, mete titiro ano hoki i te huarahi, hei tono kite Paremata kia whakatikatikaina te Ture meonamahi ia wa, ia wa, a s he aha te he o tena tikanga mehemea kite hiahia kcutou ko te huarahi tenei e mau ai te mahi a te Kotahitanga ki o koutou whonua, engari ki toku whakaaro tera koutou e whakaae kia whakahokia te tckcmahao taua Bunanga kite 26 nga Meum, kia 22 mo Aotearoa, kia 4 mo te Waipounamu, tena tonu o koutou whakaaro, e penei he nui te moni o tatcu whenua e pau hei utu i nga Mtma o te Kotahitanga, mete whakaaro ka pau huhua, kore era mc ni e kore matou e whakaae, e hoa ma kaore tena tikanga i te Kohuru ia kcutcu, engari hei tiaki anake i te tika, mete mahi pono, me titiro i ana koutou - ki nga mahi a te Kawanatanga, na te tokomaha o nga upoko kai te whakahaere ia ratou mahi i mua ai i te tika mete pono, mehemea ka whakaae koutou ki tenei, a te hui e tu mai a muri ka kimi ai i ona tikanga, e takoto pai ai, ka nui ano te pai kite mea ka noho mahara tonu koutou, he mea tena hei whakaora i te tu onga tikanga a te Iwi Maori, ka mutu ake taku whakamarama mo te taha kite Kotahitanga, ka timata ake mo te mokete a te Poari i te rima mano pauna i te tau, e mahara ana te ngakau Maori apopo o tatou whenua horomia ai e te Mokete, i roto i nga tau e 42 mehemea e ea nga Itareti e £250 pauna i te tau, ko te utu tena ia tau ia tau, me te mokete mai ano i era atu rima mano. me te utu tonu i te Itareti, e pena tonu te ara o te mahinga i nga whenua, a pau noa nga tau i whakaritea e te Ture, ko te kupu whakamarama kia koutou, kaore ia ta te Pakeha mokete, e penei me ta. te Maori e rukerukea nei ki nga purei hoiho, ki nga purei kaari, mete Piriote, me nga tangihanga me nga hui, me era ata tikanga rukeruke moumou -moni, ko te take tena i pa atu ai te mate ki nga Maori katoa, i ekengia e te mokete i nga ra kua pahure ake nei, me enei ano e toe nei mehemea ka ata whiriwhiri o koutou mahara ka penei ano ta koutou titiro iho i nga he o te maori mo te rereke o te whakapaunga a te maori ia ratou moni mokete

kore rawa tetahi i pate timata atu i tetahi pito-ote~nK>tu tutuki atu~kr tetahi pito ka mate te maori a ko te rongo noa i tae ki e tahi tangata o mamap noatu heoi .ano kua roataku katoa ite mokete heoi ano ka hurl tenei' kite whakamairama atu i te huarahi o te mokete a te iwi pakeha ka kite koutou i te rereketanga ko" au£ "rabni mokete ka whakapaua kite 'mahi tie* whenua menga taiepa mete rut ite whenua kite karaihe me era atu purapura imun o tena ka whangai hipi kau ranei ma era atu. karajehe.a ko nga moni e puta ana mai ki tona. ringa ka uttta te Itareti i te tuatahi ia tau., ia tau, mete : whakahoki atu i tetahi wain o te mokete, tae rawa ake kite taima i whakaritea e te pukapuka tuku o te mokete, kf} utuaatu te moni •whakamutunga,, heoi kua ea, e hoa ina ko te dra tenei 6 te Iwi Pakeha J: kote mokete, me ki e au tokoiti noa nga .Pakeha Rangatira e noho neii Niu Tireni, e puta ana i te mokete, tena kotenuinga kai roto katoa na epekerapu ana ano etahi, e.riro ana.o ratoa taonga, e kore tena ewaifao hei whakarite i to te Maori mate i te mokete, me eramahi tinihanga, kaati tena me haere tenei kite Kawanatanga, kai te tino neke rawa atu te pai o a ratou mokete. he iti ta ratau Itareti he tino mOhio hoki a ratau tangata kite whakahaere i nga whenua, e kore eputa he ritenga muru, engari ka whakahaerea pai