Whakatuheratanga O te Whare I Te 10 O Nga Haora, I Runga I Ta Te Iwi Whakaaro.

Puke ki Hikurangi, Issue 9, 21 June 1898, Page 1

Whakatuheratanga O te Whare I Te 10 O Nga Haora, I Runga I Ta Te Iwi Whakaaro.

Wenerei 8, 1898.

Mangakahia: — E mea ana au, maku tenei takiwa kite whakapuaki i aku kupu, i aku whakaaro, mo to tatau Kotahitanga, no te mea, i Inoi au ki nga Bangatira i te 80 o nga ra o Mei, kia whakaatu au i aku whakamarama, mo runga i nga korero a nga Bangatira, a Henare Tomoana, a WiPere, a Tamahau, he mea tuku nei na ratau ki au te mana tiaki i nga tikanga katoa ote whakahaere ote Tiriti, mete Kotahitanga, e mahia nei e tatau, i muri iho i taku korerotanga, ka whakapa au ki runga ki te Pire, tenei ka whanga tonu au kite whakaatu a te Iwi mo taku Inoi* Heoi ano. Takaraugi: — E tu ake ana au mo te korero a Mangakaheia, e mea nei, kia tuku a ia kia korero, ki taku whakaaro e Mangakahia, kokoe te limuaki o teHui o te Kotahitanga, o nga Whare Aariki, ote Whare Runanga, mete Marae, engari, ki taku whakaaro, kaua mat tu hei herehere i runga i te tikanga o to kupu, e pouri ana au, i runga i te mea, kua hoki-hoki «etahi o nga Iwi nei. Heji ano. Te Hekenui: — E tautoko ana au i ta Mangakahia, no te mea, koia te Timuaki o te KotahitaLga, kia whakamarama ia itona whakaaro, ina, hoki, kua puta nga Ripoata a nga Iwi, mo te Pire .a te Kawanatanga, kaati, ko a Mangakahia e Whakamarama mai i te tuatahi, kia mohio •ai hoki tatau ki ona whakamarama nu taua Pire. Heoi ano. Tomoana: — E tautoko anaau i ta Mangakahia, engari, me tuku tenei ra mo tenei take, e noho nei tatau nga Iwi, mo apopo kia Mangakahia. Heoi ano. WiPere: — Ki taku whakaaro, kaore he painga o Mangakahia kite tu, ko te mea nui, ko te Pire, kia tahuri tatau kite whiriwhiri, ki;i wawe te kitea e tatau he tikanga, e mau ai o tata Oneone, koi whakaroaina tonutia e tenei mahi e kumekume haere nei a Mangakahia, otira heaha te kiko o roto o ana korero e korero nei ia, ko ana korero tonu hoki tenei i roto i enei tau ka hori nei, ki au nei, ka Paahitia mai e te Whare nei te kati i te Hoko, he ora tena ki au nei. Heoi ano. Kite: — E tautoko ana au i ta Takarangi e karero .nei. Heoi ano. Tamahau: — Ae ka Paahitia, kia whakapuaretia tetahi ra hei korerotanga mo Mangakahia. Heoi ano. 'Te Rawhiti: — Etu ake ana au kite whakapuaki ite ku;pu kai a matau, me timata taku korer© ite kitenga o Taingakawa ia Tamahau, koia te

take i tu ai te Hui ki Waikato Hanatere, tona hokinga atu, ka tukua atu nga Panui, haere ake nei te Mokopuna a Tamahau kite whakarite, koia te take o tenei haere, e noho nei tatau i roto i tenei Wharc. Papawai Hune 10/98. No te Wenerei te 23 o nga ra o Maehe 1898, ka whai-korero a Kiingi Mahuta ki nga Eangatira, ki nga reo o ia Iwi, o ia Hapu, i huihui ki (Waahi Hanatere Waikato,) i runga i te reo powhiri mo ratau, i tukua atu i te lo o ra o Hanuere kua taha ake nei, he nui atunga Eangatira nga Hapu rnenga Iwi, i rupeke ki taua hui, i tae pea kite 2,000, nuku atu ranei, ko nga kupu tenei. Kiingi Mahuta Tawhiao: — Haere mai nga Iwi, haere mai nga Hapu, haere mai nga Eangatira, haere mai, haere rnai, ijaere mai, me mihi ake ano nga kupu x te tuatahi, haere mai ra nga Eangatira o te motu nei, haere mai nga Iwi, haere mai ki waenganui nei kia hunhuri tahi, kia ora, tomi tatau katoa, katoa, mate Atua tatau ktf'toa e tiaki, he meaakenaku, atu era o n<*a Eangatira, kua tae mai ia koutou e noho ma-i-na, mete kupu kaore i ngaro atu, ahakoa ngaro atu o koutou Tipuna, o koutou Matua, ko ta ratau kupu i waiho iho, e mau ma-i-na ano, i roto i manawa o ia lamaiti Eangatira, o ia Tamaiti Eangatira, he kupu ake naku, kotahi te mea nui, a, o hoki ki nga ohaki a o koutou Tipuna, a o koutou Matua, kua ngaro atu rataii, ko ta ratau whakaoti i waiho iho, ko tenei, e hoki ki tou taonga, ki te kupu a o koutou Tipuua, a o Koutou lvlatua, kua ngaro ratau, ko te kupu i waiho iho, ko tenei, kia ora toau tatau, mate Atua tonu tatau e tiaki. Heoi ano. Tana Taingakawa: — Haere mai te Iwi, haere mai, haere mai, haere mai nga uri o nga tangata kua mate, a ko to ratau uri tenei, e noho nei, haere mai kia kite atu ia koutou, kua tae mai nei koutou ki tenei Waahi, kua rongo mai koutou i nga kupu\e korerotia atu nei, haere mai e hoki ki tou Maoritanga, taku kupu i tu ake ai ahau ki runga, kua rongo mai nei koutou i te kupu nei-na, toa Kiingitanga. kia koc, tou Mana, kia koe, au tika atu, au he atu, mau ka he, e taea hoki te aha. Heoi ano. Henare Kaihau, M. H. B: — Haere mai e nga Iwi o nga Motu e rua nei, haere mai ki "Waikato, kua korerotia ake nei nga kupu oto tatau ra, e tika ana kiapeneitia ake i tenei waahi, kai te wehi ano tatau kite Atua, me whakahonore hoki kite Knngi, kua tae mai koutou ki tenei waahi, kua rongo mai i te kupu o tenei ra, ko tona kupu tenei, kiii, km, tuarua, ko taua kupu ano, whiti, whiti, kia rongo tonu mai koutou, ko to tatau ra, ko te ra o koutou Tipuna, a o koutou Matua, engari, he papamaroke, ko tenei, kia unuunu tonu ki to mua i kanohi, ka mutu te kupu nei i konei, ma nga Hapii, ma nga Iwi, e whiriwhiri, kia ora tonu koutou. Heoi ano. Eruera Te Eahu: — Karanga e Mahuta, karanga, karanga, ka-

ranga mai ki nga Iwi, ki nga Hapu, ki Dga Rangatira kua rupeke mai nei ki to Marae, karanga mai ki au kia Ngati Ape.,, tenei matau nga tangata o tera waahi, i t&kahia ake o©i e te waewae o to Papa, i te tau kua tae mai nei ki to Marae, e tu nei i tenei ra, tena koe, te ahuatanga o to Papa, kua ngaro atq. nei ratau ko nga Rangatira, tenei te haer§ nei tenei tauhou ki tenei waahi, e haere ma} ana kite whakarite i te kupu a nga Rangatira, i tangibia ai e au i te riu o Poneke, kia Taingakawa, e haere nei kite ra i whakantea ai e au hei taenga mai moku, ko tenei, karanga ki nga Iwi kua noho kai fcou aroaro, tenei kaj te mau nga kupu i te Manawa o ia Tamaitj Rangatira, o ia Tamaiti Rangatira, kai te mau hoki i au, taku kupu i mohie ai, ara, kaua te Hoko, me era atu mea e mate ai te Whenua, kia ora ano nga Morehu Whenua, hei xnatua kia tatau, me o tatau Whakatipuranga, karanga mai e Taingakawa, mihi mai hoki ki nga Iwi, kaore au i haere mai kite tiki mai i te mana, i te Kiingitanga ranei, heoi ano te mea i haere-mai ai au, kia korerorero taua i nga tikanga mo taua, a, maku nei e korero noa ake aku nei i kite ai, i kite iho ai ahau i te rarangi 24 o te Pire a Henare Kaihau, M. H. R. e mea ana, kia wetekina te here o nga Whenua, engari tenei, hei whakaarohaaga ma te ngakau, i tipu ikonei tetahi mate e pa nei ki nga Morehu Whenua, e toe nei kite Iwi Maori, ara, ko te wetekanga o te Ture here i aua Whenua, kua puta tetahi kupu i te Hui a te Kotahitanga, kia tino herea te 5 miriona eka, e toe nei kite Iwi Maori, kia waihotia hei waiu mo ratau, me o ratau uri, maku nei e panui ake tetahi pukapuka kua tukua atu kia te Kuini, mete utumai hoki a te Hekeretari, panuitia ana te pukapuka, koia nei taku korero i tu ake ai au ki runga, kia tirotirohia marietia e tatau etahi o nga tikanga o te Pire, kei waiho i runga i te wetekanga o nga here, ka riro atu ano etahi o nga Morehu Whenna e toe nei kite Iwi Maori, kia ora tenei whakaminenga katoa. Heoi ano. Ninitfa Kite Rangi:— Karanga e Mahuta, karanga ki o Iwi, kua rupeke mai nei ki to Marae, karanga te reo o Tipuna i tenei waahi, karanga kite ahuatanga 0 tera waahi, kua ngaro te tangata kite po, me titiro mai e koe, he Wahine tonu au e korero atu nei, e haere nei hoki ki to Marae, kua ngaro nga tangata whaiki, me nga mohiotanga, otira, ko a ratau kupu tenei ano te mau atu nei kei roto i au e tu atu nei no nga taonga 1 mahia ai ki tenei Whare, ki enei Marae, e tu maira te Whare o (Ngairo) kei Wairarapa, ko Aotea te Ingoa o te Whare, i pukai ai nga kupu, o enei whare o enei Marae, kua ngaro atu ratau era Kaumatua, ko a ratau kupu i waihotia ake, ka pakaru tera whare ka whakaarahia ano e maua ko taku tipuna he whare ano e tu mai nei ko Aotea ano te Ingoa engari ka rereke tenei ahua ka hanga ki ta te Pakeha ahua, a ko nga Kaumatua na ratau taua tikanga, kei roto katoa e In ana i tu atu ai ahau ki runga he whakaronga atu ki to korero e Waikato, te kupu a taku Tipuna a (Ngairo) kei roto i "Waikato nei e takoto ana, penei te kupu a (Ngairo) ka fcpe

