ETEHI KORERO O ENEI TAU MAHA KA MAHUE NEI.

Paki o Matariki, Issue 6, 6 October 1892, Page 4

ETEHI KORERO O ENEI TAU MAHA KA MAHUE NEI.

Whakarongo mai e nga iwi e noho nei i te lkaroa a Maui (Aotearoa mete Waipounamu,) whiti atu ki nga whenua nunui o te ao. Tenei ano etehi korero ka haria atu nei e ahan ki a koutou, hei titiro iho ma koutou i tcuoi ahua o nga iwi e rua e noho i te motu nei i Aotearoa, me to Waipounanm. I nga tau kua maliue ake nei, ara, i te tau 1884, i rongo katoa tatou, i kite lioki; kua kaui'ia te mo'ana nui a 'Kiwa/ c te Kingi, i';itou ko nga rangativa, ote motu nei, a, wliiti atu ana ratou ki noho ai nga ture, mete Kuiui. Otira, ko te hialiia nui o te Kingi rutou ko nga rangatira, kia kite i a te Kuiui, kia korero atu ratou ki to kauolii tonu ©te Kuinii nga Ture i wliakapumautia « ia ki nga rangatira o te motu nei, i te t Tiriti o Waitangi; a, kiliai te Kingi j ratou ko nga rangatira i kite i a te, Kuini. Heoi, lie inea korero ete Kingi ratou ko nga rangatira, kite 'Atarangi' o te Kuini, me nga menu, e noho huihui ana ratou i to Paromcte 0 Ingarangi. Whakatakotoria. ana ta ratou pitihana kite Wliare, ki waenganui i nga mema, me I'ore Tait:i:e. Ko nga tikanga nui o taua pitihana, aua rangatira Maori he whakaatu 1 nga mat:> o te Iwi Maori, e mahin nei e te Kawanatanga o Nui Tiro-ii. A, i titiro arohamai alio te Kawanatanga o te Kuini, ki aua mate e pa nei kite Iwi Maori. I puta mai ano te kupu a Ilore Tapere, penei mai.— "I lioatu e te Kuini, mete Kawanatanga ki nga tangata o Kiu Tireni tc ■whaknritenga o a ratou mea, he waahi iti i purutia, no reira, e moliiotia ana e nga tangata o tenei Teepu Teiluma. "He mahi alma pokanoate rere atu ki to whakaiite i nga mea, kua hoatu ki a maliia e nga tangata o tera whenua, ahakoa ihe taua hoatu ote mana ; e tore ahau e whakarongo ki nga knpu 0 tetehi talia anake, engari, me whakarongo ahau ki nga kupu o nga taha e rua, na reira, kaore nlmu c utu atu, i mua o te tnkunga o enei mea kite Kawanatanga o Nui Tireni, ki a rongo lioki au i ta ratou utu mai, ki nga men c 'Kiia' nei, kua mahia hetia e ratou nga tikanga mo nga iwi Maori." Ileoi, waihotia ana te l'itihana a nga Rangatin j\!an;-i, ki a takoto ana 1 te Parmnaia o lugarangi, kia tnkua mai he patai ma ki to Ka•wanatauga, o Nui Tne li. Katah i ka tukua mai te knpu patai a te Kaw.iuatauga, n to Kuini, kite o Nui Tiivui, mo runga i taua Pitih inaanga Rangatira Maori ; "Ilooi, ka ore rawa i tore te utu a to Kawuiiatanga, i taua patai mai a liiganingi. A, no to ;i o ran Miclie, katahi Jca pa'aia to Kur>!,i, kin tAhuv, kit' 1 taucrat.i o rani iim i a Ron- Tap.--re, ki to i lekr-ivtai i o i;ga konnii : "i" hoa cto Aliovo I-'na ntna mai l.n ■ f te i\a\i'anatau;.-..' o .s n I in m. to ko j|kl< >/>:. i to ' ',l li ■ ;li '. • olo!.' I f -11 ■ ■■: '

