KOIA TENEI,

Paki o Matariki, 12 April 1894, Page 2

KOIA TENEI,

1. Kua whakaingoatia ko Tana Taingakawa te Waharoa, W. T. T. Te Tumuaki o te Kiingitanga o Aotearoa, mete Waipounamu. 2 Kua whakatuturutia, kei te 2 o nga ra o Mei, o ia Tau, oia Tau; te ra e tur.-hera ai te Wliaro Kauhanganui 0 Aotearoa, me to Waipounamu. 3. Kua herea nga Matariki, mo nga Manukura, ki to •aroaro ote Tumuaki. Hei tuie i ran?, i te Torona o te Kiingi. 4. Ko nga rangatira, e tuhera noa atn ana nga ara hei uininga ma nga rangatira e tomo tauhou tnai ana ki nga whakahaereo tenei Kiingitanga, e rite tonu ana taua ingoa rangatira, ki nga Pakeha. 5. Kua vhakatuturutia kei te rua o nga ra o Mei, ka whakaaturia te moni i kohia e ia Iwi, e ia Ilapu 1 te Tau, ko taua moni e rua herein, tera ano o kitea nga whakamaramatanga i roto i nga whakaaturanga o taua Moni. 6. Ko te Hiiri tonu o Tav/hiao Kiingi, liei whaka•mana mo nga mahi e mahia ana e tenoi Kiingitanga. 7. Kua whakaaetia kia Eiihitia nga vhenua, i raro -ano i te mana o Tawhiao. Ka whakamaramatia nei ona tikanga. He Riihi Whenua.) Tona tiknnga ko n£."> whenua, e Iliiliitia ana i raro i te mana o Tawhiao.

(1) E whakaaetia ana e tenei lure, tin >llll tukni ma-run tau e Riihitia ana nga whenua e te I»di tuu-o "iiiii, hai.nga ano nga Tau ltorekore no roto ena Tau i te rui t.'kmi mania Tau. >(2) E whakaaetia ana hoki e tonoi Turi=, e tm 11 nga koatn i roto ite Tau, ara, e wha marama kotuhi kont-i, e waru marama, e rua koata, tekau ma rua marama, e torn koata, kotahi tino Tau. A i runga ite tikanga Kiilii, E whai mana ana te Ture ite wha o nga marama : Me puta te moni ate kai tango Eiihi kite tangata. ki nga tv ngata ranei uona taua whenua; Otira e whai mana ui;a iu tangata, nga tangata ranei uona te whenua, kite wlialcapnta kupu whalcamahara ki roto i nga Pukapuka whakaritenga i tetaima e puta mai ai te moni a te kai tango Eiihi, engnri ko te mananga 0 te Ture e wha marama. (3) Ki to he nga whakaritenga a to kai tango Riihi i nga mea i whakaritea e raua ko te tangata nonate whenua, ki) nga tangata ranei no ratou te whenua i roto i ta raua Pukapuka -whai mana, tera ano ka kitea i he te mnlii « te kai tango Riihi, a, e tika ana i raro i tenei Ture kia whakamutua te noho a taua kai tango Eiihi. (4 ) Ko nga taonga i runga ito whenua Riihi. Tona tikanga, Ko ena taonga i runga i te whenua Riihi he Koura moni, ho koura waro; he Hiriwa: he Haeana! he Kapa. lln kohatu mo nga Bori, ho oneone mo nga "Ron. He oneimc hei Fereki: — He kotakota mo nga Rori, he lOipia ko nga taonga pena i runga i te whenua e Hiihitia ana, ka herena e te 'J'ure o te Kiingitanga. (5) E kore e whakaaetia e tenei Ture kia riro aua taonga pera te ahua, Heoi ano te walii i te kai tango Riihi ko tu whenua hei atawhaitanga i ana Kararehe. (6) Matua whakarite rawa ite utu mo aua taonga pera, ka tika ai te riro i runga i te tikanga Eiihi. (7) E ahei ana te Kiingitanga, kite whakatuherai te Rori i nga rori ranei i waenganui i taua whenua Riihi, hoi huarahi mo te katoa, hei mahinga hoki i aua taonga o te whenua mehemea ra ka maramatia -te huarahi hei mahinga,