i runga i 01101 Waka, a ka tuku mai hoki ki Irunga ia Takitimu kaore i whakautua .taua kupu 0 reira mai tae noa mai ki tenei ra, katabi nei ano ahau ka rongo atu, kua mohio m«.i ano ahau i te kainga kaore i whakautua -taua kupu, haere nei, ko tenei ta an homai te taonga ka homai fcetahi taha ka puritia afcu' t&ialli taha, kei to kite aim ahau i te ahua, kotahi'taha ka homai. , Kotahi taha-kei te ngaro atu kia Rongo mai koutou i takukupu. Homai taka kfingitanga kia au homai taku mana, homai-kia utaina e ahau ki runga kia Takitimu ite mea kua pakaru nga "W aka katoa koia ahau i ki ai kati hoki ki runga i enei Waka tukua mai hoki kia utaina e ahau ki •runga i era Waka heoi nei ka huri iho. Heoi ano. Been© Te Ouenuku: — Karanga e Mahuta, karanga ki o iwi, tenei kua rupeke maiki to aroaro. T&ku kupu i tu ake ai, ko tenei taonga e korerotia nei. Tenei taonga he taonga tuku -atu naku kia koe e (Waikato) Ko tenei taonga i haere 1 runga inga iwi; a ka tae mai ki a koe kaore e tika kia tangohia mai ano e ahau ki ahau, Kore kore rawa atu i hoatu e ahau, tenei taonga hei taonga ngaro atu. Ko tenei whakahoki mai kahore au e Marama. Mehemea 'kei te raarama ia koutou me whakamarama mai, kia rite katoa ai te marama, heoi nei t? take i tu ake ai. Kia ora koutou katoa. Heoi ano. Taingakawa;— Kei te whakamoemiti atu te ngakau mo a koutou korerokuatakoto mai nei,otira me whakamarama atu e ahau takukupu, Ko koutou te na e noho maina, kua tae mai nei kite aroaro 0 ta koutou tamaiti, o ta koutou moko-puna, katahi nei ano ahau ka kite atu ia koutou, Tenei taonga e hara ia hau, no koutou tenei taonga, heoi ano taku he tiaki anake, i te mea kua tae mai nei koutou, nga matua o te tamaiti nei, koia taku kupu, tou Kingitanga •tou mana, mau ano e whiriwhiri. Kua tae mai koutou, ma koutou ano e ata whiriwhiri 'au tika atu, au he atu. Jtio koutou hoki tena 'ko nga iwi nona tenei taonga,me tenei mana, *e kiia nei eta koutou tamaiti, mokopuna, e hoki kite owha a o koutou matua, i kiia maira ite Tiriti o Waiiangi kite Maori ano te whakahaere o ratau mea katoa, koia ahau 1 tuku atu ai. Kua tae mai hoki koutou, ma Icoutou ano e ata whiriwhiri. Heoi ano. Ka mutu te Panui i te Ripoata o te Hui i tu' ki Waikato. Ka whakapuaki atu ano au i tetahi kupu mo te Pire, i runga i nga korero a te Honore Tiamana, i whakapuakina e te Honore Tiamana i te Marae i nanahi, ko taku Piie e takoto mai nei i te Paremata, rite tonu te mate ki tenei e takoto nei, koi ana tonu tona tikang e tirohia iho na e koutou, i haere mai i runga i te Tiriti, ara, i te rarangi e ki ana, ttikua atu ano e koutou nga mana taonga, Whenua hoki, koia te take i whakaarotia ai, kia riro mai ano ia tatau tetahi whakahaere mo o tatau Whenua, kaati,i haere a Tawhiao ki Ingarangi, i puta te kupu a te Kaunihera £atai kia Tawhiao, ki ana a Tawhiao, i haere mai ia kia tukua mai te mana Kaunihera ki au, i runga ite "Tiriti 0 Waitangi, kaati, fete Iwi, kei raro tonu tatau ite mana ote Haki o t6 "Tiriti 0 Waitangi," i haere hoki "a Tawhiao ki Ingarangi, i raro i te mana o te "Tiriti 0 Waitangi" na, e te Iwi, whakarohgo max, kaore o aku whiriwhiri mo tenei Pire a te Pirimia, ko te take, kaore ano au i mohio kite whakautu o taku Pire, na reira i \core ai aku whiriwhiri, koi waiho hei take pattt maku i taku Pire, no reira, kahore aku Whiriwhiri e te Iwi, kia hoki mai rano te whAkautu a te Kawanatanga, ka mohio ai au \i te whiriwhiri mo tenei Pire-. Heoi ano. Ka tu ano, ho Waikato:— Ka whakamarama au i te take i ki ai \ nanahi, kia hu-hua iho i runga o te Pire, a tae.ttoa ki raro, i kite au iaTimi Kara, i Patai 8(U ki a ia, pewhea te rda 6 niau ana te mana o te kati i nga Hoko o nga Whsmia, o runga i te Motu nei, te whakautu a Tiuri, kaote au e. mohio pewhea te roa. i runga i te tnea, he nni nga whakatikatikanga, me nga nukunukuhanga o te Ture. ; Heoi ano. Ka tu ano, no Iharaira:— Ko ana korero, h 3 korero Kv.raipifcure, he {jhua wehe ia Waikato, mete Kctahitanga iiie te Iharaira hoki.

Heoi ano. I tu ake ano at& Rawhiti kite /whakahei te korero atelhariira. ~ -'V Heoi ano. Kipa Te Whatanui:— I korero ano au ite po nei, kaore he tangata i whakautu! taku Tcorero, ko WiPereanake, ko taku kupu mona, me pufca raai ia ki waho i ton a Iwi Pakeha, otira, na te Ture ia i atawhai, na reira ia i kawe ki Ingarangi, kaati, kaore i oti tetahi tikanga i tona taenga -mai, kaati, i tu ia hei Mema mo te Paremata e mahi nei, kaati, ko taku kupu kia Tamahau, i a ia e tu nei, e tiaki nei i nga Iwi, he mea whakaako ia e .ona matua ki nga tikanga. kaati, ko taku kupu kia Tamahau me nga Rangatira, kia hoki ano kite Kotahitanga, ara, nga Iwi Maori katoa, waiho-ma te Atua te whakahaere ki ranga kia tatau, e hoa e Tamahau, to kupu i ki nei koe, kia taiapatia to Whenua, kua oti te Karauna-karaati kia koe, kaati, ma te Atua e here te Whenua, tae atu ki nga Rangatira, koia i tika ai te kupu mo te Pile kia hu-hua iho i runga, tae noa ki raro. Heoi ano. Mangakahia:— Mo te Panuitanga a te Rawhiti i nga korero o te Hui ki Waikato, kati, kaore aku kupu i roto i tona Panuitanga nei, kaati, kua mea itu hoki au, kia kaua e Panuitia aku korero, mehemea he korero aku i reira, no te mea, i haere atu au i raro i te mana o te Kotahitanga, kite whakapuaki i etahi o nga whakaro a te Kotahitanga. Heoi ano. Takarangi:— E korero ana au mo te korero a te Rawhiti, e hoa kei pouri koe i na korero ake au, e hoa kite ki mai koe. kia kai au i te mea kino, ka whakaae tonu au, kite piki koe kite rangi, ka piki tonu hoki au, kua mohio au inaianei, kua kore koe e tata mai kite Kotahitanga, korua ko teWhiti. Heoi ano. Rawhiti:— E mea atu ana au e Mangakahia mo to korero, e tika ana, kaore hoki koe i reira i te timatanga mai o nga ra o te Hui, eng iri, tenei ano nga korero o nga rangi o muri mai. Heoi ano. Wi Pere:— E whakapai ake ana au ki etahi o nga kupu a taku hoa, mo te rima miriona, e korero mai nei ia, tena ka mihue atu te tekau miriona ki waho o te rima miriona, kaore i tepera taku, e hara taku i te whakarere i te Kotahitanga, i te "Tiri 0 Waitangi" ranei, mo teiei e ki nei, kia waiho ake te rima miriona, me hoki atu ano te mahi kite 30 miriona, kaore au e whakaae mo tena, engari, me tahuri tatau kite kati i te rima mmona, e Tama, kaua tatau hei whakarongo kinga korero Poropiti, he Atua rere te Atua, Atua hauraki-raki, waiho te mate kia hapoko, ko taku nei, hemea paku noaiho taku, ko te kati noaiho i o tatau Whenua, kite oti tenei hei Ture, he tino ora tenei ki au, kaore aku whakaaro kia takahia te Kiingi ki raro,ehara i t3 mea nana i mate ai, na nga Rangatira ke, kaati, i tae au ki Whati-whati-hoe kite Hui, ka korero a Tawhiao ki au, kia tonoa he mana Kaunihera, kia tukua mai kia tatau, i runga i te mana o te Tiriti, i nga wa i takahia nei, ka mutu aua kupu, ka tu ko te Paranihi kite whakautu i nga korero a Tawhiao, mo te kupu e ki nei, kia katia te Hoko ki nga Pakeha noaiho, kati, kaore e taea inaianei, kaati, mo to kupu kia tukua atu te mana Kaunihera, anei hoki taku kia koe, me whakaae mai koe, kia haere koe hei Timuaki mo te Whare Ariki, kia koe te whakahaere ka mutu, ka haere ratau ki Arekahanara, kite whakaotinga o te kupu a te Paranihi, te taenga ki reira, ka tawhiriwhiri mai a Tawhiao kia Wi, ka ki mai a Tawhiao, ka katia ranei au ki ro-whare, ka ki atu a Wi, kaore koe e katia, ka ki atu ia kia Tawhiao, me whakarongo koe ki taku kupu, me whakaiti koe i a koe, heoi, ka hui ratau, ka Patai a te Paranihi, e pewhea ana koe mo taku kupu i ki atu nei au kia koe kia haere koe hei Mema mo te Whare Ariki, ka whakautu- a Tawhiao ma Wi Pere e whakaatu kia koe, kai a ia aku kupu, Wi Pere, kua whakaae a Tawhiao kia haere ia hei Timuaki mo te Whare Ariki, ka tu ko Wahanui, ka mea atu kia te Paranihi, ka haere atu a Tawhiao, 100 nga tangata hei kawe aru i a ia, ma runga i te Kaipuke haere atu ai, ka tu ko Tawhiao, whakarongo mai e te Paranihi, toko wha ano matau e ha(3ra atu( 6 hoa ma, kua riro noa mai te mana