H&' nga mahi e taea ai enga tangata riihi te noho nga whehua, ko te moni onga reti ka maketetia, ka panuitia ranei ki nga nupepa ko te tangata e nui ake ana tana utu ka riro i a ia te riihi, e kore e riro noa te riihi i te patipati i te pewhea ranei, ka tau ano he mokete a' nga kai reti, engari kaore ngawhenua e riro i te mnru mo ana mokete, ka riro ano ko a ratau kau hipi. E hoa ma tena pea koutou e tino marama ki enei tohutohu, heoi ano me titiro te Maori ki nga huarahi mahi a te Pakeha i te Whenua, a mete whakatipu Kau, Hipi, me ona raweke katoa e pai ai te atawhai i aua taonga, me whakamaori nga pukapuka tohutohu i te tikanga mo te whakahaerenga, o te atawhai o aua Eararehe, kite kore e tika te tiaki ka muia u te hakihaki me era atu Ngarara, te Hipi, ka piri hoki te mate kite Kau, ka tau te pairia 6 te Ture kia koutou, ka kore hoki he moni hei utu ia koutou mokete, mehemea ka tika te atawhai o nga Kararehe nei, ka wiini nga tangata whiwhi Wheaua, no te mea kaore a ratau utu Reti, he tikanga katoa enei no te Ture Poari, kati me whakapa atu taku hamumu mo nga Whenua maunga ngaherehere, engari tena kanui pea nga moni e pau mo te weanga i aua tu Whenua, no te mea e mohio ana au kite amuamu a nga Maori kite Kawanatanga i enei Tau kua taha nei, a tae rawa tana tirotiro ki roto kite Paremata i te nui o te utu o te mahinga a nga kai Ruri i nga Whenua e Kootitia ana o nga Maori, ki taku titiro e kore pea e pera rawa te nanakia o te moni e pau, no te mea he mahi tuturu tena ma ratou engari ka utua Tautia,. engari ko te mahinga i nga rori te mea nui ma kona e horo nga moni, : mehemea kua oti ena huarahi me nga Piriti kua noboia e nga kai reti, na kona i neke ai te utu mo te eka o nga Whenua tino pai ahakoa te Ngaherehere ko nga Whenua tino pai, te Ngaherehere nunui nga rakau kaore e roa kua wiini ena Whenua me ona tangata, ko nga Whenua e topea ana nga Ngahere mo te waerenga engari tena kahurihuri te upoko o nga kai reti kite utu tika e hangai ana mo te eka, engari e kore e kitea he tinihanga i roto e kore tena tu ahua e hoki mai ano kia, koutou whakamate ai, he kore kaore hoki he nokinga mai o nga Mango horo-Whe-nua nei, e kore hoki nga toenga Whenua nei engaro atu, he aha hoki te painga o koutou Whenua kia waiho hei taonga matakitaki ma te kanohi, penei me nga putiputi whakapainai o roto i nga Whare nohoanga tu noa iho i reira kaore he painga e puta mai, pena hoki me nga Whenua nunui e takoto noa iho me hara ite Whenua te mangere no te Maori ke, mete kuare hoki, tena. e koutou ma koreromai kiau mehemea he rongo pai teneiJfcupu mangere,.heoi ano te mea i pahureJkfloho ake i te moe ka kuhu.i tona tarau ka whatoro te ringa kite pakete kaore he moni, heoi ano kua mah&ra ake te ngakau me hoiko atu toku Whenua, he aha hoki te painga ki au engari te moni kanui te pai he tere ote puta, mai, kaore hoki i whakaaro e

