Te Paki o Matariki. Ka Takoto tenei Paki, mo ake, ake tonu atu. MAUNGAKAWA, OKETOPA 6, 1892.

Paki o Matariki, Issue 6, 6 October 1892, Page 2

Te Paki o Matariki. Ka Takoto tenei Paki, mo ake, ake tonu atu. MAUNGAKAWA, OKETOPA 6, 1892.

Nga KUPU e whaona e ahau, ki roto i taku Putea e haria-ai e ahau ki nga marae o Aotearoa, mete Waipounamu, ma era atu wahi ote ao, e haere ai ahau. Ko nga kupu e ahu ana kite tika, ko te Pono. ko te Aroha; mete Atawhai. E Hoa ma, ma te Matua ote Tika tatou o tiaki. Haere niai kia kite koutou i ahau, ka haere atu nei hoki a'lau, kia kite i a koutou. Whakarongo mai, e nga iwi o Rnnga, o Raro; o tenei Tai; o tera Tai, me te tuawhenua. E koutou ra e hoa ma, noho maina kotffcpu i nga marae o Aotearoa, whiti atu ana kite Waipounamu, tena ra koutou katoa. Nga Tane, nga ■Wahine, nga Tamariki, nga Ruruhi, me nga Koroheke. Nga Iwi nunui, Rangatira hoki, ote Ikaroa a Maui, Aotearoa mete Waipounamu. He Aumihi atu tenei naku kia koutou katoa, e oku hoa aroha, e noho maina koutou, kei nga pito e wha oto tatou ao. Tena koutou. Ko ahau tenei ko "TE PAKIO MATARIKI," e haere atu ana kite whakaatu i nga kupu o roto i taku ka haria atu nei e ahau.— Kia tau rate Bangi marie ki a koutou katoa. Ka timata nei ahau, kite whakiatu i nga kupu ruarua nei a Tawhiao, iwhakapuaki ai kite aroaro o nga Matariki, me nga Manukura. I takoto ai te wbiriwhiringa aua Hapu, i te aroaro ote Tumuaki. I homai ai ki taku Putea, hei whakaatu maku ki a koutou, KOIA RA TENEI.

NO TE HUINGA TUATORU O TE KAUHANGANUI, I TE 2 O NGA RA O MEI, 1891, KA NOHO TE KINGI KI TONA TORONA, KO ANA KUPU TENEI.— (1.) Taku kupu kia rongo toim mai koutou katoa ! s Mo te taiigata e haere ra, e haere ra, e Ijafre xa. jHe kupu naku, me whakamutu te Kooti ki tetehi wahi, ki tetehi wabi, ki tetehi wahi. (2.) K mea aaa pea, te tangata haere mai ki ko .nei; E ami ana ahau ite tangata kia hira, hei hapai mo te Patu. 'KAORE.' Kia rongo touu mai koutou, na >\ga Rangatira katoa tenei kupu, te whaKapakanga naku. Mana noatu i ahau tenei kupu, mana noatu ite Iwi Maori. I haere mai te tangata he titiro, he whakarongo : "Kia rongo touu mai koutou katoa, e kore rawa e ara mai, kore rawa, kore rawa, kore rawa. Kite tahuri au kite whakaara, ki a ara i a au, e kore rawa e ara i a au, kua kokangia, kua penei mete raraulie maroke. E haere ana ahau kotahi tonu, ka mana noa atu i ahau, liana tnku-iti kia ahatia: ahakoa te tangata mohio, te tangata matau kite whakaara, kia ara i a ia te patu, e kore rawa o ara i a ia, te tukunga iho, ko ia ano. (3.) Hei aha i tukua ai te whakahaere a o koutou Tupuna, a o koutou Matua. Eki ana ahau, tangohia mai te wbakahaere a o koutou Tupuna, a o koutou Matua, ma koutou tonu e •whakahaere. ki to koutou Tikanga Maori, haere tonu i roto i te Kanhanganui. Ko enei o nga kupu a Tauhiao, i flurihurihia nei, e Bga Kakoatiha Uonore, o ngatahae lua, kua kaxangatia nei o ratou Ingoa;—He Matariki, he Manukura, e noho Huihui ana ratou i te aroaro o Te Tcmuaju, o W. T. T. Tabjoakawa Te Waharoa i tenei ra, 24 o nga ra o Hokae, I te Tau oto tatou Aeiki, XOTAEI IIANO E WABU BAV E IWA IE KAU MA -KUA.

