HE RETA NA HONE PARAKUKAKO TETAHI MAORI PARUPARU O TE MOTU NEI KOKI IA.

New Zealand Times, Volume XXXII, Issue 5160, 5 October 1877, Page 3

HE RETA NA HONE PARAKUKA—KO TETAHI MAORI PARUPARU O TE MOTU NEI KOKI IA.

KIA TE ETITA O TE TAIMA O NUI TIRENI. E hoa tena KOE,—E hoa he kupu patai tenei naku kia koe mo tenei kupu "tiati" Maori I rongo ahau ki etahi pakeha, erua nga tikanga o tenei kupu o te " tiati," mo te paru o te kiri mete kakabu o te tangata tetahi—mo nga mahi kino, tinihanga, ngakaurua, tetahi ritenga o taua kupu. Kua rongo ahau kite tama o Wairaweke i te tahi o nga ra a Oketopa nei e mea ana ki nga " tiati Maori" i tona turanga kite whai korero i roto ite whare Runanga o te Paremete—me te raru o aku whakaaro ki taua kupu. Ka titiro ahau ki nga kakahu o Hoani Nahe, o Taiaroa, o Karaitiana Takamoana, me Hori Tawhiti me o ratou kanohi, rite tonu te pai te ma, ki ta te tama o Wairaweke, ka rapu kau ahau kite take i p.uta ai tona kupu " tiati Maori." I te ata ka patai atu ahau ki aku hoa pakeha, kia ata whakamarama tia mai ki au te tikanga o taua kupu " tiati " Maori, ka mta mai aua pakeha " e hoa, ehara tena kupu i te kupu mo nga kakahu me nca tinana o nga mema Maori ; no te mea ekore e taea e taua mema te hamumu i tetahi kupu penaka no te mea e haere paruparu ana etahi tangata pakeha ki nga Kooti me nga Runanga; ekore e ahei te korero mo te paruparu o nga tangata Maori."