!s i IK,, lao'i h :i o te wiiouua u rig* wm.uua jum-i t' hi..;UJ Ksoiv c 3:t>; -mi :mu t ic.-U! i" ui(. ko nga liakau, mo uj.i II • e '' Eians" noa atu ana nga .l"i. s>-. a ni..u urf i to rurcingi tua 2. o te Ture, Itniii wlioiiua, i ruuga i te me whakaputa ano totelii liupu vrhakaluahui'a, ki i,ga Jfukapuka pora. 8. He lnulia nga aliua o nga whenua, engari ma tenei ano e marama ai te abua. WAHI TUATAHI, (He Whenua Papatupu.) Tona tikang-a. He wlieuua tuturu no nga tingata Maori, i runga i n niton tikanga Maori, kaore noi ano i pangia e to Turc Pakeha i runga i nga tikanga, Kooti Whenua Maori, ko nga whenua pena te aliua, me tono e te tangata noua te whenua, e nga tangata ranei noua nga whenua, kite Tumuaki o te Kiingi-tanga, me nga Minita, mete Iwi nui, ki a whakamaramatia atu nga Ture mo nga whenua pena te ahua. WAHI TUAEUA, (Kooti Whenua.) Tona tikanga, Mo ng'i wheuua kua Kootitia, i whakaotia nei e te Ture Pakeha, e ahci ana i te Ture o tenei Kiingitanga, i raro i to ratou Ture nui, ( he whenua no batou tupusa ) ki a whakawakia kite Ture Maori. WAHI TUATORU, ( Whakataunga Whenua.) Tona tikanga, He wlienua i whakataua e te Ture Pakeha, iera ano e kitea he wahi hei tirohanga ma tenei Ture, i runga i te hiahia o nga tangata no ratou te whenua. (1 ) He tufru rarangi Jngoa Maori, Awhekaihe ranei, k«i a tangata Maori ano to tikanga ki o ratou Awhekaihw, e kore e tilca i tenei 'lure, ki a riro i nga \- whekaihf, te kahanga kite whakaputa ku, i nga tikanga o to ratou Whenua. ( 2) Ko ntra Awhekaihe, tona tikanga ko nga Awhekaih® kua nmhiotia e to«ia H.ipti, o toua Iwi ranei, e kore nci e puta he raruraru i taua tangata, ki tona Hapu, ki tona Iwi ranei. (3) Meheniea kite puta ho raruraru kite Iwi, i run«*a i otohi tikanga i raruraru ai. K ahei aua i te Kiingitanga o te Iwi Maori, te titiro i ta ratou Take, ana pa, he raruraru ki waungauui ia rat.i«u. Kite hiahia to Kawanatanga I'akeha kite titiro tahi ki taua raruraru, me tono ntu e taua Kawanatanga, kite Tumuaki o te Kiingitanga Maori, e tika ana ki a whakuritua e raua taua raruraru.

WAIII TUAWHA. (Ko nga Runri Whenua. ) Tona tikanga, Mo ngu iluuri i uga Wiienua Maori, e kore e whakaaetia e tenei Turk, kin muna te tangata kotahi, tokorua, tokotom ranci, kite hakaae iteßuuri, ki ruiiga ite wheuna; matua korero kite Iwi, tae noa kite Tumuaki iuo tuua Kiingitanga, kia tika te whakaaetanga ka tika ai kia ruritia taua whenua. WAHI TUARIMA. (He Whenua Kat'auna.) Tona tikanga Ko nga Whenua kua Karauna Karaatitia i ran* i uga Ture Pakeha, ko etelii o ana whenua kua tukua kia Tawhiao me tona Ruuanga, niehemea kite kitea totahi raahi e pa ana ki taua whenua, ki ana whenua ranei. Me patai kite Tumuaki ote Kiingitanga, ahakoa Maori, ahakoa Pakeha. A, kite hiahia tetehi tangata etahi tangata ranei o taua whenua kite mahi i etelii mahi ki rnnga i aua whenua pera:—■ Me matua haere kite Kiingitanga ote Iwi Maori, whakaatu ai i nga hiahia pera, kaua e mahi noa i aua whenua, kei pa te rarutaru kia koe, kin koutou ranei. Ka whak.unaramatia noi otchi o nga tikanga.

