NGA TIKANGA E RANGATIRA AI NGA TAMARIKI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 16, 15 November 1861, Page 8

NGA TIKANGA E RANGATIRA AI NGA TAMARIKI.

UPOKO 111. Ko te Matauranga. 1. Kia mohio ki ona tau. Otiia ma nga Maatua tenei; ka whanau he tamariki, me tuhituhi kite pukapuka te ra i whanau ai. E hara ite mca tika kia pena mete kuri. E kore e mobio te kuri ki ona tau; tona whanau noa, tona tupu noa, tona mate noa; a,

kuare noa iho ki ona tau, e hia ranei? E pena ana ano etahi tangata Maori; e kore e mohio ki ona tau, e kore e mohio kite lau i whanau ai. e kore e mohio kite marama i whanau ai, e kore e mohio kite ra i whanau ai, no temea kihai ona Maalua i tuhiluhi. £ ki ana Nga Waiata 90-12. "Akona matou kite tatau i o matou ra kia anga ai te ngakau kite whakaaro." Ha! me pebea te tatau i ona ra, kahore nei i mohio ki ie limatanga o ona ra ? "Ko nga ra o o matou tau, e whitu tekau tau;" otiia, kite he te tangata ki tona ra i whanau ai ia, me pehea tana tatau i ona ra? Kahore i mohio kite tuatahi, e kore ano hoki e mohio kite tuarua, kite tuatoru, kite tuahia ranei; a, he noa iho ki ona ra, ki ona tau. Titiro kite Pakeha; kei te mohio katoa nga Pakeba ki tona ra i whanau ai ia, i whanau ai ona lamariki; a kia tae te tamaiti kite rua tekau ma tahi o ona tau, katahi ka kiia he tangata, be kaumatua; katahi ka eke ki tona rangatiratanga. Na ona Maalua hoki, i tuhiluhi te ra me le marama mete tau i wbanau ai ia, mete tatau tonu ake, mete mohio tonu ake. Kahore o koutou Maatua i mohio ki tenei; engari i naianei kua mohio koutou ki te tuhituhi. Ina, me tuhiluhi, kei kuare o koutou tamariki kite ra i whanau ai ratou, kei pera mete kararehe mohio kore. Kia mohio nga tamariki kite korero pukapuka, let te tuhituhi kite whika. Tiliro ana ahau ki nga Maalua e mohio ana ki le korero pukapuka, kite tuhiluhi, ko ana tamariki kei te kuare. Ka nui le he o tenei. To te Pakeha tikanga, kia hira ake le matauranga ole tamaili ito te maiua, mete kake haere le malauranga o ia wbakapapaparanga, o ia whakapaparanga. No reira i nui haere ai te rangatiraianga ote Pakeba. Ka hira ake le matauranga ote tamaili ito tona matua; ka bira hoki tona rangaiiratanga i runga ano i nga likanga ole matauranga. Koia ahau ka mea ai, ka nui te he o nga tangata Maori e waiho nei i ona tamariki kia kuare ana. Ko nga Maalua koia kia mohio, ko nga tamariki kia kuare? kauaka, kauaka. Penei, ka ili haere te rangaiiratanga o nga tamariki, ka kore noa iho.—Engari; me ako, me kura. Kei te ako tonu le Pakeha i ana tamariki; ; mete whakariie ano telahi Pakeba hei kai wbakaako, bei mahi kura; mete mahara ano | kite utu ki aia mo tana mahi kura kia pono ai; mc te luku tonu ano i ana tamariki ki le

kura, a, tau ake, tau ake; kia toru tan, kia wa, kia rima, kia inaha noa atu. He aha koia nga Maori te pena ai ? Kei te ki mai etahi, " kahore he moni hei iun mo te kura, hei ulu mo te Kai-whakaako." Kali! kali te pena mai te kupu. E nui ana a kouiou moni mo te pu, mo te paura, mo te tupeka, mo te kakahu whakapaipai, mo te maumau noa iho. E nui ana hoki te vvhenua, te mania kia nui ai hetaonga, he moni mo kouiou. hei utu kura, hei utu matauranga, hei ntu rangatiratanga mo a kouiou tamariki. Oliia ma nga Maaiua tetahi wahi. Kei te mohio nga Maaiua kite korero pukapuka, ki le tu hituhi; he aha koia nga Maaiua te ako ai i nga tamariki kia mohio tahi, kia marama tahi, kia rangatira tahi? Mete whika hoki. Ka nui te hiahia o eiahi kite whika, rnc tana mohio ki tena mahi; koia ahau ka mea ai ehara i te mea ngaro te whika: kua mataa etahi ki tetahi wahi o tena mahi ; .e aha le matau katoa ai, kia kite kaioa nga tamariki i te tikanga o tena mahi, o te whika?

