HE PUKAPUKA TAUIRA KI NGA KAIWHAKARITE MAORI.
Ko te Pukapuka i muri iho nei he Tauira no tenei kua tukua ki nga Kai-whakarite-Maori, e whakamaori ana, i te mahi mo ratou, i whakaturia i runga i te "Ture whakahaere whakawa ki nga Takiwa Maori, 1838." Ko te manai tukua ki a ratou ka oli te whakamarama e te Pukapuka ka taia nei hei tiiiro mo te lokonaalia. G ki pu atu ana maua ki nga Kai-wbakawa kia ata tiiiro ratou ki nga hua katoa o tenei Pukapuka.
[Tau««A,] Tari o teHekeretari Maori, Akarana, E Hoa,— Tena koe. Kua mea mai aTe Kawana ki - a -aii kia tubituhi i telaiii pukapukaki a koe kiamohioai koe Juia wbakawria ItoeheP
Kai-whakarite, hei hoa mo te Kai-whakarite whakawa Tutura kite TakiwaMaori kuaotV te wbakariieki he mealanga hoki i runga i nga tikanga o t* Tore whakarite Kooli Maori, 1838. Tenei ka wbaona tahitia ko tenei pukatmka, ko te pukapuka whakaiu i a koe, be mea tohitubi kite ingoa ote Kawana, tn% tetabi pukapuka boki, ko nga Tare bou & rua, ara, ko te Tare Whakatakoto Ture-iti ki nga Takiwa Maori, mete Ture Whakarite. Kooli Maori, 18218, be mea ta kite reo Pakeha kite reo Maori hoki. Ko te Ture Whakarite Kooti Maori,« whakatakoto ana i nga tikanga oto mahi; na konei i meatia ai, me wbakamobio koe ki ona tikanga. Na, be tobatoha tenei i a koe, kia ata matau ai koe ki nga mabi kua whakarilea mau e te Ture; meatia niai ana boki eTeKawana kia whakamaharalia ata koe ki nga wahi otaua Tare hei tirio arotau ibo mau, kia ala tohutobungia iitu boki nga mahi kua oti te whakarite hei mahi riiau, mo te whakabaere whakawa i runga i ona tikanga. Ka kite ibo na koe ki laua Ture ko te mea tuaiahi rawa ko tetabi Takiwa me whakarite e Te Kawana hei taunga uio tenei Tore. Na,. kei te pukapuka ka tukua ata do, kei reirst? nga robe o te Takiwa kua oti te wbakarite hei takiwa wbakabaereftga mo nga tikang* whakarite-whakawa ka wbakawbiwhia net koutou ko te Kai-whakarite whakawa Tuturu* No te ' o nga ra o i whakarilea ai tena takiwa e Te Kawamt ratoa ko tons Runanga, a, taia ana taua whakaritenga kite Karere Maori o Kua whakaturia hoki e Te Kawana tetabi Kai-whakarite whakawa Tuluru hei whakatu> Kooti whakawa ki tena Takiwa, bei whakaako boki i a koutou, bei tobutobu boki kia tika ai te wha'kahaere i runga i ta te Tare i whakatakoto ai bei tikanga. Ko te* ingoa mo aua Kooti whakawa, ko nga "Kooti Maori.'' Tenei te tikanga o taua Kooti Maori ina turia. Ka noho ko te Kai-wbakawa ruttiru mete Kai-whakarite Maori kotabi, tokobia ranei, bei Kooli whakawa.