ia Tawhiao, mehemea ilk i tae i runga i te kupu a te Paranihi, kaati, inaianei, i nanoa taku kupu. ko te rima miriona eka nei, kua tata te ngaro, ko tenei anake taku, kia .whakahaerea e tatau te kati, kaua tatau hei whakaroa, whakarongo mai e te Wbare nei, he wbakatikatika ta te Tai-rawhiti i te Pire a te Kawanatanga, kaore o aku kupu mo te tahi kia te Whiti raua koTohu, he Iwi ora tena, kua oti te Ture moona Whenua, kaore. e taea te Hoko, engari, kite pakaruhia ete Whiti' te Ture arai i te Hoko moona Wiienua, ara, kia riro ia tangata, ia tangatatona Sea, tona Hea, tera ka ngaro te haungaahi te Hokohoko atu, na runga na fce katinga i mohio ai au, he Iwi ora tena, kaati, ki taku nei, he whakatikatika i te Pire, mehemea ka oti ki tenei, he tino pai rawa atu. I.—Ko te kati i te Hoko. 2.—Ko te whakakorenga i te Koti Whenua Maori. 3.—Ko te whakakorenga eriro ai he Whenua hei ufcu mo nga Nama. _ . 4.—Ko te whakaaetanga, kia utua nga taurnaha i ranga i etahi Whenua. 5. —Ko te ngawari o te Ture Riihi Whenua. 6. —Me Riihi tuatahi nga Whenua ki nga Maori. 7. Ka puare he raoni kite Iwi Maori, hei tuara mo ratau. B.—Ka pu ire he moni hei ngaki i nga wahi i wehea Paamu. 9. —Ko te Itarefce mo fce rau pauna, e torn ano pauna. 30. —Ko nga Whare Kura, Parakimete, Roia, Takufca. 11.—Kot) Whare o te Kotahitanga, ka whakanuia e raua ko te Kawana. 12.—Me noho fcahi fce Kotahitanga ki a ia, kite waikajra ite Iwi Maori, hei noa Whawhai m ">na ki nga Pakaha. 13. —Ko nga Merua kua whakaaro, kia whakanukuhia ake mo te Whare o raro, mo te Wha-*e o runga. Heoi ano. Ka n ikuhia mo fcs 2 p, m, I te 2 p. m. ka tuhera ano fce whare. Wi Perj:— He kupu ici nei taku mo te korero a Niniwa kite iviiugi, whakarongo mai ete Rawhiti hs tj tangata nana tenei kupu kia eke mai a Mahuta ki ranga kia Takifcimu, ko au e taujoko ana au i fce kupu a Niniwa, kaati te haere i runga i ena tikaaga e whakahaeretia na, e rangi ata whakaarohia te kupu a Niniwa ka mutu tonu ta u korero i korero ar«i ra au i mua ake nei. Heoi ano: Teira Tiakifcai: — E fca ake ana au mo nga Kupu a te Rawhiti e whakamarama haere nei inga fcikanga mo t9 Kiingi, e whakaae ana au ki nga tikanga a te Iviingi, kaati ko te haere a Niniwa i haere atu i roto i tenei whare, i runga i te_ kupu a Niniwa i ki atu ai kia eke mai ki runga ki tenei Waka ou kia Takitimu, koi nei tona tikanga ko te rahui i nga Whenua, ko te kati i te hoko koia te whakamarauiatanga o te kupu a Niniwa, kaati ia koe i ki nei kaore o au kupu e ki nei kaore au whiriwhrri mo te Pire, kaati hoki au, kaore o aku whiriwhiri mo taua Pire, kaati kaore aku whakahe mo nga korero katoa a nga tangata e korero nei, ahakoa pewhea te haerenga o nga kupu, ko te take, he nui nga whakanukunukutangaote Ture, ma kona e whakahangai ki runga kita tena ki ta tena kupu e korero nei, no kona ka kore aku whakahe, ki taku mahara mehemea he Ripoata ta tena Iwi, ta tena Iwi me whakatakoto ki runga kite teepu nei, kaati ki taku whakaaro mo te Kotahicanga kia ata whakamaramatia mai nga tikanga o tenei mahi e kiia nei' he Kotahitanga, kaati kua katia nei kia kaua hei korero i ona tikanga e marama ai te titiro mai a koutou ki tenei mahi, kaati kitaku whakaaro i runga i tenei tikanga e kore rawa e hoki atu ki nga Whenua i riro i te Raupatu, engari ka hoki tonu mai ko nga whenua i toe mai ki nga Iwi Maori ki taku mohio tutura, ina hoki na Wi Pere i paahi te Ture Beiti e mate nei au e rua mano kei runga i toku Porokaaki e peehi ana e rua mano pauna. Heoi ano. Hanea Kawana: — Ko taku whakaaro ko nga Ripoata kaa oti nei te whakararangi, na reiraka mea au koia ana tonu he kcrero ma tatau i te kore oaktt Ripoata, ko taku Ripoata tonu ko ta te Rawhiti e whakamarama nei.

Heoi ano. Heu Heu:— Ki taku mahara mo Wii'cafco anake tenei ra hei korero a i ana whaicaaro, kaati i tenei kua maha nga tanqata e tu ake aha ki te korero, kaati e tika ana te whakamarama mai a te- Rawhiti, no te mea i rongo ahau ite tononga a Taingakawa kia ia te Hoi, mete putanga atu hoki o Niniwa ki taua Hui na te Kotahitanga taua haere, koia te take o ton tae mai ki konei, kaati ano kia kore e mau raai i to tamaiti ki konei Aweketia ai ete Kotahitanga otira i korero atu ano an kia koe ia tatau i Whangaehu e mohio ana koe, kaati ka hoki ake taku korero mo te taha kite Pire koia tena kua kite na koe i roto i te Tiupiri, ko te Ripoata tena a toku Iwi i tukua mai ai e ahau ki konei, i runga i ta ratau whakaaro tuturu kia tukua. mai kite Paremata ote Kotahitanga mana e whakaoti, kaati i runga i te mea kua kite iho nei ahau inga Eipoata anga'lwi e noho nei kahore i rite ki ta toku Iwi, maku ano e Ma titiro. Tenei tetahi kupu a Wi Pere e ki ana ia e kore rawa e hinga tenei Kotahitanga nui atu taku tenei kupu engari me whakamarama Tnfiii hoki eia nga iikanga i ki ai ia e kore e hinga, ka whakamarama ano ahau i nga tikanga tera ka hinga ano taku "Tiriti kua maha nga tan e whakahaerea ana te te kohi moni mo te whakahaere i te Kotahitanga no te mea kua mohio ahau kua kore rawa e tukua mai -nga moni e ratau hei whakawhiti i te mana ki Ingarangi, tetahi ko te Poari c patu ana i te mana o nga rangatira i te mea kua riro ko te Pcari anake hei tohu tohu ia tatau i te Iwi Maori, otira he mea tika hoki kia whakamarama a Wi Pere i te tikanga o tana kupu e ki nei ia e kore rawa e hinga te Kiingitanga, mehemea ka marama te whakapuaki a Wi Pere inga.' take i ki ai ia e kore e hinga te Kiingitanga, kua tino koa taku ngakau. Heci ano. Jamahau: — E tika ana tenei kupu a Wi, e kore rawa e hinga te Kiingitanga mete engari ma tepuhaehae anake e pakaru ai engari ki taku whakaaro me hoki atu ta tatau titiro ki nga hui i tu ki i whakakahoretia rate Kiingitanga i reira, kaati naku te Pire i reira i whakatakoto kite aroaro ote Kotahitanga kia haere tatau kite Kiingi whakakotahi ai, kaati kaore i oti. - - Heoiano. Haimona: — • • Ka mea i tee au kite hui itu ki Rotorua he mea pooti au na nga rau e riia, kaati ko nga kupu i rongo ai au mo tenei whakakotahitanga he whakakotahi tanga no te Iwi Maori kite kawe i te marta.Motuhake ki Ingarangi.' Heoi ano. Eruera Te Kahu: — Ka mea i-te ra tuatahi o Waikato kite marae nei ka ki a Henare Tomoana ka hoki ia, kaati i tenei ra.kai te korero ano i ko tana korero ano, ka hoki ia. Kaati rate ltot&ro i ten si korero, kua hoki a Waikato e mahi 4a.0i.-koe i tenei mahi au, me whakamutu, kaati ' e Heu ka korerc atu au mo taua korero nei koe, tenei kua kite .iho au i.ta koutou whakatikatika i roto. i te "Tiupiri," kaati.kaore koe i ki iho kia Waikato e hara mai ana koe kite whakatikatika ite Pire. .- Heoiano. Te Heu Heu:— Ka mea, ae i ki iho au kia Waikato e haore ana au kite Paremata o te Kotahitanga ki reira whakatikatika ai i te Pire. Heoiano. Eruera Te Kahu: —• Tenei ka wiri i roto-i nga taringa, kaati mo te kupu a te Kakakura, ma iatangata ano e tiaki tona Wairua tona Wairua, kaati kua mutu tonu ana kupu kaore i ko atu, no te mea kaore ana whakaaro ki tenei motu, kaati ki taku whakaaro me mahi tonu nga mahi o te Kotahitanga. shakoa kaore au i haina kite Kirihipi ka mahi tonu ahau i tenei tikanga, no te mea kua mohio ahau kua rua rau nauna nga moni a Ng&tiapa kua takoto hei whakawhiti i tenei tikanga, kaore he Iwi i penei kaati e hoa ko koutou ano kei te hokohoko inga Whenua, o ie cimatanga 0 te Kotahitanga a kai te hoko tonu atl mo te patai, me pewhea he tikanga nio te 5 miriona eka & mau mai ai, tenei taku kupu iue penei ano me ta tatau kupu i tuku nei i roto itemi hi to Ku,ini Heoi ano.