o. Oliia, kei rolo kei te reo Pakeha le lino tikanga o enei mea. Ko te lino pulake tenei, ara, ko te puna tenei e pupa ake ai te matauranga mo a talon lamariki. Koia ahau ku mea ai, kia mohio a tatou lamariki kite reo Pakeha. Kei reira te pukapuka, kei reira te tikanga o te wbika, kei reira te taonga o te malauranga e rangaiira ai o tatou lamariki. Kei mea koutou, ko te mau tonu tereo Maori ki tenei whenua! ka ngaro te reo Maori, ka iti haere hoki; ko te reo Pakeha hei reo mo tenei whenua, me o tatou lamariki hoki, hei Pakeha, hei rangatira. Tiliro hoki! Ko te reo Pakeha kua tae ki nga wahi katoa o te ao, a kua mohiolia kua korerotia e u«-a iwi maha kua tangohia hei reo mona; a, ka langohia auo tenei reo e o tatou lamariki, i nga lau e takolo ake nei, hei reo mo ratou, hei malauraiga mo ratou, hei taonga mo ratou, hei rangatiratanga mo ratou. Ka kore, ka aha? Heoira; ka kore a tatou lamariki e mohjo ki le reo Pakeha, ko te reo Pakeha te nul haere, ko ratou le ili haere. Ko le reo Pakeha, ka kakc, ka tupu ? ka teilci rawa; k^

a talou tamariki, ka papaku iho, ka kore iho. Koia ahau ka mea ai, ko te reo Pakeha! Ko te reo Pakeha / Koia lena, hei rangaliraianga mo a talou tamariki. Ka pai hoki! Na le reo Pakeha lioki i kawe mai nga taonga nunui ki tenei whenua. Na le reo Pakeha le kaipuke, na le reo Pakeha le pukapuka, na le reo Pakeha le karakia, na te reo Pakeha te tini nca atu nga taonga e rangatira ai te tangata ki lenei ao, ki lera ao atu. Ka pai kia riro pulake ai lenei taonga nui i a tatou tamariki, ara te reo Pakeha. Kei te hiahia nga Pakeha kia riro to ralou reo i a koutou, ara kia mohio tahi te Maori mete Pakeha kite reo Pakeha, kia uru tahi ai ki lenei matauranga, kia rangatira lahi ai. No reira a Kawana i wbakarile ai i nga Kura, mete tuku ano i nga moni hei hoko kakahu, hei hoko pukapuka 1110 nga tamariki Maori: mete whakaae ano nga rangatira Pakeha ki lenei tikanga, hei rangaliraianga mo nga tamariki Maori. Ma koulou koa e whakaaro, ma wai lenei rangaliraianga i whakaturia ai nga kura, nga Tuihana e le Kawana. E hara ile rangatiratanga mo te Pakeha; tera ke ona Kura, ona Tuihana ona Karete, mete haere tonu ano, ona tamariki ki ana kura Pakeha. Tena ko nga kura mo nga Maori, hei rangatiraianga tena mo a koulou tamariki; lie aroha 110 le Kawana, no ona rangalira, no nga Pakeha katoa, ki a koutou. Ina, me tuku koutou i 0 koulou tamariki kite kura, me le aiawhai ano, me le mahara ano ki a ratou. E hara ite mea tika ma te Kawana anake, ma te Pakeha anake, e hoko kakahu, kai, pukapuka; hua atu, ma koutou ano tetahi wahi. Mete waiho lonu ano nga tamariki kite kura. Kaua e mea, kia wawe te mohio i te tau kotahi, te tau rua; engari kia maha nga lau, mete tupu tonu tona matauranga. Ekorehoki e tuuiki le rakau ki tona luiukiianga i te tau koiahi. Kaua hoki e mea kia hokihoki, kia kopikopiko kite kainga Maori; e kore e tupu te matauranga kite pena: engari, kia pin tonu kite kura me nga Maatua e hohoki ana kia kitekite i ona tamariki. Mete kawe alu ano i eiahi kai ma ratou, kakahu mo ralou. Kaua e riro nga kakahu 0 te kura ki le kainga Maori; he mea hoko ki nga moni 0 te Pakeha 1110 le kura, mo te kura anake ena kakahu. Kaua hoki e wehi ki le mahi, e pai ana le mahi. E hara i le mahi taonga 1110 le Pakeha, he mahi kai ia ma ratou, he mahi whare mo ralou, he mahi taonga mo ratou, ara 1110 nga tamariki ole kura. Mc te mahara ano kite kupu 0

Paoi'3, "Kite kaliore e pai lelahi tangata ki te mabi kei kai ia." Otiia ma nga niaatua tehaihi: e ki atu nei ahau ki nga maatua, kati le wbakakuare i o koutou tamariki; kali te pupuri i a ratou ki le kuare, kite he; kati te pakeke ki a ratou, engari me kawe kite kura, mete atawhai ano, mete kawe atu ano he kai ma ratou, he kakahu mo ratou. Ka hari te tangata e kite ana i te maiauranga; pai atu tenei taonga i te hiriwa, i te koura, i nga mea katoa e hiahiatia ana e te tangata; ina, kia whiwhi ki le matauranga o tatou tamariki.