Na, ka wbar likanga laua Kooti Maori mo le wbakawa r te tangata e wbakapaea an» kietahi hara, a ki le Wbakaponotia te hara ka wliai tikanga taua Kqoti mo le wbakapa i te wbiu kaa oti te wbakarite e te Ture mo taua Jutray Ko nga hara e abei te wbakawa e f£ Kooti Maori ka kilea kei te Tepara Rar*flgi Hara i te pukapuka a Nga Tare kua oti le wbakamaori te ta kite perebi eit Kawanatanga inaia tata ake nei, ara, ko era lura e meinga ana i reira kei nga Kaiwbakawa Hatibi tokorua, keUeKai-wbakawa Tutura bold, be tikanga mo te wbakawa L
auahara. Ka whai tikanga hoki te Kooli Maori mo te Whakawa i nga bara kinga Ture-iti, mea Wbakatakoto na Te Kawana i runga i nga tikanga o te Tore whukatakoto Ture-iti ki nga Takiwa Maori, 4833. Ko nga bara kaioa e ahei nei te whakawa ete Kooli Maori me whakarongo ete Kaiwhakawa Tuturu raua ko telahi Kai-wba-karite Maori (Ateha.) e ratou raiiei ko opa boa Kai-whakarite Maori e noho ana bei Kooti, a mil ratou e wbakaoli, me kape ia te bara e wbakaritea nei e le Ture kia wbai uiu te tangaia bara kia neke ake i te Riant pa una tana utu. Kei r.ga hara e abei nei te whakawa e te Kooli Maori, a e wbakaritea nei e te Ture kia whai utu te tangata hara kia neke ake i te Rima pauna, me rapu era e telahi Runanga Huuri; ma taua H«iuri e whakarongo nga korero mo te tangata e whakapaea ana kite bara pera, aka oti, ma ratou e mea, he pono tana hara, e bara kore ana ranei ki to ralou ata tiliro marire. Kei nga meaianga penei, ma nga Kai-whakarite Maori e noho tahiana ratou ko te Kai-whakawa Tuiuru hei Kooli, ma raiou e tuhitubi etabi tangata kia toru tekau ma ono nga ingoa, ka boatu kite Kai-wkakawa Tuturu, mana e tango kia koiahi tekau ma rua bei Runanga Huuri. Ko lenei Kunanga Huuri ekore e tika kia iho ite lokowaru. Na, ka waibo ma lenei Runanga Huuri e whakarongo, e buriburi, nga korero mo te tangata ka whakapaea kite bara; aka oli, me wbakapuaki to ratou whakaaro marire ki a ia, ara, me mea, he pono ranei te bara ka whakapaea nei ia, kahore ranei 1 pono. Me he mea kaore e rile 0 ratou wbakaaro, me to ratou kupu, mo taua tangata, a laka noa nga haora e wba, na ka whai tikanga te Kaiwhakawa Tuturu ratou ko. ona hoa Kaiwhakarite Maori ma ratou e whakaoti, ma ratou ano ia te wbakaaro ki ie waiho noa ibo. Kite penei te wbakapuakanga alu ate Runanga Huuri. He pono te bara 0 te tangata ka whakapaea ra, na, ka waibo ma' te Kooti te wbakaaro, ara, ma te Kai-wha-kawa Tuturu ratou ko ona boa, kite wbakapono.ranei i te bara, whakapa tonu iho i lona wbiu, kite tuku ranei ia ia kia haere, kite mea ranei kia kawea mai ano kite aroaro 0 te Kooli, whakawa kai ai. Engari, kite penei te wbakapuakanga ate Runanga Huuri. Kabore i tika te bara 0 le tangaia ka whakapaea ra, na, me tuku ia e te Kooti kia baere. Ko nga hara niinui e meatia nei e te pukapuka 0 Nga Ture kei te Kooti Hupirimite tikanga mo te wbakawa.i aua bara, ekore era e abei te wbakaoli e te Kooti Maori;
etigari ka whai likanga taua Kooli Maori mo le rapu mo te whakarougo korero mfc aua hara. Ka whai likanga hoki le Kooti Maoi'i nio tetiiku Hameue, mo te luka Warali hopu hoki, uio le laiiguia e lupatoria aua kua mea ite hara pera, no taua langaia kia arahiita tnui kite aroaro o taua tuku-i le pera kia wliakawakia. Kei ngo meaianga pera, ma leiahi Kunanga Huuri auo e rapu, .€ whakarongo, ngt korero mo le laugala ka whakapaea kit* hara, a ko taua Hunanga Huuri me pera ano le whakarile me lera kua oii rate korero 1 runga ake nei. Ko te rnahi ma (aua Huuri, he ala whskatrongo; he ala hurihuri i nga korero mo t« laugala ka jvhakapaea kite hara ;' a ka■: oli*. me whakapuaki e ralou lo ratou whakaarfr marire, me wlwki atu e ralou, e whai take pono ana ranei, kilo ratou whakaaro, e.'iupaloria ai taua langata, kaore ranei. Ki 1* mea ratou. E whai take pono ana, na, k& waiho ma le Kai-whakuwa Tuiuru ralouko ona hoa Kai-whakariie Maori te whakaaro kite luku ite tangaia i whakapaea ra kii whakawakia e leialii Kooli niii ake, kite mea ranei i a ia kia wliakahokia uiai kia uinia e le Kooli Maori, a ki le tiikii ranei i a ia kia haere, ara, ki le mea ratou eiika kia p«ratia. Ki le mea le Hunanga Huuri, Kahore he lake poot-e lupaioria at le langaia i whakapaea ta, na, ekoreeahei te luku e le Kooti Maori kia whakawakia e talahi atu Kooli. Kei le Warali Tango-rawa ka tnkua e t* Kooli Maori kia mahia ki leialii Takiwa ehara nei i te Takiwa i tukua ai taua Warali, na, me tuhiiuhi lona ingoa ki rnnga e teiahi Kai-whakarae Maori e noho ana kei rolo i le Takiwa i meinga ai kia mahia taua Warat* ki reira, ko te ingoa ole Kai-wlrakarite Maori koiahi I'anei, lokohia ranei, rue tubi* tuhi e ia, e ratou ranei, ki runga ki taua Warali ka mahia ai.