Wahine Hema:— Ko au no runga i oka Jbapu, e hiahia ana ahau kia tu'nga Tumuaki ki tewhakapuak 1 * ia ratan tikanga a-te Heuheu, a Mangakahia i rongo au ia r&tau kupu, kaua hei aiaifcia, ko taku whakaaro mehemea he tuinrn te Poari mo nga taumaha katahi au ka znohio ka pnfca mai tetahi waahi ora, akuanei pea kai te hinganga o tenei Kawanatanga, ka rereke nga whakahaere koia nei taku Pouri. Kua nukuhia te Whare mo te 7 onga haora o te po. Ka tuhera ano te Wbare i te 7 onga haora 0 te ahiahi. Tiamana ka tuhera te Whare. Kereama Herangi, katu ake ahau, ko toku take i tae mai ai ahau ki konei, na te tangi a te Pipi-wharauroa, e tangi ake ana i roto i tenei "Whare, haere mai nei kite whakarongo kia rongo i te kupu o te -tangi a taua manu. Heoi ANO. . Paora Te Uata. Tenei ano au kai te whakarongo ki taua kupu o waho mai ano o te marae, tae mai te Whare nei, ko enei waka kua wehe noa tu i mua noa atu, engari i roto i tenei ra "katahi ano ka karapiti enei waka e rua, Taihauauru, mete Tai-rawhiti, ko taku kotahitanga pumau tenei e tau nei te Whare, ko taku whakaaro hoki tena kia matua whakaotia nga tikanga i waenganui i .enei waka e rua e tau nei, kia oti katahi ano tatau ka titiro atu ki nga tikanga hou e puta mai ana. Heoi ano. Paratene Ngata. Kaore aku whakahe ki nga korero, kaore oku hiahia kite whakaufcu utu, kaore oku hiahia kite hanihani kite tangata, kei o tatau aroaro tonu taku e whakaaro nei, tenei e takoto nei Na tatau nga tangi nei, kaati ko te whakautu tenei onga tangi a te Iwi Maori, ko te Pire, kua whakangawaritia nga tikanga kia "tatau kite Iwi Maori, he whakaaro na te Kawanatanga kia hui tatau nga Iwi Maori ki konei, rapu ai i nga tikanga mo tona Pire. Kua whakatakotoria.ki o tatau aroaro kia korero tatau i nga kor§ro katoa mo te Pire nei, ki toku whakaaro ake kia kaua ten3i motu e wehea kia rua nga Kawanatanga, engari kia kotahi tonu, kite wehei ka pufca au me toku Iwi ki waho, he whakaaro noku ka rua nga Taake ki runga kia tatau, manga Reiti, hei mate nui rawa tmei kia tatau kite Iwi Maori, no te mea kaore e taea e tatau te whakakore nga Reiti a te Kawanatanga Pakeha, ko te Kawanatanga Maori, ka whakatau ano i ana Taake ki runga kite Iwi Maori, ka r'itfe- tonu te mate, pera auo me ta te Kawana, engari ko to tatau Kiingi ma tu tonu i ranja 1 tona tuunga, hei Timuaki 1110 te Iwi Maori, kia Whakakotahitia hoki tatau te Iwi Maori, e tautcko tonu ana au ite Kiingi, kaati me tahuri tatau kite whakariterite mo te Pire nei, kaati hei 'rua tenei mo nga Pire penei, ko ta te Paranihi tetahi, kaati naku tonu i kati. . Heoi ano. . H.. Rapihana. Ko taku take i tu ake nei au ko nga wawahanga o te motu nei, ..toku pouri ko Kiingi Mahuta te Iharaira, ko oku hoa tenei i roto i tenei Whare, ka huri au kite taha kite Pire, ko toku takiwa he takiwa Motuhake, kai te mohio te Kawanatanga ki toku takiwa, kua kowhiria matau mo te haere mai ki tenei Whare, he haramai ki konei whakarongo ai, kahore aku whakahe, whakaae ranei mo tenei Pire, ko coku pouri kahore a Ngapuhi i mo|' hio ki tenei Pire, no toku taenga mai ki konei katahi ano au.ka kite, no reira kaore e taea e au te mahi tetahi whakatikatika maku, Heoi ano. . Ru Reweti. Ki taku titiro kanui te marama o a tatau korero, penei mete wai paruparu a tatau korero, Jihara taku i te tawai, kaati, ki taku titiro ake e rua iiga take kua takoto kai roto i tenei Whare, ko ta Waikato, ko ta te Ka- ? wanatahga, ara, ko te Pire, haunga te Kotahitanga, ko ta tatau haere mai ki konei he rapu'i te oranga mo te Iwi Maori, ko te Tairawhiti e whak&atu ana i tana huarahi hei oranga mo te Iwi Maori, ka korero ake au mo te Pire, kanui te pai, kua homai ete Kawanatanga ma .tatau. ©■ whakatikatika, i e Timi, Kara kC 'Whanganui taua Pifat tu ano (jtahi fcangata i reira, kite whakahe mo te tokom&ha- o. nga Mema ote Poari, ara, o nga Pakeha, e kiia ana e Timi mehemea he Maori anake, koi ana kai a koutou te tikanga, ki taku whakaaro kia whaka-

aetia tenei Pire, kia paahitiakia katia hoko, kia oti tenei katahi tatau ka mahi i te mana Motuhake, ka marama hoki kite mahi. Heoi ano. . Baniera Wharerau. Ka mea whakarongo mai e aku Bangatira ote Tairawhiti, eWi Pere, eH. Tomoana, kua mate a Taitoko ko ahau tenei koto koutou pononga i riro mai ia koutou ; ko Mete Kiingi te tangata i ton'o ki tenei tikanga i te 71, kaati haere mai ahau i te tau /9£, kite kawe mai i tenei tikanga kia koutou, whakatuturutia iho te kupu, ko te whakatuturu i nga Koiniti o te whare o raro, o te whare Ariki, ko Heta Te Haara te Timuaki, nana i whakapuare te whare ite rua o nga tau ite /93, Na Henare i whakatuhera te hui, i teaa tau ka kite ahau ite raruraru o toku Bangatin c noho mai na i runga ite tcepu, i te /94, ka riro te Tiriti ki Turanga, ki taku titiro ko te take i'nuku ai.te hui mo te rarurarutanga i te Waipatu, mo te tangohanga a Henare i te Timuakitanga o Heta Te Haara, kaati i Taranga ka takoto tetahi Pire, ko Pin-pine te kura te Ingoa, kaati raruraru tonu iho i reira, na ka mutu tena hui, i te tau /93 ka tu ki Botorua, ko te Kahui Wananga te hoa whawhai o te Kotahitanga, kaati ko Hinepjun te kai tautoko ite Kawanatan'ga 0 te Kotahitanga, no te hui ki Taupo, ka whakaaiarietia enei raruraru, kaati i te tau /97 ka tu ki Wairarapa te hui, kaati kahore au i tae mai, kaati kanui te pai o nga korero 1 tae ake ki taku whakarongo ake, kua tae ake a Hone Heke, i riro ake i a "ia nga kape 0 te Pire n.i, kaati e toru nga Huihuinga i kite, ko te kupu a Ngapuhi kahore ratau e pai, kaati ma Heke e whiriwhiri atu tena Pire, i te Paremata, mana e paahi atu heoi kahore a Ngapuhi tikanga whakaae atu, kaati kua tae mai au inaianei, kua kite au i nga korero na e te Iwi kote roa o tetahi onga kupu ote mana Motuhake, ko te kore kaha onga t mgata kite kohi moni, hei kawe ki Ingarangi, na ki taku Whakarongo ki nga korero nio to tatau Kotahitanga kuahurihia-ra\Va-taiiga atu ki waho onga ngakau ote Iwi, na ka kor-jr-j ake au mo te Pire, kua rona katoatia nga Whenua ki raro i a ia, ara ko te Timuaki o te Poari he Pakeha, koia taku ki te kua tino riro* i a te Poari te mana, e kore rawa e kaha he tikang i ma te Kotahitanga, kite tohuthu atu kite Timuaki Pakeha ote Poari ; ko taku pouri ko te tononga mai kia tukua atu te whakaaetanga a te Kotahitanga 1 rofco i tenei whare, no te.mea ki taku titiro e mana noatu ana te Pirimia me toaa Kawanatanga, kite -whakamana i tana Piro hc-i Ture,'kaore e taea te... whakahe, no to mea kei aia te mana, ko te, Poari nei he mea •tena e tino riro atu ai o tatau wheaua, i ranga i ie Whakatuheratanga i te Mokete. Tamahau. He Patai kia Baniera: — E ki ana'koe'ko te Iharaira ko te Kingi o hoa tena e pahea ana koe kite Pire ate Kingi, kua tae nei kite Paremata, Baniera e whakaae ana au kite Pire ate Kingi. Heoi ano. Peni Te Uamairangi. Ka mea ko au ka korero. ke au i waho, ara he pao taku, "Sing song." : Ohorere tf. mauri he waea mai na Tainga'.cawa;— 5a korero ake ahau no to maua taenga ko te HeuheU ki Waikaio, e rua nga Bipoata a te Kotahitanga kai reira e takoto ana, e ki ana tetahi o aua Bipoata, ko te Kingi hei Timuaki mo nga mahi a te Kotahitanga, ko te Kingi anake, kua haina katoa te Kotahitanga kati irotoi taku taenga ki Whanganui ka hoki an ki Heretaunga, ka riro ia au te Kirihipi a te Kingi, kaati i korero au i te hui i Taupo,- ko au anake e haina kite Kirihipi a -te Kingi, i runga i te mea i puta taku kupu i Hauraki, k6 au e haina kite Kirihipi a te ■Kingi, kaati kacire'au i haina ki roto ki ug& Kirihipi ate Kotahitanga,. kaati i tae ahau ki Parihaka, i kite au ein ana nga whare mo te Kotahitanga i .renca, ma&axa ai au e te Tiamana ko tenei Hei te tuatahi, ko te korero mo te Kotahitanga ko te Pire nei mo muri, taihoa au e korero i aku korero mo te Pire nei. • ' . Heoi ano. Taraua Marumaru. I tera tau ka tukua e te Iwi t8 mihi, mete Inoi atu kia rahuitia nga Whenua, kaati kua tae mai te whakautu ate Kuini . mo taua Inoi, ma tenei Kawanatcnga me ona Minita e whakaaro, kaati i tenei takiwa ka tae te