Ira Maori, e kiia ana, Una pakaru i te I Kawanatanga o Niu Tiivni, te Tiriti o I Waitajiji ? "A, ireiiemea ranei e mo--1 liio an:i toe, e !. ore e ntu.i mai ta koaioa pukapaka atu kit ■ Kawanatanga 0 Niu Tii\iii'.' A, e mohio ana ran?i ko?, ■ he aha te take i kore ai e. utua mai ? I "Waihoki. tenei ranei te mana tomruei | fc- Tiriti o Wai'tangi", ki rtmga kite KaI wauafnnga, o Ingaraiigi, a.tehei 'r,>nei [ t.'tehi tik.uiga nni, kna takoto, kia whak •mana tana Tiriti V" ■ ' Katuhi ka whakahokia e te Ahere. K.-i ano i hoki mai he knpu ma t ■ i.r.'.ianafanga o Nui Tireni, otira kra palna atu te waeaki te kawanataiit;,t o Nui Tireni, he touo atu kia utua mai, kaore kail he. take, e mohio nei lnutou, i korj ai e utua mai e te Kawanatanga o Niu Tireni, ta i::atou pukpuka o Akuhata, kua pa'mik ti' i. Kua roa noa atu te mu:tiy o te mana whakahaere a te Kawanatanga o Ingaraugi, i nga ritenga mo ng.i Iwi Maori, o Niu Tireni, in lvira, ka alma printia te pokauoa atu 1 : te uhakaha 're, l n-ja ritenga 0 te ko:o:.i, o Nui 'iirem. lleoi ono, nia ten i keehi hone whak.-vui, katahi ka mohiotia, e rereke ana nga ritenga 1 oeuei kua mohiotia nei. Mo tetehi o pa'.ai, mo te Tiriti o Waitangi. lie polio, kaore he awaugawanga, i te mea, kei te mana tonu taua Tiriti. A, aha:.oa ano, i runga i te roa, i te rereke I ranei, o nga tiknnga, kaore ehe nga ritenga k.itoa o tauv, Tiiiti. lltoi no mini mai pea i i.ga ra o ITaelie, ka lan ata to hupu wh-r ahoki a to Kawaaotaqga o Nui Tiu-iii i te pukapuka, laai a Ingaraiigi, ki a raton. I na hoki, n.i ti- US o nga ra o llunc, ka takua mai t.- wbaknhau a Ingaraugi, ki tu Kawanatanga, o Nui 'I ireni, e aobo ana aua kupu wlial.r.hnu, kei to l-aiangi 3, mete j, o tana puknpuka imii, a to Kuunnatuiign, u tf Kiiini, ki to Kawanatanga, o Nui Tiivni. I', j.enei ana nga kii]iu i ti' i;„nti gi tua B. Kua kunrorero te Knvrana-taau-ii o ti- Kuirii, A, kua koierotia ano hoki take a taua jiitiliana i te Whare l'aremata 0 li.gaiangi. A, kua puta a ratou kupu milii atu Kite Ifli Maori, m,- tn l-atou tino kii|.u, kia ti;-kill i paaia te Iwi Maori, e te Kawanatan"a o Nui Tn - "ni; nga tikanga me uga pai am te Iwi Macn. A, i oti tuuei tikanga 1 taua Kiinunga. tu.i Alialcoa e tore o tika ki a akoaa atuk-'O, e te Kaw-anatanga o te Kuini, ki n"-,i tiLan;-J,a o tc Tuit:, e kon- nei ratou e pa, e una i nga tikanga a taua Tiriti. E mea ana ano ia ti- Kawanatanga—"Ki.i kjia o kce to kia tiakina pit a e rat>ai ti-iwi maori, ki nga Tuie i uiiakahaena til atia, mete ata wliakarongo atu ki a ratou kit[.ii aro tika kite Kananatanga. > ncra kupu taai tern i a Ingarangi kite Kattanala i'.'.i o Nia 1 ive i, a, i ta.- mai .m.i he uliakaain u ana kon i . I,i a Ta«luao, ratou ko aua i\\i Maoii. ana i Tawhiuo t- tulii I luihuiiigu m > nga in i Mauii, kia rupeka mai ki tina ar./aro, i te 4 o nga ra o Apei-ira. ltui ana nga iui, me nga rangatira i taua ra. Wliak.'itakotoria ana tetehi tikanga i wacnganui i a ratou mete iwi katoa. Wliiriwhiria ana e te iu i, i etrhi tonu o nga rangatira o taua lii.i, lu i kmc i ta rat-ju kupu, ki a te Kaunna il.au,'i. Ko uva ingoa euei o nga l w l.ii';u liii ia ui u to i«i, hei liaere ki tatm Kaw ana, t'auia Tuliaere Taua T<> Wuliuroa Te lil.naUi i I 'lilt im '1 " Ai-ai Taolia 'i !■ Tul'o 'JKoi onelio 'I ac I - nui aua Ilinigatiia, Kite wliai.-o