TAKE TUATAHI A TAWHIAO. KO TE WHIRIWHIRINGA TENEI A TE WHARE. He Nui te whiriwhiri a te Whare, i te aroaro o te Tumuaki mo tenei Putake. I runga ano i te Mana o nga Tujiuna Maori, ki to ratou Motti ki Aoteaioa, me to Waipounamu. KaorP nei a ratou Kuoti wohewehe i waenganui i a ratou, hei tauira iho, mo tenei whakatupuiaiiya, k t/a rftwntia ake, i onei whakatujjuia -Tiya, na ont>i Kooti c aiahi nei. lie wliakaluana no i iho ho wohowtho hoki i to 11110111:11

kite tangata kotalii' tokorua ranni. Ka nga-i-o nei i taua Kooti ng.i Hapu, nga Iwi, ma nga Rangatira e nolio nei i runga j to ratau Motu. Kaore nei tenei ahua i roto i nga Tikanga a nga Tupuua ote Maori.— Waihoki, "Kaore ano he whakaaetanga o tenei Mana, i roto i te Tiriti o Waitangi." A, kua tino mohio ano te Pakeha, kite Mana ote Maori, i runga i enei Motu, i Aotearoa, m§ te Waipounamu, ko tau.t Mana; He Mana Iwi, he Mana Hapu, e hirj. j t© Mana tangata kotahi. I kite.l hoki tenei o ratou, e te Pakeha, Id ta iieta a Kiwana Koa I'araone, kite Xiitka o Nict Kahf.ua, i t' l I o ra o Tihema, 1860. 'Koia tenei nga kupu o taua Rata.— "Ko Noapalii, ite taha kite Nota, ko Waikato, ko Xgatimiuiaputo, i waenganui, mete Hauauru, o p.ipiti h toiiu ana 1 nga whenua a ngi Maori Tupj'u. A, i a rnatou mahi hoko hoko whenua i luun u te Tiyitt o Waitangi, e titiro tonu ana watoirki to Mauao ratou Hapu, mete Maua Itoki o ratuu Rangat&a, kite whale lae ki to whakakahore ito 'lloko,' Ko te paanga o nga Maori o tenei whenua; —He jiaanga Hapa. e hara i te mea, he paanga tangata lcotalii." No runga i aua kupu nei, ka tikaano kia kiia —Kua mohio noa ake te Pakeha, kite Mana i. to Maori, ki runga i enei Motu, i Aotearoa, 1110 tu- Vv'aipounamu." A, i nui tr ilurihuri a te Whare mo. taua kupu a Tawhiao, kia whakamutua te Kooti, ki nga tangata e mahi ana i taua mahi. Tirohia una taua kupu e te Whare, he tika tonu taua kupu a Tawhiao. Notemea, ko taua Kooti, kua puta noa atu te kupu a Tawhiao, ki waengaiiui i nga Hapu, i nga Iwi, me nga Rangatira Maori, i te iau 1867, i kon.rotia ki Hangatiki. Ko reira i timata mai ai te kupu a Tawhi.:o, mo taua Kooti, me era atu tini mahi, ate Hawaiiatanjfa, kia whakamutua. Tae noa kite ra i haere atu ai a Tawhiao ki Ingarangi, ite I o nga ra o Aperira, 1884. i tukua ma te ICoaiiiAKo" a panui, ko taua kupu ano; me wliakamutu te Kooti, tae noa mai ki tenei ra, Ititeruao ngara o Nowema xua Korerotia aKe nei ko tana kupu ano a Tawhiao, Kia whakamutua te Kouti, ki tetahi wahi, ki tfctahi wahi, Ki tetalii walii. Koiai makaratia ai e te WhareKaore he tangata hei whaKahe i te kupu a Tawhiao, no te uiea ko taua Kupu ana, he kupu tawbito rao ana iwi Maori e noho i te motu nei • a, Ka torani'i ana whaKahuatangai taua Kupu' K o taua Kupu ano ena tenei. Ki>re rawa i Kitea, he alia te take i tolie tonu ai nj>a tangata Kite malii i taua malii; 110 reira i Kaha ai te Wharp kite whakatau penei ite kupu : tino whakamutu, me tino takaki atu te ■ Kooti Whenua i i enei mjtu erua i Autjaroa me te Waipounainu. Ka mutu tenei.