kore hoki e roa kua ngaro, hei te ngaronga kua ngetengete, a, ekore e roa kua. pakaru nga kakahu boa pohars, ka hokeihtJiena tauira ki nga Uri e hoa ma he iobtfrlnno tenei no te tangata toku ngakau i te takoto pai mete \rtakftaro 'iho akuanei hoki koutou k£jrite,.j«ai ki au te poharatanga i raro.ite ra>.hepi ra&aku whaasongtt&oi pouri e. hara., i,rt© ; haßwmtt-. kino ana i. nga huarahi ote male mete mete me .whai-kupu iti. neirmo te iwhakaaio o etahi Hapu kia tukua o rotott na >Wheoua kite ringap te Jkai:tiaki otie katoau ; «ngaffingari tena whajj&arfte gtttake ana>i te kore" Ture araii hoa ma koi perieino koutou whakaarohe tangatike te kai tiaki ote katoa he tangata ke te Poari, kapai ki tetahi ka kino ki tetahi, e whia nga korerctanga kia koutou i tae atu me to koutou rongo kotahi ano.ena.tinanaitiinei te rereketanga, na, mehemea-ka. vhakakoreate Kooti whakawa Maori, me pewhea e taea ai ete kai tiaki ote katpateiitu mai-ng&-moni a nga tangata kua mate ki nga mea ora, e koutou ma, no te Kawanat&oga katoa enahuarahi he ringaringa he, waewae he kanohi no ratou hei kai kohikohi mai i nga paku herengi, puranga atu ki roto ki ta <ratou na whata putu mai ai, katahi nei ki tenei taru kite Maori kawaiho nga. Jbuarahi .kimi i te ora mete whiwhinga ite taonga hei-mea whakahouhou, tu ke ana tera moremore, ana waiho ake nga tikanga.vhakahe ki nga mahi a te Kawanatanga o nga ra kua taha ake nei ki tahaki takoto mai.ai, ma nga whakaaro kaha tena kite pupuri e tiaki, ahakoa kite penei koutou ko te kati anake i te hoko ta matou i pai ai, me waihp ano ma matou e mahi e Riihi ranei o matou "Whenua, he kupu takoto noa tena, .he mohio hoki.ata, titiro kai whea he huarahi e nuta ai he mom hei whakamahinga ma koutou i o koutou Wheuua, me ki kai nga Boia ko ratou kai te whakaatu mai, ka raru koutou i te Poari ka riro te mana o koutou. Whenua mo ake tonu atu na ena tangata koutou i whakararuraru, maharatia o koutou tino mate i te mokete, a, ena tu tangata i nga ra kua taha nei e mau nei ano, heoi ano te mahi i rawe i a ratou kua riro atu a koutou moni nui. E hoa ma kaore. rawa he korikoringa o nga tangata kuare, kite mahi i o ratou wheuua nunui, e pai ana to ratou kaha kite pupuri, engari he taima poto, otira ka paahi te ture nei kua wiini ratou,.kua riroko ratou ki lunga tiketike. iho ai, kua ngetengete nga mea i rnkeruke io ratou, akuanei he pinono te tukunga iho, kati ake tena, kua kite tatou i naianei, kua kahititia nga moni o nga whenua, e riihitia ana e te kai tiaki ote katoa, ka pai tenei. tikanga ka mohio nga hapu no ratau aua • whenua me etahi atu kite utu mo te-eka, oia whenua, oia whenua, kotahi hoki te mea i toe, he mea tika me kahili ano me whakaatu nga moni topu e utua ana ia tau ia tau, me nga moni e toe ana, kotahi ka tino marakerake te titiro,he raruraru pea no te hunga na.-ratou era moni i toe ra i kore. ai e utua, e waiho atu ana ranei i reira putu ai kia mii, he kore pirangi ranei he mea kei kai rarunga, katahi te Iwi tinitini noa iho te mahara he maori, heoi ano temahi i pahure he penei, kauaka tatau.e whakarongo atu kite whakaware ate Kawanatanga ia tatou, koi paahi te ture na, katahi rawa tatou ka tino mate, me etahi kupu mahi Poropiti, ma ena tu mahi e whakahokia mai ai e .te atua to tatou oneone, he kupu tatan roa ena, awhea neiputa mai ai, na konei o tatou mahara i kawhaki a ka mahue te mea tika, hei wbakaarotanga kotahi anake te kupu e rongona nei, ko nga Hurai kua whakamararatia, ki roto ki nga Iwi katoa o te ao noho haere ai, a taihoa ake nei ka puta te whakaaro o te atua, kia whakahokia tona Iwi ki Hiruharama, kite whenua 0 ratou iipuna, akuanei pea ia tito ai nga rupahu na, mo tatou taua kupu, kati i konei koi hoha koe, kai te mohio ano koe. ki : tenei poai, e kore e motu te korero o tona waha,. mate warea.rano e te moe. Heoi anona to koutou hoa. H. TareTikao.