| Ita tahi ka whakatakotoria atu, ta ratou putake i haere atu ai ratou. Otira, he rnea tono mai ano eto Kawana. Ko te kupu tenei ate Kawana ; Kanui to koa o taku ngakau lei to koutou haerenga mai kia kite i ahau, ongari e moa atu ana au kia koutou Ma wai o koutou o korero mai to kupu i haere mai ai koutou. ki a au ? Paora Tuhaore.— Maku e kororo atu ki a koo. Ko te take o nga Kangatira c. noho nei i to aroaro, na Tauhiao i tono mai, kia kite tonu i a koe. Ko koe toua, ko te Man.i ote Kuini, i tukua mai ki Niu Tireai, hoi pupuru i nga tikanga oto Tiriti o Waitangi: koi nei te take 0 nga llangatira o noho nei ito aruaro. He patai atu tenei kin koe K pewhea ana koe ki to kupu mai o Ingarangi ki a koe ? I mea nei, kia tiakina paitia o te Kawauatanga o Niu 1 ironi nga tika, me iya pai mo to iwi Maori ? "Pona katoa te patai aua tokowaru." Ka tahi ka utua niai e te Kawana. E kore u tino taea e taku whiriwhiri a koutou tou korero i teuei taima, engari, niohemoa ka tuliituhia a koutou korero, e tono nei: ka homai ki ahau kia whiriwhiria hoki e ahau. Ki taku niahara, me penei katahi ka marama. Kia titiro hoki au, ki nga kupu mai o taua reta o Ingarangi ki ahau, — Tetehi, mehemea kua oti i ta koutou kai-tuhituhi, nga putake i oti i ta koutou Hui: me ta koutou whiriwhiriuga, penei mete tikanga ota koutou e tono nei. Ho pai rawa, me homai e koutou kia kite au, a, ka titiro ai e ahau ki nga kupu mai o taua rota, maku e whiriwhiri, kia marama ai taku utu aui ita koutou e tono nei. H coi, ka mutu i konei nga korero a te Kawana ratou ko nga Rungatira Katahi ka hoatu aua putake i oti i te Hui, o te 4 o nga ra o Aperira, ki a te Kawana. Ka hoki mai aua rangattra kite waahi i hui ai ratou. No te 4 o nga ra o Aperira. Ka tuhia mai te pukapuka ate Kawana ki a Tawhiao, Wha -kaatu mai i tana whiriwhiri, mo te patai a nga Hang.itira, i tae atu ra ki aia i Akaraun. liu taua pukapuka a te Kawaua, na te Minita i tuku mai—• "Ara, na te Paranihi, i tukua mai let a Twiiiao. ltel7 o nga ra o Aperira. ile maha nga ra i mun ili<>, ka kite a Tawhiao i taua reta. I penei etelii o kupu mai a te Kawana i roto i tana pukapuica mai. 1. Kotuhi auake te moa i lie, o to Tiriti o Waitangi, ko te tukunga a te Maori i o ratuu wlienua, ma te i'akeha noa iho e hoko, a, na nga Maori ano i tono. i. Kua oti te tuku he liana kite komiti maori, ki to whiriwhiri i o rat'tn take wheuua. Hei wliakatau, no wai te wheuua. 3. Kua tiakina piitia e te Kawanatanga, nga , tika o te Iwi Maori. 4. Kaore kau he kupu wbakahau, a Rore Tnpere ki ahau, kia kiia e ahau, ki taku Kawanatanga, ki a iiianaakitia te iwi Maori. lleoi, no aua kupu mai nei a te Kawana, katahi ka tuhia atu te pukapuka a Tawhia , ki taua Kawana, ko nga kupu tenei. HE RETA NA KINGI TAWHIAO.