MO TE TAKE TUARUA. KO TE WHIRIWHIRINGA TUXEI A TETVHARE. Ko tenei PntaLe, e alma rite tonu ana te ahua, ki tenei pntake, kua mutu ake nei. Titiro hoki; e hara i te kupu hou ami kupu a Tawhiao, no taua Tan ano kua koreroiia ake Jiei, ara, 110 te tau 1867. Ko ana kupu i korero ai i tena Tau i penei tonu ia,—Ko te Patu a te tangata i te tanyata me mutu, ko te Patu a te tangata 1 te wlienua me mutu. ko m, ui ki maui, u.o matau ki matau. Me tmitu te .I'.iiri, me mutu te Hoko, me mutu te wbakawa, me mutu te Koura, me mutu te wliakatu kura, me mutu nga Kaiwliaka.wa Maori. £a fimata mai i tena Tau, taua kupu a Tawhiao, tae n:ai ana kite 12 o nga ia o Aktiliafa, i te 'i'au 1881, ka hoatn e Tnwiiiao ana "Pu,'' kite aroaro o MEJIJA MP,A.— IJei tolm tena mo tana Mamigarotigo ki fe pmu, kua wliakaumU.ii o ia. Ofcim, i taua lioatutaiigan T.iwlnao i aua "pu,' ! kia MEJIIA JfEA. J\at;ilii ka koievutia atu, r Vv'ahaimi, iijyi kupu a ki taua Pakelm, ko i,p,! I.up:; t-'ti.■> Iviei mea, u Yvk.n au.t i U' u

Tomotomoaka Kopua. E ki ana taua kupu ra.— Ko nga Mea katoa, mete Patu me whakahoki katoa atu ki tawahi, Ko tona ra tenei e whakahok ia ai enei mea katoa, ki torn wahi i takoto ai, ko tooai ki a koe. Katahi ka korero mai a Meiha Mea, Ivanni te 111arama katahi au ka moliio inaianei e whai ana i runga i taua Kupu ana i Kopua, he oati hoki tenei, kua kite nei aliau i te tika o taua oati, kanui taku whakatika. " Heoi, mau tonu a Tawhiao ki taua kupu ana, o reira mai; a tae mai ana ki tenei kua korerotia nei e ia, i te 2 onga ra o Noema, ka mahue nei. A, i rungi i enei take kua oti ake nei te whakamarama kaore rawa i kitea te huarahi, e ara mai ai tenei hanga te Patu, no reira i kaha ai te 'Kii' penei atu:—"Me whakamutu rawa te ngakau wehi, i roto i a ia tangata, wahine, tamaiti, Maori, Pakeha," Ko ahau tenei, 'KO TE PAKI 0 MATARIKI.' Ka takoto tenei, "PAKI," mo ake tonu atu. MO TE TAKE TUATORU. KO TE WHIRIWHIRINGA TENEI A TE WHARE. Ko tenei Putake. Ko te whakahaere a nga f upuna o te Maori, kei t3 mangeretia kite mahi, i runga pea ite mahara, ka>rj e mina, (kaati,) me whakam irama: Kei te tino mohio katoa ra pea, teuei Iwi te Maori, he tino tuturu M ma, nga Tikanga a o tatou Tupuua, a, tae ihoana ki o ratou whakitupuranga i inuri i a ratou,h.iere tonu mai, tae mai ana kite Tiriti o Waitangi, mete mana ano. Titiro hoki, kaore i whikakahoretia e te Tiriti, te whakahaere a o tatou Tupuua, tae mai ana kite Ture, o te tau 1852, ka tapiritia ano. E whakamotuhake aua taua Ture, i nga Ture ote Maori, me o ratou whakahaere kia mana, liei whakahaere mo ratou ano, kia kaati e pana ki waho, ko te kohuru, me era atu mea kino.

Na, e hoa ma, e nga Iwi, e nga Rangatira. Tena ra titiro mai. E Mana tonu ana o tatou Runanga, kite Tu i waenganui i nga waahi e tino Uu ana ki to tatou whakahaere Maori, engari, tatou kei te mangerc. A, i runga i te knpu Whakahau a Te Kingi, kia mahi tatou i to tatou whakahaere Maori. Whakairahia ana Te Kauhanganui i runga i tenei Motu i Aotearoa, i runga Loki i te Mana Moiuhake o te Iwi Maori, o Aotearoa mete Waipounamu. Iloi Kauhangauui Whakahaere, ia au Tikauga ano, i a te Iwi Maori. Ilei mahi i nga xviiakahiiero katoa o te I\Vi Maori, mo te tangata, mo te wheuua, mo te taonga. 1110 te kai. Na, e hoa ma, e koutou katoa e noho mai na, i nga Motu e rua nei— "Whakahokia mai te whakahaere a o koutou Tupuna, ki roto i te Kauhanganui, o te Iwi Maori o Tu nei, whakahaere ai. Hei konei mutu ai aku whai-kupu atu Id a koutou e nga Iwi, e nga Hapu, e Rangatiratauga ote ao. K,a Tn te ki a koutou k I a. Ilei i kouei 111 litu ai en. i kupn.