Katahi ka tupu te mahara i roto i au, mo te mahi o etahi o nga mema taua kupu " tiati Maori "—katahi ahau ka mahara Teua ra pea mo te mahi kohuru a Hoani Nahe raua ko Taiaroa kite tuhi reta atu kia te Kawanatanga kite whakaora i te "Waka Maori" nupepa, i muri ka tahuri raua kite whakahe ia te Kawanatanga mo to ratou whakaaetauga ki to whakaora i te " Waka Maori" i runga i to raua touo—Ka tae atu ahau kite Runanga Paremete ite rua o n»a ra o Oketopa nei, i kite tnturu ahau i te tama o Wairaweke e haere ana i roto i te whare Runanga kite taha o Hoani Nahe, o Taiaroa, me Karaitiana Takamoana, noho ai, ata korero ai—katahi ahau ka mohio ka tika to nga Pakeha i korero mai ra ki au, ehara i te kupu mo te paru mo te piro tinana ranei kakahu ranei o nga mema te kupu na; engari mo nga kupu tinihanga o aua tangata kia te Kawanatanga mo te "Waka Maori"—katahi ahau ka whakamoemiti kite mahi ote tama o Wairawekeke ka ora taku ngakau, ka maha raahau katika koe—E Wairaweke el! Ete Etita ka noho tonu ahau kite whakarongo ki nga whai korero o tetahi taha o tetahi taha te mutunga ka wahia te whare, ko nga tangata i pai ki te whakaoranga o te " Waka Maori" ki tetahi taha, ko nga tangata i whakakino kite whakaoranga o taua nupepa ki tetahi taha—Aue 1 Aue ! taukiri e ! ka kite pu ahau e haere tahi ana a Wekepiri me Taiaroa, me Hoani Nahe, me Karaitiana Takamoana, kite pooti ite taha kotahi, ara—ki te taha whakakino ite whakaoranga o te " Waka Maori"—Katahi ka raru rawa aku whakaaro, kihai i marama i ahau te titiro ite tikauga o tenei kupu ''tiati' Maori no te mta rite tahi to ratou mahi kite mahi o te Wekepiri, noho tahi, haere tahi. Ehoa e te Etita kia mohio mai koe he iwi mauahara te Maori mete Pakeha hoki ra pea, ki taku mohio e pouri tonu ana a Wekepiri—ki te matenga o tona papa a Kapene Ata Wairaweke ki Wairau ia Ngatitoa ma—no leira tona kupu "tiati Maori" ko ta tona ngakau tena—te mohiotia te whakaaro o te hinengaro o te tangata. Engari ki toku titiro kite ahua o teuei mahi mehemea e whakapati ana a Wekepiri kia Hoani Nahe, kia Taiaroa, kia Karaitiana Takamoana kia pooti tahi ratou i nga mea katoa. E boa no te ra nei kua kite ahau i tetahi pakeha no Nepia ; ka patai atu ahau kia ia " Ehoa pehea ana te ritenga o tenei kupu o te " tiati Maori " ka ki mai taua tangata ki au, "ko te tuturu o taua kupu ko te tangata Maori whai whenua ka haere atu i tenei ra ki tetahi pakeha ko Te Mete te ingoa ka mea atu ki taua pakeha " E Mete homai £SOO hei utu mo taku piihi whenua kei Tauwharepuuga ka riro tuturu kia koe." Heoi ka whakaae aTe Mete, ka hoatu te £SOO ki taua Maori. Aka noho a Te Mete ki taua whenua, i muri ka haere ake tetahi pakeha ko Hone te ingoa ka kite i taua Maori nana i hoko i te whenua kia Te Mete ka mea atu kia ia "E hoa nau te whenua na a Tauwharepunga ?" Ka mea mai taua Maori raka "ae naku ano engari koa kua hokona kia Te Mete." Ka mea atu a Hone, " E hoa kua riro te moni ia koe ?" Ka utua mai e te Maori ra " Ae £SOO. Katahi a Hone ka ki atu " E hoa mehemea e pai ana koe maku taua whenua ka hoatu e ahau £BOO kia koe." E pa ka raru te whakaaro o taua Maori i kona ka titiro kite iti ote £SOO aTe Mete kua riro ia ia, ka titiro kite nui ote £BOO a Hone. Ka mea mai taua Maori kia Hone " E tika ana to Tuipu engari koa ekore e taea e ahau, me pehea i te moni a Te Mete kua riro ke mai i ahau ?" Ka mea te pakeha na a Hono " E hoa hei aha mawai te moni o tena pakeha—tukua mai ki au, tenei ano taku roia mana e mahi, mana e wbakararuraru i taua pakeha—i he ta korua whakaritenga ki ta t e jure Tetahi mehemea ka tika ki ta te ture me korero koe ki o—matua ki o tuakana ki o teina ki o tuahine kia kaha to Tatou tohe ki taua wahi ki Tauwharepunga meki ratou i hapa ratou ite utu o taua whenua. Ko nga tangata kihau mangu o ratou ingoa kite rire me ki i haurangi raton i te tuhinga o o ratou ingoa ki taua rire motuhake o Tauwharepunga kia Te Mete—tetahi ko tetahi taha o te utu mo taua whenua he waipiro." Ka whaka rongo taua Maori kite korero a Hone mete hiahia o tona ngakau kite £BOO aka whakaae ia "ka mea mai kia Hone" e pai ana ; engari kia kaha to taua mahi ki to whakatukino ia Te Mete Heoi ano ka mutu te korero o te Pakeha o Nepia ki au. Katahi ahau ka mohio he mahi '■ tiati" taua mahi, ehara ite mahi rangatira. Katahi ahau ka mohio ko te ritenga o taua kupu " tiati" kite tikanga Maori "he mahi tutua." Ka tika te korero o Te " Waka Maori" mo te whakatauaki mo te tama o Kiripuai katahi ahau ka mohio ko te tiuo tikanga tenei ko te tangata ka puaki i tona kapu, i muri ka kai i tana kupu ano. Ka huri tena ka tu ko tenei. Ehoa kia rongo mai koe ka nui te raruraru o aku whakaaro mo enei kupu erua mo te " piriwhiririhi" mete " tihikuaruikeana" i puakiua kite whare Paremete, eki ana etahi Pakeha he mea tapu no nga mema aua kupu—penei mete ingoa i huai natia kite nupepa na ki te " Wananga" hei mahi tohunga. Ki taku i mahara ai i kaore pe mua atepakahatapu,whare tapu, aha ranei, he whare karakia anake temea tapu o tenei iwi o te pakeha : kaore, tenei te takoto nga tapu mema ano. Apopo ka patai atu ahau ki etahi 0 aku hoa pakeha kite whakamarama i nga tikanga o enei mea te " piriwhirihi" mete " tihikuarikoana" aka marama i au ka tuhi reta atu ahau kia koe ki te ata patai marire kite tikanga mo aua mea. —Heoi ano.

Na tetahi Maori paruparu o te motu nei, Na Honk Pahakuka.