"VVhatiwhatihoe, Hurae I_, 18^2. E iioa ; TOA KOC. — Kua tae mai tn rota ki ahau o to 14 o nga rn o Aperira, i tukua mni upi e te Miuita i to 17 0 ra o Aponra. K whakaatu mai ana i o kupu, mo to patai a nga rangatira maori, i tae atu ki a koe i Akaraua Xleoi, kua <»ti mnni e te hurihuri aua kupu an, a, ki>ia tonoi fe utn mo kupu— 4t K mea nei koe : Ivolahi anake te mea i Hco, o te Tiriti o Waitaniri, ko te tnkuuga a te Maori i o ratou whenua, mate Pak<-ha 1 noa iho o Hoko : a, na to Maori ano i tono., Tena ! He ui tcnci ki a koe. No te who.i Mana, o te Tiriti o Waitangi, kia tangohia te mana o to iwi Maori i runga i o ratou whenua, I- te Turo Kooti Wakawa Wiieuua Maori Y E mea ana ranei koe, he mea whakaae ano e nga rangatira Maori, pera mete Tiriti o Waitangi. ICowai aua iwi, rangatira ran ?i, nana i whakaae i 2. E mea ana koe, kua oti to tuku ho mana ki nga Komiti Maori, kite whimvhiri i o ratou tako whenua, — Hoi whakaatu, no wai te whenua. Koi to whoa tokiona o tr Turo Tvo--1 miti Maori, taua mana v man ana? Ivia

Wiiai mana tau.i Komiti Maori ? 1 te lu.'a hoki, k io: - e kan a'l.i he m ma o Una Kuiiti Majrl. E ninhio ana ano ia koo, Id te kore m:na a tana ture, ko koe ud hoki. te kiii whakamana i tana manakoro. j\l > t j kupu e mca nei koe — liua tiakiua pai tin e te Kawanatanga, nga tikiotj i'.vi M.uri. Ilooi, nm |>.Uai situ e u!mh ki a ko;. K waea tika kua tink.li i c to Kawanatanga'! I pjbeatia, koia a te Wliiti ina i herelurja mai ra, e t_* Kawanatamra? Pchea to kupu mo ta kupit a to Mmita mo to taha Maori, i ki nci, e kore a Kawhia e wliakawakia, a, kua whakawakia nei'? Kua ca koia nga whcnua i te Waiponnau '! Mo to kupu i kii iici koe, (Kaore kau he kupu whak'ihau a Piore Taperc, ki a koe, kia kiia ekoa ki to Kawanatanga: kia mannakitiu te iwiMaori, ki nga tika mo ratou. ) E pohelie aua pui ko; 1 , e mea aua pea koe; lie mea ke te Wliakahau, he mea ke te Tono. lie mea ke te Kiia. Otira, kotahi ano ena kupu e toru | waihoki ko taua kupu Rore Tapere, e mau na i te rarai gi tua d, mete rarangi tua 5. E mca aua i te rarangi tuarima. Ahakoa, e kore e tika kia akona atu koe e te Kawanatanga, ki nga tikanga o te Tiriti, e kore Dei ratou e ;>a — e mca i nga tikanga o taua Tiriti. E mea ana ano i a te Kawanatanga, kia kiia e koe ki to Kawanatanga, ki a manaakitia e ratou te iwi Maori, i nga Ture i wbai.'abaerea tikatia, mete ata whakarongo atu ki a ratou, ana kiia a ratou kupu arotika, kite Kawanatanga. Otiia, e kitea ana i runga i tenei, kaore kau o whakaaro mo te iwi Maori. Htoi tan, he hapai anake i to ahua Pakeha, ina hoki, te mahara koe, ka mahi i aua kupu a Eore Tapere mo te iwi Maori. Heoi tau i pai ai, ko te kupu anake mo te Pakeha, e kiia nei kua tiikua te mana kite Kawanatanga 0 Kia Tireni. Otiia, e kore ianei to whakaaro e penei; Koia ano i he, te lukunga o tuna mana kite Pakeha, i te mea, kihai nga Maori i rongo, i whakaae atu runei, i taua tono pc ra me te Tiriti o Waitangi. Otira, aliakoa pewhea atu te kupu ki a koe, e kore ano koe e mahara mai.