Fire & Waikato, tono Kaunihera mo rafcau, iaati i tenei tau i tu te hoi Id to Waipatu, ao reira ka pata tenei Pire Poari, otira kaore i whakatuturutia tana Poari i reira, kaati e nga Bangatira kia mohio max koutou, kai te noho tonu tenei Iwi a Ngati Apa i runga i te whakaaro i oti i tenei Whare kia katia te hoko, kaati i tenei kahore an i kite i te kati i te hoko i roto i tenei Pire, otira tenei ano tetahi rarangi o tana Pire e ahua rite ana pea kite kati i nga Whenua, i runga i te IS o nga rarangi, mete 8 o nga rarangi. Hjsoi ANO. Wi Pere. Koia nei te tikanga o te Pire nei, he Whakatikatika, kaati mo te korero a Baniera e mea nei mo nga Whenua Papatipu, kai te ki ano te Pire nei, ka pata ano etahi o nga Whenna ki runga i te Hiahia kite kape ki waho, ina hoki kai te ki ano kia puta nga Whenna Bahni ki waho, ara, te Ture Bahui mo Poutini, mo te Taihauauru, mo te Ture Ngawha, kite pai koe kia Whakapiria kite taha o enei e pai ana. Heoi ano. rorokoru. E korero ake ana ahau kite taha mo te korero a te Bawhiti, tae mai koe kua oti ta matau Whiriwhiri mo te Pire, na, kua mate te Tangata na ana tenei tikanga i tae mai ai tatau ki konei, kaati i runga i te whakaaro o Taitoko kia kohia he moni hei pou mo tenei tikanga, te tuunga ki Turanga ka whakatakototia e Taitoko £lO pauna, ki runga kite Tiriti, I Botorua ka whakatakototia ano e ia £lO pauna, kaati ko tona whakaaro mo te moni a te Iwi o Whanganui, kia Apitia ano kinga moni i whakatakototia e ia, kaati i puta tana whakaaro kia tae ia ki Ingarangi, heoi kahore te Atua i whakaae kia whiti ia, kaati ko tenei moni kai waenganui noaiho i te Kotahitanga e Pokai-kaha-ana, heoi ko taku tino whakaaro, i runga i te mea kua mate a Taitoko, kia kaha rawa ta tatau whakahaere i enei tikanga, heoi ano taku whakaaro e tatau e te Kotahitanga, kia kaha kite kohi moni, kaati ko Waikato koi nei o tatau Bangatira, kaati kua kite ahau kua whakapuaretia te hoko i o tatau Whenua, e 80,000 mano eka, kaati ko taku tino whakaaro, kia kaha tatau kite kimi oranga mo enei tangata, ka rerenei ki ro-wai. Heoi ano. Eoani Puihi. Ka mea, i tu ahau hei mema mo tenei Kotahitanga i runga i te Tiriti, i te 1882 ka haere au ki Waikato, ka whakatakototia e au ki reira ki a kotahi te Iwi Maori he tino mfthi nui tenei na te Iwi Maori te whakakotahi ia tatau, i kona ka kiia e Tawhiao he tikanga nui tenei, kaati e tama he mema au no te Kotahitanga, kaati kua kite nei au he hoe ke ta te ihu, ta waenganui, ta te kei, kahore au e matau me pewhea, ko taku whakaaro, xuahia i runga i te tikanga. Heoi ano. Bate. Ka tu ke au kite whakahua i taku waiata. Kau aka ra he hau e ngurungurua mai. Kaati tena, ki taku whakaaro kaore pea he tikanga a puta mai i roto i te taiutohe ki nga kupu. Heoi ano. Piwa. No te rohe ahau o Tuwharetoa, ko Tongariro, te maunga ko Bangitoto, e kore e mutu taku koingo, kaati kahore hoki e mutu taku koingo ki nga tikanga tawhito, kaati ko au e whakaae ana ki tenei Pire, ki nga mea ano e whakaae ana, e whakakore ana au i. tenei Pire, Id nga mea ano e whakakore ana o -tatau, no te mea he Maori tuturu tatau a no reira i haere mai an kite whakaae i te Pire, kite whakakore ranei no te mea e 80 mano eka kei raro ia mana ko taku taina ko te Heuheu, ko au e tu n6i he Timuaki au no te Kaunihera o te Kingi i raro i te rohe o Tuwharetoa, e whakahe ana ahau ki nga Bangatira no te mea he 20 te ra hei tuheratanga mo te Kotahitanga no te kozenga e whati onga Iwi ka riro na te Pirimia o te Koroni, naana i whakatuhera te Whare, i whakatuheratia ano e ia i runga i te tikanga o te Kotahitanga, e hara i te mea i whakatuheratia i runga i te ahua o te Pire, kaati mehemea ipenei mai i a au nei, kaore e hoko, kaore he mate e tae mai, kaore he mahi Ture ma tatau. Heoi ano. Pene Pirete. No to tau 1892, ka timata te ho<*o a t©