(1) Jvo omlii o aim win mm Vnrnat' !n. in. p. wliaka tiui i i li' k.ili-i .■ "v ■ "i.'.'Vim. Waihoki ka nta liurihuriliia e to.u.'i Tun-. in'iii -.\licaun, aua whonnn mnui, uii> nga Iwi tika i wtiln i tann. Karauna Karuati, i to tika, i te lie r.iuii o t-.am Karaati. (2) Ko to wahi o te karauna Karaati e trtiigohia mai ana e te Ture o tenei Kiiuiptungn, liei marfim;itanga mo tc vrhouua »io nga ivhcnua rutiei, ku nga Ruiui i roto i f;' ua Karauna Karaati. (3) Ka tino tirohia e te Kiingitanga, nipi Iwi tika lti runga i ti- whcnua i nga whcnua ranoi, Una nti te Kornuna ICarati. Haunga ano to tika <> tp Karauna ivarati; !•', ngari mo era atu Iwi kamv ni-i i rot.• i to Karatiua Karati, kui te niuhio ano i i'oti) i njja Iwi Maori, nga tikn. mo nga ho o nga Iwi, kaore ra i uru ki tsiua Karauna Karaati. (4) K koi'P o tika i tenci Ture te tangata Karauna Karaati meUernoa ra ka ata tirohia e he ana tana paanga, e knre ano hold r tika mo take Karauna Karaati he take mo te tn;iftT.ta ki tii whenua. Otira, e moliiotia ana e te katoa te tika o tima tangata i roto i to Knrnunn Karauti kite wlionua i' Kara'una Karaatitia ra e ia; e tore toiia paanga e e nga Ture o tenoi Kiingitanga:— E'igari ka nt'i tiroliia ano e te Ture o to Kiingitanga te tika » toti'ki ata tangsta, o etahi atu ranei ki runga ano i taua wlicnUa.

35 whakamnhia ana hoki ehei rarangi e wliai ake nei. (1) Tip wliomm kaoro ano i Karauna Karaatitia, bo aua whenua ka tiao tirohia 0 te Turo he huarahi e uiarama ai te tango a te kai tango Riihi i taua whenua, ka takua atu kite Hapu, ki i»ga Hapu ranei tetehi tikanga e marama ana ia ratou mo to ratou whenua. (2) ICi tooti nga whakaritenga ate Hapu, a nga Hapu ranoi; 0 taua whouua, e inarama ana hoki i te Ture te titii'o Ka whakaimina e te Ture ta ratou whiriwhiringa, e taoa ana hoki o te Tumuaki te whakatau te hiki ranei, a ratuu raruraru pera. (o ) Ko whonua i runga i te tikanga Tvai'auna Karaati ki ia tangata, ki ia tangata; e noho watea ana i runga 1 nga Kiini Pnkeha ka whai kaha noa atu te Ture o te Kiingitau&a ki to xtiilii i taua whenua i runga i te iiialiia 0 nga tangara nona taua whenua kia Riihitia i raro i te Tuiv o to Kiingitanga. (4 ] K tnwhcra non a»u ana he huarahi mute katia kite ata ifiii' i cf'ti iiu3iHr-» <* naroma ana mo nua tangata kaoro 1 urn ki to lv.ir.iuna ivarati. i runga inn ia i ng?i tikanga o ti; !u : Ui i Miiuknui »ua I raru i toi.ei Tui<.

WATII TI'AONO, Ml? Whenua Tnku. j Tuna tik.inga, Ko ug.i tuku Vi'l! -pin i t'ikua o ll.ipu me to I'.vi kiitiia ki ;i 'j';iwiii..o. mo 10-.ia t' a'ui-i ana ki t-.» uini ki 'JYniiuki, o tu Kii.ugitanga nia ana Mniita, o i v,. . i'ls'-it"-:! rami. ki a whakaatu-l-ia utu lip- 1 'i'iiiv K'.' j.ea wiicnua p> i'.a t:-. alma, koi a ratou e nii]_i .■■■■. :• ia. M-. U T'l'mmki c whakaatu tnai nga T'.ko !:• : i t.ui£a f .i e biaL. i ana. WA.HI TCAWIIITV. ('!.■ \Vh,".:ua Kura.) Toua tikanga : Ko nga whenua i tukua o n«a Maori ki nga Miliinare; hei whakuisknianga mo nga t.nnariki .Maori i 1 anga i t<* tikang.i u to ilo.igopai i ton";' :u o ugH Rotigop-'ii ki nga i-uiig«tira Maori, kia hoatu him win una. A, e whak.m"tia ana o teiiei Ture e rima oka, U- tntum o te whenua, i ta te Ture ano i wliakarite ai; i nnui. Ko taua rima eka, ta wahi i wehea e te Ture Maori i inu& ki nga Minita, tae noa ki tenei ra, e whakaaetia ana e te Ture o te Kiingitanga o Tawhiao. "WAHI TUAWARU. (He whenua Raruraru.) Tona tikanga, ko nga whenua e takoto raruraru ana, e kore e kaikatia te malii, engari, ka ahei to Kiiugitanga kite uiui i uga raruraru pera, e kore alio lioki e tika ki a '.vhakauohoia he Reti kite kaha i>