— Hcoi ano aku kupu atu. Na Kingi Tawhiao. Kj a Kawana Eeawoi. Tc lukrrpa atu o taua reta a Tav.l iro rci, I.ore rawa i whakabokia irai lie kuju ma te K«iwai:a, mute K: w< m'.i.rga rami, a, iae mai ana ki lir<i i:i, <• louro atu nei aLau ki a 1 < 11< n. K<ii.eite take i hiahia ai f 1 f u 1 i fo 1 ari alu i < nci ror.go, me <uii n al.i a l pa iwi e lira, e liolio i te moiu nci. Il< i tiliro llio ma koutou i l ga in patiiataDga, me rga Kiigitin ga, eiol ouiai na kontou l te ao l.atua. Ki a ti.kra atu ua te wl.alaatu a 'J f whim, i te 9o rga ia o Akr.hata, ka nii.l,ue mi, hid te rlnia o nga Minit.i ki v. ia, i uga tau mulia kua mahue nc i. me l.ga Kawanatanga lioki. Ara, tiirata r ai i a Tanaia AJakaiiiii, i a Ka'nana Kern. (ae m;ii ana, ki a (e PaiaiLt. A, i muri i tena, ko te Minitatanga o |

Ite Pai\inilii. i tu ano lie I'in m.-i Tu- ! whiao ki tana kairga i to ]-5 0 j fa 1a j 0 Aperira, i te tau 18S6, i tae Inua Minita a te Paranihi, ki taua Lu ; a i korero mai a Tawhiao ki taua Miuibi, 'i ana krpu, l;o nga Kupu t noi.— I Taku k'.'.pu, ki a vongo mai I.or, c te Parahilii. Me whiiKamutn te Kon- , ti, tr Kuri, te liori; kia watea tr.u.i, Ki I to wLaK.ihaire i nga tikanga 1110 U 1110ltu uei. Ka uhakahokia ete Paraniiii. , Ap, ma tana ni:o e uhakaae, ko taku ho'ki tena e tnmanako nei. (2.) Me whaka tu ho ateha Maori, kiia takiwa. kiia takiwa, h-.i hoa mo te kai whakawa Pcikeha, 0 ia takiwa 0 ia takiwa. (3) Me tu koe hei mema, mo te whare kaumatua, ka hoa atu he moni ki a koe, me era atu mea. Tawhiao. E pai ana, ka rongo atu an i o kupu, ko tahi tonutaku utu mo kupu. Me tu te liunanga Kaunihera, mo nga rangatira Maori o te motu uei: puta uoa i raio, puta noa i runga, ki te oti tenci, he moanoaenei kua korerotia mai nei e koe, ka tohe au kia mahia mai e te Kawanatanga kia oti tenei; kite oti tenei, katahi ka kotahi he tikanga, mo te motu nei. Ka tukua atu e auau taku Pire, kite Paremata, kite Kawanatanga me nga mema katoa. Te Paranihi. E whakaae ana au ki te hapai i taua Pire au, engari, me whakaae koe, hei mema, hei hapai i taua Pire au. Tawhiao. E pai ana, maku e awhina atu i waho nei, ka haere atu au ki Poneke, ko taku tinana nei kaua e mema. Te Paranihi. E kore e kaha te hapai i to Pire ; engari, me mema koe. Tawhiao. Kaore au e whakaae, engari, me tuku e au te whakaatu ki nga rangatira ote motu nei. A, whakaaturia ana e Tawhiao ki nga rangatira. Heoi, kaore a Tawhiao i whal aaetia kia haere. Otira, i tukua ;e pitibana a Tawhiao ki Poneke, i te tuheratanga o te Paremata. He tono kite Kawanatanga, me Egsi mensa o te Whare o Runga, tae noa kite Whare o Raro, kia vhiiiwhiria mariirtia taua pitihana. Otira, ko taua pitihana a Ta<- liiao, e tono ana Kia whaitatuiia tetelii Rnnarga Kaunihera, hei huinga mo nga langatira ote motu nii. Ctira, i te taenga o taua pitihana, lie inea ha:i turn e nga tai-gala imii Ki taua Minita. Kaon- rav,a latin p tihana i tunua Kite Wl.are P; r. liMtn, nia Kite tiga mi ma. lie me.i uu l-uiiapuKa tunu mai e tana A.'iiita ki a Tawhiao ; e haia i te me.i no te I'arema'a te wliir.v.liiringa. penei hlo te alma nii 1 te l'eta tulntuhi atu a titilii Ki tetehi. Hioi, i<a hoi<i mai aua t.-mgata rana i hari taua pitihana, id te nro:;ro o Tawhiao, Kaore rawa a raua Ki ])U. lie pena te nhua o nga Kawanatanga, me ona tun gat a whakahaere. 110 pena hoki te ahua o Tawhiao, o ieira mai, a, tae mai ana ki tenei ra. Uu konei mr.tu ai aku kupu. P. 0. MATABIKI.