Whenua i raro ia mataa ko oka Hapu, e 2 rau mano eka, kaati ko nga mema i whaka tutia hei mema moka kia haere tonu i runga i nga kupa i whakahana atu ai ratau, ki tc whakatakoto atu i nga tikanga kite Kawanatanga, kaati ko te kaha o ng& mema i matu i te awa o Rangitikei, ko nga mema o Pafcea, i matu iho ano i reiia, no reira ka takoto noaiha toku takiwa, no reira ka horo haere ata te Whenua, na konei ahau i tino tautoko ai i te Pire hei Tare moka e maa ai 0 matau Whenua. Hxoi ANO. Tame Te Raukawa. kaore aka whakatikatika e aku Rangatira mo tenei Pire. Hboi ANO. Wiki. E tautoko ana au i te korero a taku taane a taku tungaane hoki, ko te mutunga tenei o te mahi a taku matua ko te Pire nei, i tae ai taku matoa kite Waipatu te hokinga mai ko te Pire e maa ata nei i taku ringa, ko te mutunga tenei o te haere a taku mataa, i tae ake ai ia, ka ki ia, he Pire pai tenei ma koutou e Whakatikatika. Hboi ano. Nikora Te Wakaunua. Ka mea koenei tikanga katoa ma te motu katoa, ko te take, kai roto i tenei Whare e takoto ana, ko te take a Waikto, ko au kai roto i tena take, ko au ano kai roto i tenei. Heoi ano. Tataca Hekenui. Ko o tatau raruraru katoa tae atu ki tera motu me nga Wohewehenga kua whakaotia i roto i tenei Whare, kaore au i haere mai mo tenei Pire i te tuatahi, engari i haere mai au kite whakarongo ki nga Iwi tauhou i tae mai ki tenei Hui, he mea nui te whakakotahi he or&nga mo tatau, kai roto, e ki ana au ko te mea nui ma tatau ko te manaaki i te Kiingi, kua tau nei ki rote i tenei Whare, m 9 te Iharaira kua tae mai ano hoki ki koaai, a ko te Whiti i toe atu, ko te m9a nui tenei ma tatau ko te manaaki i nga Iwi tauhou, ko te Pire nei whakarerea atu, taku tino kupu mo tenei Pire, ko te tiporo iho i runga ta9 noa ki raro, engari ko te whaka-upoko ko ia tatau mihi i tukua nei kia te Kuini, apiti atu ki ta te Kiingi. Heoi Ano. Teira Tiakitai. Ki taku whakaaro kua pau katoa nga whakaaro a te iwi ki waho. Kaati kua penei ake au, kua tautoko ahau i te korero a te Tatana, no te mea kua tino takahia te Kotahitanga. Heoi Ano. Tamahau. Kia whakamarama ahau, ko tatau e korero nei e korero m&rae ana. Ko taku kupu ake e kore te Kotahitanga e pakaru i te Pire nei, ko tenei Pire e hara i te mea i whakaarohia mo tenei whare. Engari i tu kite Waipatu, i te tuatahi, i Waikato te tua-rua, 1 Whanganui te taa-toru. Ko te tua-wha hoki tenei, ko te Pire nei, na, enei hui katoa, i runga hoki i te whakanukuhanga a Mangakahia kia nukuhia te Hui a te Kotahitanga, mo te 20 o nga ra o Mei, i ronga i te mea, kai te raruraru ki runga ki nga Hui o te Motu nei, a, whikaaetia ana, kaati, koia te take o tenei Pire i tae mai ai ki konei, he take hou hoki tenei, kaati e pai aia tatau kia mahi mo tenei take hou, e kore e waiho tenei mea hei takahi i te Kiingi, mete Kotahitanga, kaati, i te 20 o nga ra, na te Teira Tiakitai i whakatuhera te Whare, kaati, 1 puta i roto i te whakapuaretanga te Pire a te Pirimia kia mahia. Heoi ano. Te Rawhiti. Kua oti ena te whakamarama katoa, aku take i te awatea nei, kaore au i haere mai ki te whiriwhiri i te Pire, no te mea, kite tahuri au kite whiriwhiri i tenei Pire, e whakahe ana au ki taku Pire, koi nei an&ke te take i kore ai an e whiriwhiri mo te Pire. Heo* ano. Te Whatanui. I tu ake ai, e torn ano nga kupu i whak&rotia ake ai e taku ngakau, ko te Kiingitanga, ko te Whiti, ko te Kotahitanga, kaati kaore ano au i kite ia te Whiti kaati kua tad mai te Kiingi me ana take, kaati he tino kohara rawa tenei nau e Ngati-kahungunu i te Kiingi, kua oti ano ia koa te mahanga te trhaihanga, a, haere ai koe kite tiki kia haere mai ki konei, na e te Tai-haaanru whakarongo mai, mehemea he whakaaro tau kite whakahe i te

Pire a te Kiingi i whakaaetia nei e au, kaati Tae ata tnhi e koutou he Pitihana whakakore atu, kia pai ta koatoa whakaaro. Heoi ano. Tamahau. Ka mea ia, kahore i te pena me tau e korero na koe, engari, katahi au ka mohio, ko tau te kohara ia mataa, na, kaore koe i whakaatu mai kia mataa, kua whakaae koe kite Pire a te Kiingi, no te mea, koa roa te takiwa e mohio ana tatau ki tana Pire, no tenei takiwa rawa katahi %no ka puta mai to whakatu, kua whakaae koe. Heoi ano. Te Whatanui. E ki ana au kia koutou e te Tairawhiti, me hoki mai koutou kite tikanga ote Kotahitanga. Heoi ano. W. Ratana. Ka mea, kua maha nga ra e mahia ana e tatau tenei mahi, na to- Mana-motuhake an i kawe mai i tera tau, kaati kua kohia te moni hei kawe i te Mana-motuhake, na kaore i rite taua kohi, ko taku hiahia kia whakamarama katoa nga tangata matau i te tikanga o te Mana-motuhake, kia tino marama ai tatau. Heoi ano. Hoani Mete Kiingi. Kotahi tonu te mea i tu ake ai au, ko to kaha kite ki, e kore rawa tenei Kotahitanga e pakaru, pena hoki taku, e kore rawa tenei Kotahitanga e pakaru, no te mea, kua hoatu e au he Kohatu punga ki tena waahi, ki tena waahi, mo te Kotahitanga, a, kowai hoki te tangata hei ki, ka pakaru tenei Kotahitanga, a, i korero hoki koe, kua korero koe, ko Nga-ti-Raukawa kua whakaae, kua whakaae koe kite Pire ata Kiingi, na he tino kohuru tenei nau ia matau, i tae ake ano koutou ki Whanganui, he aha te whakaatu ai tena tikanga, i waiho ai e koe mo tenei ra ka korero mai ai kia coago matau. Heoi ano. Te Whatanui. Kaore rawa taku whakaaro i pena me tau na e taku "hoa, i pena me tau e korero mai na, heoi te mea nui kai au, ko te whakakotahi. Heoi ano. Hanea Kawana. Kaore aku tikanga mo te raruraru o a tatau kjrero, kaore he tikanga, e korero atu ana he kanohi. he kanohi, kaati e hoa ma, kahore aku peneitanga, no te Taihauauru koe, no te Waipounamu, no te Rawhiti, heoi ano taku, he Maori tatau, kaati e tautoko ana au i te korero a Wi Pere mo te Pire, kia katia nga Hoko i o tatau Whenua, ko taku tena e whakaaro nei au, kite whakaaetia mai, he ora nui tenei. Heoi ano. Ka nuku te Whare mo te 10 a, m, o te 9 o nga ra o te marama. Hune 9th 1898. Ka whakatuwheratia te Whare i te 10 a m Whatakorari Tiamana. Mangakahia:— Kia orate Tiamana me nga Mema katoa me nga Rangatira, taku whakaaro i pan katoa i nga Rangatira enei ra, kaati ko tenei ra kua riro ia mataa ko te Kawana, kaati hei te ra e whakatikatikaia ai te Pire nei ka riro &i ma te Iwi katoa. Heoi ano. Paratene Ngata:— E mea ana taku whakaaro mehemea ka whakaaro te Kawdiiatanga me o ratau Mema kia tu to ratau Komiti pai no atu, engari me wehe to ratau Komiti, me wehe hoki te Iwi nui me to ratau Komiti mete Kiingi, e tautoko ana au i ta Mangakahia kia riro ma ratau tenei ra. Heoi ano. Tiamana:— E whakaae ana au kia riro ma tenei ra, ratau ko nga taagsfa i kiia iho & au, kaore e araia e an enei taagatra tokotoru, e te tino Tiamana o te Iwi. Heoi ano. Mangakahia:— I maa o taka korero kia koe ka whakaatu au Ida koe i ng» take hei korerotanga maku ko taku tuhga hei kai whakahaere mo te Kotahitanga koi nei nga waahi hei paanga mo tasu korero i te tuatahi i whakatungia au hei kai whakahaese mo nga take o te Kotahitanga i te tau 1892, i tu an i runga i te mana nui o te Iwi, konga rangatira nana au i whakatu, ko Tomoona, Ico Wi Pen, ko Taitoko, i tukua kite pooti, nana au i

katu i te tau 1892, i tn i taku nohanga i te tau 1898, i te 14onga ra o Aperira, i tu an i ranga i taku tunga Pirimia i te 20 onga ra o Maehe 1895, i te Paremata i tu ki Rotorua, i :tu mai an "T reira tae noa m&i ki tenei ra ki te tau 1898, e tu ana au i runga i tenei tunga, kc nga tangata e awhina ana i au : tenei tikanga e 87 mano, ko nga korero e korerotia ft"* e au i te 9 onga ra, he korero tuturu, hie korero awhina mo tenei tikanga mote Kotahitanga 1. Te mea tuatahi hei korerotanga maku he titiro i te Pire a te Pirimia i tuku mai nei. Ko taku korero mo te Pire ka wahia e au kia rua, te tirnatanga, te whakamutunga, ka korerotia e au ko te ingoa o te Pire whakarapopototanga ite Pire, ka korero au i taku whakaaro mo tenei waahi o te Pire, he Ture tawhito no tenei ra i whakawhaititia ai kia kotahi, ka timata taku korero i te rarangi 1. 2. 8. 4. 5.; Ka mutu mai taku korero mo te Pire a te Pirimia, ko tenei Pire i mahia mo nga iwi e kiia nei he Kotahitanga e tu nei au kite arahi i te Kotahitanga no reira ka ata waiho eau te Pire, e whakaatu ana au i te tika ote pai e whiwhi ai kite ora, i au e tu nei i o koutou aroaro e te iwi. Kia ora te Tiamaname nga Honore Mema me nga Rangatira taarie, wahine, tamariki. Nama 1. Ka timata taku korero, ite tau 1822 ka haere a Heke ki Ingarangi, ka haere ia kite hari mai i nga mea o Ingarangi mo Niu Tireni nei, a tukua ana tana Panui, a, ka kite tetahi tangata no Nuhiwa, te ingoa o taua tangata ko Hoare Parena Te Teira, ko te ingoa o taua iwi he Makuihi, ka kite taua tangata i taua Panui ka tipu tona hiahia kia haere mai ia ki Niu Tireni nei whakatu ai i tona Kiingitanga, ka kite a Hori i taua Panui e haere mai ana ia ki konei, ka kite a te Poihipi, katahi ka haere ki nga Maori korero ai, kai te haere mai tetahi Kiingi kite tango ito koutou mana, ka ui nga Maori ki a is me pewhea e kore ai e riro, ka kiia mai ete Poihipi, me tuku kite Kiingitanga o Ingarangi, koia ka whakaputaia tetahi Pukapuka ko te Ingoa, kote whakaputanga o te Rangatira o Niu Tireni, i' tukua ma- ronga ia te Poihipi Pakeha. Ko te utu o te pukapuka a te Poihipi. I panuiiia e te Kiingi o Ingarangi. kua riro i a ia te mana o Niu Tireni, kaati e haere mai ana te Kiingi i ki ra kia riro i a ia a Niu Tireni, no te kitenga i te panui a to K ingi o Ingarangi hoki ana. Ka nukuhia te wbare mo te 7 p m. Ka Tuhera Te Whare Ite 7 p, m. Mangakahia:— Ka mea ia mo nga mahi a tona hoa a Tomoana i Rotorua, he turaki Kawanatanga tona mahi i Rotorua, tekau-ma-tahi ngara e Whawhai ana, ka kiia e te Iwi nui touu, kia takua nga mahi a te Kawanatanga, kia puta kite Waipatu, tae mai ki Rotorua, kaore i kaha kite haina i te Kirihipi, no te takiwa i tu ai au i Rotorua, katahi ano ka puta nga Kirihipi kite haina ka maramaiau te tinihanga a Wi Pere i te Ture mo nga Whenua, ka whakaae au.ki.te korero & tetahi tangata, a Peni Te Uamairangi, i korero*aila7 lio nga mahi o te Kotahitanga i te tuatahi, kia mohiotia kua kotahi tatau, katahi ka mahi i •etahi tikanga, kia marama mai koutou, ko te Ture 71 tetake, te putake o te Kotahitanga, ko te Ture 71 hoki te take o ta te Kiingi, kia mohio kai konei kaore he wehenga o ta te Kotahitanga, ota te Kiingi, koia taku whakaae kite korero a Peni Te Uamairangi, i tae a Meiha Keepa kia te Whiti i te 96, i haere mai hoki .au kifl- whakakotahi taua, ka kitea, ko te wkakautu a te Whiti, he nui nga take o taku Tamaiti, mahi ana ia, a ngaro atu ana nga iiaonga, na ko tewhea te mea nui, ko nga taonga ranei, ko te Tamaiti ranei, kaore, ko te Tamaiti te mea nui, waihoki, ko te Kawanatanga he Tamaiti nate Kuini, tetahi Iwi penei, ko nga Kencriana i whakatakotctia tetahi Tiriti, kaati inaianei, kua riro te Mana-motu-hake kia ratau, ko te Iwi, me hanga ano e tatau tetahi, ine te Kiingi i tenei Huihuinga. ' • Heoi *no. Tamahau: — E wba nga Kotahitanga i tenei motu, ko te Kiingi katahi, ko te Kawana ka rua, ko te Whiti ka toru, ko te Kotahitanga ka wha, ka mutu ta te marae nei, te karanga ki tera Kotahitanga, ki tera Kotahitanga, he tono mai nau kia whakaae atu te marae nei, kia