totohi tfiha aimkn, ongari ma te marama o nga taha t) run, ka tika ai i te lure, ki a wiiakunohoia lie Rcti ki runga i taua whenua. 9. Ku u;;a TVlionua o te Katoa, E rite tonu ana nga rarangi Xiuv, o tenei rarangi, ii nga tikanga e man ilio nei i te waiii tuatahi mete wahi tuaono o te rarangi tun War a o te Ture. 10. Kua -whakfrnrahia nga Kai Whakawa, o roto i to Kiingitanga o Tawbi.io, liei pupuru i ana Ture, hei tip it in > i nga Hni'a, a pa ana kite Tnugata, kite Kiii'iirelii", kite Tauuga. Ka Wliakainarauiatia nei etehi o nga tikanga. WAHI TUATAHI, ( Marenatanga,) Toira tikanga, He Waliine Marena, kite Tune, e whakaaetia ana e teuei Ture, nga rarangi e whai ake nei, i runga ano ia i nga tikanga a nga Tupuna o te Maori. (ara) (1 ) Mehemea rift nga ilatua ote Kotiro, file nga Ttmgaaue hoki, tae noa kite Hapu. mete Iwi, i whakaae ta ratou Kutiro kia laoe Taane. He tino Mai'ena tena, ki runga ano hold i te Ture, o nga Tupuna o te Maori, (2) Mehemea na te Matua Taane, Wahino ranei, te -nq. keke mo te Kotiro, a e whakaae ana tetehi o raua tae noa kite Hapu mete Iwi, me ata hurihuri ano te pakeke a te mea kotahi o ilga Matua, i runga i te whakaae a te Hunga Tokomaha. (3) Knore e whakaantia e tenei Ture ki a moe nga "Waliine Maori i te Pakeha, kite tohe taua waliine ki taua taaae, E whakaaetia ana e tenei Ture, ki a kaua ho "Mana" Maori i runga i taua Wahine, I runga alio ia i te Ture o nga Tupuna o te -Maori e ineatiu ana, (He Wahine haere Po.) (4) Kaoro e whakaaetia e tenei Ture, ki a Baihanatia te whakamoonga tangata.

WAHI TUARUA. (Whakanoho Pakeha.) Tona titainga : Ko nga Pakeha e hiahiatia ana e nga tangata Maori, kia whakanohoia ki o ratou takiwa, ki tona takiwa ranei; i ruuga ito noho take kore, Na to hiahia, na to koutou liiahia ranei te tikanga:— Kaore e whakaaetia e tonei Tare kia pera taua tangata, aua tangata ranei; kci pa ho raruraru ki taua Pakeha, a ka whai hara koe, a koutou ranei. 11. Ko te P.i'chi, tona tikanga he Perehi i whakatuturutia li.m main i nga rongorongo katoa e abu mai ana i t' no, e nhii ntu aua hold i konei. Ko tauapepa he welie ki- ia " Te Paki o Matariki; " Otira, e hari ana ano a ia i nga rongo e aliu mai ana ki a " Te Paki o Matariki,'' ko te Ingoa o taua pepa ko Ngahiringa i te "VYhitu. 12 Kua whakaaetia ki a kimihia tetehi tangata hei Tmuuaki mo te Perehi, kia marama ai te whakaatu ki nga takiwa katoa, i nga taima e puta ai tana pepa a Ngahiringa i tc Whitu. 13. Kna whakaaetia ete Ture o te Kiingitanga nga Pniliana Toa Taonga : Kia tukua ki ia takiwa, ki ia a maori i rai'O nei 1 nga whakahaere a Tavvhiao, kn ;,,a 1,, i'atia Toa Taouga he mea tuku i raro ano i te "iii.ii.: " .■ iiiingi Tawhiao, a ko aua Toa Taonga he mea tin.) here, ki a kaua e hoko i te waipiro, engari kia hoko mo nga Taonga katoa e rite ana. I runga i te kupu whakahau mai, a te Tmuuaki ki ahau, ki a whakaaturia atu nga Ture i mahia e te whare i nga tuhera-tanga e rua ka maliue nei, koia. lea Panuitia atu nei ki a koutou. NA TO KOUTOU HOA. T. T. KAWnifl.