Ka wliai likanga a Te Kawana ralou ko lona Runanga mo le whakariie likanga mo nga ulti whakawa e langohia e le Kboli Maori mo lenei mealanga a laua Kooti. Ma fe Kawana iioki e whakariie lairgata hei laiigo i eneiulu me nga IJiu-liara e wha* kariiea e te Koon, ara, nga Uiu-whaine. Wa, ko «ttei moni ka waibo hei moni mea tango aha 110 a ki rolo ki taua Takiwa aoo i kohiaai, kei a Te Kawana le likanga whakariie iie mealanga o ana moni kiapehea kia pphea.
Ka wliai likangaa Te Kawana ratouko tona Runaflga mo te wliakatakolo riienga mo te wkakabaere wliakawaa te KooiiMaoii mo whakawa bara, mo ic vhakawsi-iw*
he, ara mo tewhaka\va Kirimina, -mo te ; whakawa Hiwhiri hoki. Na, ki le mea kaata korerotia rriafireiiate Titreka whakatiirianei koehei Kai-whakariie Maori, na, kakite koe kahore rawa he; likanga whakarite whakawa e hoatu ana e te : Ture ki ie Kai-whakariie. Maori welie ke i te Kai-whakawa Tuiuru ; engari, ka. wliai likanga tie.Kai-whakariie Maori mo. te whakarite whakawa ina noho tahi ratta ko le Kai-whakawa Tuiuru. Hannga ra era Kai- : whakarite, mea whakairi na Te Kawaria i runga i le rarangi XX.XII o tenoi ;Ture. Kei pohehe koe ki lenei, engari, kia ata ; mavama te tiliro, kiamatau pu koe ki tenei, kei kuare koe ki ki lend wahi kamea pokanoa ki etahi r .likanga kaore nei kia lukua ki ie Kai-whakariie Maori e le Ture, ; kei whakahaere riba koe i etahi likanga, hori rio;i kei runga i le niana o ie Kawanaianga e ; haere ana. Heoi ra tera; engari, kei mea koe e whakahengia lo inalii he Te Hawaii a me he mea ka mahi koe ki le whakarite i nga he 1 nga laniohe e hawea mai ki a koe i runga i to likanga Rangaiira Maori e etahi hunga/me lie mean a taua huuga ano le whakaaro ki ie lioatu ki a koe mail e whakarite; kaore he he o tenei; engari; kia mohio kOe ki nga whakariienga pera, ehara i te mea na le Ture koe i whakawhiwhi ki le likanga whaiai iie pera i runga i to whakaiuranga" hei Kai-whakariie Maori; kahore, engari he ; whakaaro na te bunga i hoalu i o ratou mea* kia whakariiea e koe, a ko le niana e mana ai au wkakariienga pera, ehara i te Ture, eng.iri, lie whakaae na tetahi na leiahi; na reira le inananga. Erua nga Ture; ko te • Ture wliakarite likanga mo nga Kooli whakawa a nga Kai-whakawa Tuiuru, ko le Ture e wliakaiuria nei koe bei Kai. whakarite Maori, ka rua ; na enei Ture erua i whaka-' lakoto nga likanga mo te mahi i runga i te Ture, a kite whai meatanga koe kaore nei i : aua Ture erua he likanga mo taua meatanga, na, ekore e meinga no runga i te Ture, a kite whai meaianga • koe kaore nei i aua Ture erua he likanga trio taua meatanga, na, ekore e meinga no runga i ie Ture taua mea- ; langa, na, ekore e meiiiga no runga Vie ' Ture laua meatanga. Ko te Kai-whakawa '* Pakeha hoki kua whakaturia hei tobutbliii - hei arahi, a me aim to'mi to thirty kf 4 fa I ,' uiana koe e whakaiikok'i -nga likanga katoa