whakaae mai te Eiingi ki taku Kotahitanga, ma korua ko te Uamairangi e ki atu ki tera Kotahitanga tatau ki tewhea Kotahitanga ranei. •Heoi aiio. Mangakahia:— Taku korero, mo te kortro aParatene, be kupa pai ana mo te tikanga o te Kotahitanga, ka pa taku korero kite Pire a te Eiingi, kaniii te pai o te whakaupoko o taua Pire, e tono. Ana i te Kaunihera mo te Iwi Maori, .mete mahinga Bingaringa, Waewae, Tinana hoki-, mo taua Pire, ko te ahua o te takoto o taua Pire, e rite ana ki nga take o te "Tiriti 0 Waitangi." ka mutu aku korero, kia ora nga tangata katoa. Ae, nui ana te hari o taku ngakau, mete koa, mo koutou, i ata whakarongo pai mai koutou ki au e whakapuaki. nei i nga kupu katoa e whakatakototia atu nei e au ki o koutou aroaro. Heoi ano. Wi Pere: — Patai. Kia Mangakahia. Tena, ka hoki mai ranei nga Whenua i hokona tikatia kite Pakeha, me nga Whenua Raupatu. Mangakahia. Kaore e hoki mai. ■ « Heoi ano. Te Kahu:— Patai. ' Kia Mangakahia. No whea i whakatutia ai tenei Kotahitanga, no mua atu ranei i te hainatanga o nga Iwi kite Kirihipi. Mangakahia. Kaore, no te otinga ote haina, katahi ka whakatutia te Kotahitanga. Heoi ano. Tamahau. — Patai. Kia Mangakahia. Kei hea te Ture e whakaae ana, kia whakatutia he Kawanatanga Maori. Mangakahia. Kei te Ture 71, 72, 73. Eeoi ano. Wi Pere: — Patai. Kia Mangakahia. E pewhea ana koe kite rarangi o te"Tiriti 0 Waitangi." e whakaae nei kia hokona atu nga Whenua kite Kawanatanga. Mangakahia. E wnakaae ana au mo tena. Heoi ano. Wi Pere: — Patai." Kia Mangakahia. Tena, e pewhea ana hoki koe kite 5 miriona e toe nei kia tatau, i na hoki, e whakaaetiaanaekoekiahokoaite rarangi ote Tiriti. Mangakahia. Me noho tonu tatau i runga i te Kotahitanga, i te ahua o nga Rangatira o ia Iwi, o ia Iwi. Heoi ano. Parakne: — Ma te Tiamana e Patai taku Patai, i na taku Patai, kia ora tonu koe, me noho koe ki raro. Heoi ano. Pene Pirere: — TakuPatai kite Kotahitanga, ka whianga whakamaramatanga a Mangakahia kia koutou kite Kotahitanga. Heoi ano. Tamahau: — Ka nui noatu. Heu Heu; — Patai. kia Mangakahia, .ina to korero ko te arai anake inga hcko, te rua, i ki koe me whakauru te Tiriti hei whakaupoko mo te Pire. Mangakahia;— Ae, ko te Tiriti hei whakaupoko. Heoi ano. Paratene Ngata;— E whakawhetai ana au kia Mangakahia mo tona kaha kite whakamarama i enei tikanga e korero nei ia i tenei ra k po noa, e whakatikaana au ki nga korero a Mangakahia, e whakatika ana hoki au ki ana whakamarama mo nga pukapuka e korerotia nei e ia, na kia maramamai koutou e nga Iwi. He tangata au no roto i te Kotahitanga, naku ano i tuku atu a Tunuiarangi kite Hui ki Waitangi, kite tiki atui te Tiriti nei, i mahia atu ano e au i Wairarapa nei, k&ti ka tae au ki Waiapu, ka tae ake a Raniera Wharerau inQ ona fipa , ki.reira me te Kirihipi, ka karangatia e auheHui ki Waiomatatini i xeira ka haina ahau me toku Iwi katoa ki roto, kia tino marama ai koutou, i te tunga o te Hui kite Waipatu, ka mahia te Kirihipi, tuarua, i te tunga o te Hui-tuarua o te Tiriti kite Waipatu ka tino marama i au te whakaupoko o taua kirihipi, 6 penei ana te

tikanga, me riro te mana Whenua, mete mana Tangata, iteKotahitanga, ka whakahe ahau i reira ko Tamahau taku mema i tukuna atu ai e au, taku whakaaro ha whakahemo ana kopu he mea 'Ma s"uhi tuhi e taku ringa hei mau atu manaici .roto i to Hui, koia te whakatikatikafcanga o te whakaupoko o te KLrihipi, kahore ahau i. roto i te mate raupatu i toku takiwa, kaati mo te taha kite Whsaaa Karauna Karaati, kahore te Ture, 10 tekau nga Tangata i tae ki toku takiwa kaore tena mate i pa ki reira. Heoi ano. Ka nuku te whare mo te 10/6/98. Papawai, Hune 10 1898. Paraire ka tuhera. te whare ite 10 o nga haora. Paratene; Te mutungaoaku korero, ko te pukapuka ote Tiriti o Kohimarama. He tur« tino tika tenei na iaua Tiriti i whakaputa te mana Kooti Whenua Maori, no 1852 ka timata te whakahaere i te ture mo 1855, ka tino puta taua ture, kaore i tino pa te ture 75 o te motu katoa nei, engari ki nga wahi motuhake, waahi maori, e wehea Lev jiahi i nga mea maori ote maori. Kaore he ture e ki ana Ma riro mai he Mana Motuhake mc te iwi Ma ori o te whenua i wehea hei mahinga ite Msyaa Maori i.te taha kite. Kingi, i po ki Kawhia 3000,000 nga. eka hei i nga mahi maori. No te 76 te tau ka panuitia kia Kootitia, ko au tonu nanai whakawa, no kona ka pakaru taua takiwa maori, na koutounanga iwi maori nana,--i tuki-tuki taku whakaatu. Kua kore e riro mai te 5000,000 miriona inaianei.Taku whakaaro he kai awhina ahau ia te Kingi, me whakakotahi tatou. Kua tae mai te whakahau ate Pirimia kia whakahaerea te Pire Kaore ia e mea kia kai kate whiriwhiri ate hui, engari me ata tirotiro, me ata whirwhi,i, ka tuku atu ai kia mahia e ia te Pire. Heoi ano. Ka nukuhia te whare mo muri i te tina. Ka tuhera te whare i te 2p m. Tamahau, ka tuhera to tatau whare. Paratene. Ka tu ano au kite korero mo te Pire nei. lauka tu ake nei, etu ana au hei mangai mo toku takiwa. Nga take i kites, ake e au. Tua-tahi ko te kati i te -hoko> Tua-ma ko te muru, ko te tango i te whenua i runga ite nama (3). Ko te Kooti Whenua, e tino whakapai ana au ki enei take ote Pire. Engari ko te pakaru o te Kotahitanga, kaore e pakaru. Eki ana a Mangakahia, kaore e tika kia pakaru te Kotakitanga i tenei 5 miriona. Ki au nei, pai atu te manu kua mate i nga manu e-rua e rere ana, kaati ko taku nei ko te kati ite rima miriona eka. Kia tatcu me o tatou uri i muri ia tatou. Kaore au e mohio kite pakarutanga, engari no te 1862 katahi au ka mohio kite waahi pakaru, no te mea nei tetahi tau ka tae mai etahi, ka ngaro etahi, kaati ko te Kotahitanga ano kai te whakaparahako. Taaku tino whakaaro, ko tatou kia kotahi, ki roto i te tikanga, heoi ano. Jiawhiti: He patai ki a Paratene. Mehemea e marama ana koe ki to kupu whakatau i korero ai koe i muri iho, iki ai koe katahi koe ka matau e takahi ana koe e Nga-ti-mania-poto i te Kingf-tanga. Paratene: Ae, koia ana tonu, naku tena korero. Ru Beweti; He patai kia Ngata. Tena e ki ana koe kia whakakotahi mai te Kingi ki nga iwi nei. Tena me pewhea e kotahi mai ai i te mea he Pire ta te Kingi kai te Paremata, he Pire hoki ta tatou e mahi nei. Ka pewhea ai e kotahi ai. Paratene Ngata: Me whakakotahi i runga i o tatou tinana, mo te Pire e takoto mai na i te Paremata, waiho ake tena. Heu-heu; He patai kia Paratene Ngata. E tino whakaaro ana koe ko te Pire aei hei Pire ma tatau. Ngata; Ae, i runga ite whakatikatika i nga mea e rite ana ki o tatou whakaaro hei painga mo te iwi. Heoi te whakautu P. Ngata. Heuh9u, he patai ano ki P. Ngata. Kaore ranei koe i mahi i nga mahi Ateha i mua atu, hei takahi i nga mahi ate Kotahitanga. Wi Pere, he tono kia te Heuheu ki a unuhia tona patai ki waho, no te mea ha tawai to patai. Heuheu: Ae ka tino unuhia atu e an tenei patai"ki waho..