0 to mahi, a me whakarongo tonu koa ki tana ako. Tenei ano iwki telahi mea e nieinga ana kia aia maiauria e koe. Kahore a teTuw wliakawhiwhinga La koe ki le tikanga ma te laago i le Utii-whakuwa, i te Uiu-Uara ranei, ara, ile Utu-wliaine nei; beoi te e tika ai to tango i nga utu pera, kei te vralu e noho tahi ana korua ko te Kai-wbaki>wtt Tuiuru, ara, kei te noboanga o te Keoti Maori. Ko nga Utu-wliakawa ruengaUtitwliaine, ma te Kuiui, a iieoi te langoliauga tika i ana qlu i rnnga i te Ture, me tanga e te hunga kua oti te wuakarite e to (e tijuioi mana hei tango. Me he mea ka langohia « telahi tangata kahore uei he tilcanga pera kia tukua ki a ia, na, kaliure e aheiauaiuoni le tangobia kite peke oTe Kuini, kabovet hoki he wailioianga mo ana tuoni i ru,nga. i te ture. Ko lei hnoga nana aua mom i tangobia hetia nei aianei ka ponri iua rongo ralou kuhore he tikanga i, le tangata nana 1 tooo ana iwoui kia koatii, a ka watho leuei mahi hei inea wbakaiari i a ratou kite ha ma tena hold he lupu ai te ngabau wlKtkakeke,. a ekore e rongo ina. lonoa utu i rujigst ia te ture tikanga ano. Ko nga tangata. nana i tono l«j ki a, ratou moui kiu mea whakahua he. hoki ki le ingoa ole aianei aua tangata. naua.i touo. he ki a rettm inoni kia hoatu v be mea. whakahua lie hojki kite ingoao te Ture, aianei. aua tangata kinongia ai.nmri ilia ka whukahaere bokii kiia nei bei KaUwhakariLe lika, bei. K«aiwhakahaere hoki i ole Ture Ukanga kite, iwi.
Ko tenei, ki le wailio marire nga tikanga kaQre nei kia lukua ki a koe, aianei, ka nui ano lie main inau; ka ai ano hoki lie putanga mo to kalia mo. lo mobio, me a nga hoki te wbakaaro kite alu wliakaako i iwi, kite inea hoki i a raiou kia manaaki lonu kja rongo ton a ki a le Tare meaianga; me waibo o lilranga whakahaere me o kupu hei matakiiaki niai n\a te iwi, kia mobio ai raiou kite wbakangobengoiw toku kt le wbakarile lonu i nga- meaianga a le Kooii wbakawa ko wbakaritea nei ki tena Tftkivre. Kel te penei hoki te wbakaaro oTe Rawana ki e koe v koia i whakaturia ai koe e iar.Kefr Kai-wbakarite, a ka tukua, nei tana pttkupuka ki a koe, i roabara hoki lit- iem» e wbaja tonutia.e koe i rang* i tepono i ie ngakau tapatafti kate whakabaere lifer i om : ma)ri ka tuknunei e iaa koe*. Ifcko, Itai to .bo*,.
Permanent link to this item
Hononga pūmau ki tēnei tūemi
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/MMTKM18620313.2.15
Bibliographic details
Ngā taipitopito pukapuka
Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 7, 13 March 1862, Page 13
Word count
Tapeke kupu
2,338HE PUKAPUKA TAUIRA KI NGA KAIWHAKARITE MAORI. Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 7, 13 March 1862, Page 13
Using this item
Te whakamahi i tēnei tūemi
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.