Wi&ri Turoa, i roto i ona patai kiaParatene Ngata, ka ki ia, kua tino marama inaianei Ki taku whakaaro kua tutui'ii te tu ote Kotahitanga i roto ite korero a Ngata. Mangakahia; he pafcit. E ki ana koe kua te pukapuka o te Tinti o Kohimarama Pewhea te mana o tana pakapuka. Te take i ki ai an be mana taua pukapuka, na te mangai ote Kuini i whakatakoto. Te rua e rita ana te Eingi kite Kotahitanga e taka hi ana i te Tiriti o Waitangi, P. Ngata. Ea -ore e takahi ana, engari anei te w.iahi e ki ana au e takahi ana, ko te whakatunga ite Mana Motu-hake, ki waahi ke atn Heoi ano. Mangakahia:— E mohio ana ha koe i whakaturia hei whakaputanga i te Mana Maori > e whakaae ana koe i mahia enei Ture mo te Iwi Maori. Heoi ano. P. Ngata: — ' Ae, nga rarangi e toru. Heoi ano. P. Ngata: — Kaore au e mohio tenei ano pea. Tamahau Tiamana, ka nuku te Whare mo te 7 p m. Ka tnhera te whare i te 7 p m. . Te Rawhiti: — _ Tena he mate ranei kai roto i nja Ture ate KawanatangA, e mahia nei e tatau.' Ngata:— Ae e tahi waahi. Heoi ano. Te Rawhifci: — Na wai tenei Pire. Ngata: — Na te Kawanatanga. Heoi ano. Karena: — Patai. Na wai i hanga te Tiriti. P. Ngata:— Na te Kawana Hopiana. Heoi ano. Kareana: — Patai Na wai i hanga nga Ture whakamate. P. Ngata:— Na te Kawanatanga. Heoi ano. Hanea: — Patai. Heaha rate Kawanatanga i kore ai e tere te ki, me mutu te hoko. P. Ngata: — He kaha v no nga Tangata Maori kite tono, kite hoko. Heoi ano. Taraua: —■ Patai. Na te Paremata nei i Paahi kia hopungia a te Whiti ma ki roto i te Herehere. P. Ngata: — Heoi ano. Mahuika: — Iki koe ka tau ki runga kite Tangata te Kotahitanga. P. Ngata: — Ae, ka tau ki runga kite Tangata, te taunga iho ki runga i te Tangata, ka noho ia ropu ia ropu ki tona takiwa ki tona takiwa, mahi ai inga tikanga mo te Whenua. Heoi ano. Waikato:— Patai. ■ Tena e pewhea ana koe kite taonga hoatu noa mete taonga utu, ko te whea te mea pai ki a koe o cnei mea. P. Ngata: — E rua tikanga ote ahua ote Tangata, tetahi Tangata he Tangata whakama kite taonga hoatu noa. Heoi ano. Whatahoro: — Kua oti katoa nga korero ia koutou o te timtaanga mai tas mai ki naianei me nga Patai. Whatahoro: — Ano E Patai. ana an kinga kai kawe Patai kinga kai whaIcatLtn ka rua, mehemea e whakaae katoa ana tenei Hui kite Paahi ite Pire ite Paremata, ka pewhea te mana Maori. - . Heoi ano. •- 1 Timahau— Tiamana. Kua pahitia tenei Pire ka tu tonu nga mana maori. »'• . ./ 4 Heoi ano. Mangakahia:— : Mehemea e Paahitia tenei Pire ka mate te mans Maori.

T. Tiamana:— Ko taku whakamaramatanga mo taku kupu i ki ai au e kore eagaro kua wawahia to tatau motu i- runga i te Pooti Mema mo te Paremata, a kai te tu tonu to tatau Kotahitanga i roto i aua wawahanga. Heoi ano. P. Ngata:— Nana i tau toko ta Tamahau e korero nei, kua wawahia noa tanga atu to tatau Motu, (1) Konga Whenua Raupatu, (2) Konga Whenua hoko, (8) Konga Whenua Rahui, (4) Konga Ture ngawha, a kei te noho tonu to tatau Kotahitanga i roto i ona takiwa. Wi Pare:— Ki taku kaore, te mana Maori, a, taku patai ki a koe, tena kite whakapuaretia te hoko ka mau tonu ranei te mana Maori. Heoi ano. Whatahoro: — Tera Patai. E mohio ana tatau kaora e mau tonu te mana Maori, ko taku patai he tino patai, he mea naku kia ata titiro tatau, ae whakaae ana au mo tenei, me whakakore atu te hoko Whenua, otira me ata titiro ano tataa ahakoa paahi mo te Tai-Rawhiti tenei Tare, ka pa ano kite Tai-Hauauru, e tino marama ana tatau ki tenei kite titiro iho kite Paahitia e tatau ka taka katoa te Motu nei ki roto i tenei Ture, tena e pewhea ana koutou ki to tatau mana Pooti Mema. P. Ngata:— Ka mau tonu to tsitau mana Pooti Mema. Heoi ano. Whatahoro:— A muri ake nei ka uru katoa tatau ki roto i te roora, ka kore to tatau mana Pooti Mema. P. Teua:— Patai. Ko te whea mana Maori ta te Whatahoro e Patai nei. Whatahoro:— Ko te mana e whakahaere nei tatau i roto i to tatau Kotahitanga. Heoi ano. P. Teua:— Taku whakautu mo te korero a te Whatahoro, kua uru noatu tatau ki roto i te m uu, Pakeha, kua uru noatu hoki ki roto kite room. Heoi ano. Whatahoro: — Kaore aku whakahe mo te Pi re, e penei ake ana ano hoki au kaore aku whakahe mo te Poari, kaati me whakahoki raaf te Poari ki roto kiia Poraka kiia" Poraka. Heoi ano. Apehama Te Kume:— I te papatiputanga o te Whenua kow&i te mana, ote Iwi ki runga. Heoi ano. P. Ngata: — Ko te Kuini te mana, ko te hoa ko ta Iwi Maori, engari kei runga kei te whakatau ate Kcoti Whenua Maori, ka mohiotia ai nga Maori noho i runga. Heoi ano. Mere Te Tai Mangakahia:— Ko tahi rau mano eka nuku atu ran ei nga eka o toku Matua, na reira e tika ana ahau kia whakapuaki i aku mahara. Heoi ano. Mangakahia:— Patai. Kia Ngata e ui atu ana au kia koe he aha te tikanga o tenei kupu o te tuku. P» Ngata:— Ka ki atu au kia koe ko te tukunga atu, o N. T. Kia te Kuini. Heoi ano. Waikato: — Ina taku Patai kia koe ko te Kawanatanga tena ko te Kotahitanga, tenei me tau ki whea te mana Poari. P. Ngata: — Me tau ki runga kite Kotahitanga mete Kawanatanga ka Hui raua kotahi tonu. Heoi ano Waikato: — Taku Patai ki a e Paratene, ko te tikanga ko au ke hei Patai kia koe, kaati i tenei ka ki atu au kia koe kaore o Pa.tai ki au. P. Ngata:— Penertaku utu mo to ui mai ki au, kaore o Patai, kia ora taua, ko taku utu tenei. Heoi ano. Waikato:— Kua ea i a koe taku Patai ka tau au ki raro. P. Maika: — Taku Patai kia Ngata ko te whea te mea pai o te Ture e homai ana kia whakatikati-

kaiao te Ture kahore nei e homai kia whakatikatikaia. Heoi ano. P. Ngata:— Ko te mea e homai ana kia whakatikatikaia. P. Mai&a:— Ko taku Patai ano kia Ngata ko te whea te mea pai o te pan ata o te Whenaa raua ko te tu kdre Whenua o te mana. Heoi ano. W. Pe*e:— Whakarstu, ko te Tangihanga tera ine te tete tanga onga Niho. Heoi ano. P. Ngata:— Whakautu e rua raua he mate anake. Heoi ano. E hoa ma, hei konei whakamutu iho ai i nga korero o te hui, hei tetahi putanga atu ka pan katoa atu.