Thank you for correcting the text in this article. Your corrections improve Papers Past searches for everyone. See the latest corrections.

This article contains searchable text which was automatically generated and may contain errors. Join the community and correct any errors you spot to help us improve Papers Past.

Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image

MO NGA TURE.

UPOKO VII. KO NGA TURE O INGARANI. § 4. He tini nga ture a te Pakeha, e kore e taea te mahara e te iwi katoa; na reira c wliakaritea ai e te

Kuiiii, e te Kawana lioki, etalii tangata, mana ake taua mahi te wliakaakoako i a ratou auo, te whakahaere hoki i aua Ture kite iwi. Koia nei nga Kai-whakarite-whakawa. Ka whaka-oatitia ratou kia waiho i runga i te tika anake a ratou whaka- | ritenga, kia waiho hoki i runga i ta te Pure i whakatakoto ai hei tikanga mo ia mea, mo ia mea. Ko nga tautohetohe me kawe atu ki a ratou, ma ratou e whakarite. To ratou mohiotanga, no nga pukapuka e takoto nei te tuhitulii nga tikanga o te Ture, he mea korero tonu hoki na ratou, he mea v/hakaaro nui hoki; tetahi wahi o te mohiotanga no roto i ta ratou mahi ; ka roa e mahi ana i taua mahi, ka tohunga te tangata, ka nui haere te mohiotanga ; tetahi, he mea rapu e ratou nga whakaritenga a nga Kai-whakarite-whakawa o mua i a ratou. § 5. E rua nga tikanga o te Ture. He tiaki ite tika tetahi; he arai ite he tetahi. Ko te tika ka whakapuakina e te Ture, a ko te tangata i a ia taua tika ka tiakina, ka awhinatia i runga i tona tika. Ko te mahi he, ka riria kia kaua e meatia, a kite meatia, ta te Ture, he whiu i te tangata nana te mahi he, he mea ranei i a ia kia utu, he whakaora hoki i te tangata i mate i tana mahi he. § 6. Ki a te Ture titiro, e rua nga tu mahi he. Tetahi, he mahi he kite tangata ake, ke ona mea ake ranei, a ko te tangata ake ka rani, ka mate i taua mahi he. Meiaga ana he iogoa mo tenei tu mahi he, he hara-hiwhiri. Tetahi, he mahi he kite iwi nui tonu ; lie hara nui enei, he mea takahi ite Ture nui. Meinga ana lie ingoa mo tenei tu mahi he, he harakirimina. §7.Ko te mahi he kite tangata ake, ma te tangata i mate i taua he e kawe kia whakawakia, e tono kite-

| tahi tikanga whakaora mona i ruuga i te whakawakanga. Na, tenei te j ritenga o te hara-hiwhiri, me whakarite. Na, he moni pea na Hone kei a Tamati, a kahore a Tamati e utu i aua moni; na, ka haere a Hone kite Kai-whakarite-whakawa, nana e tuku te pukapuka Hamene hei tiki ii a Tamati kia haere mai kifr korero tahi raua ko Hone ki tona aroaro. Ka whakaritea e ia te xa hei haerenga mai. Na, ka tae mai raua, ka whakarongo ia ki ta raua korero, a kite kitea eia he korero tika ta Hone, ka whakahaua iho e ia kia utua aua moni e Tamati. Na, me whakarite ano. He whiti pea na Wiremu i pau i te hoiho a Hemi, a kahore a Hemi e pai kite utut ka mahia peratia ano e Wiremu, ka haere ia kite Kai-whakarite-whaka-wa ; ma te Kai-whakarite-whakawa e tuku Hamene hei tiki i a Henri; a ka whakarangona e ia ta raua korero, a kite mea tona whakaaro he tika ano kia whai utu a Herni ki a Wiremu, ka whakahaua iho e ia kia pera ano. Te ingoa o tenei tu mahi he, he ' 4 Hara Hiivhiri" me tona Hamene hoki he " Hamene Hiwhiri." § 8. Ko te mahi he kite iwi nui tonu, ara, ko te Hara-Kiri-mina, e kore e waiho e te Ture ma te tangata i mate i taua mahi he, ma ona whanaunga ranei, te whakaaro kia kawea kia kaua ranei e kawea kia whakawakia. Ko ta te Ture i whakarite ai mo enei tu mahi he, mo nga Hara-Kirimina, ma te Kuini ano, ma te Kawana ranei, ratou ko nga Kai-whakarite-whakawa te whakaaro, te mahi, kei tukua noatia tehara pera, engari, kia whakawakia ano. Te ingoa o enei tu mahi he, ko nga "Hara-Kirimina"; koia nei ko te Whakamate-tangata; ko te Tahuwliare kite ahi; ko te Rere kino ki te tangata; ko nga mea pera.

Ki ta te Ture tikanga, eliara te Hara-Kirimina ite hara kite tangata anake i mate, erangi he hara ia kite Iwi katoa; ara, te hara pera me enei i meatia ake nei, na reira lea meinga ma nga Kai-whakarite-whakawa e mahi, e mea kia whakawakia. Ko te whiu e whakaritea ana mo tenei tu hara, he mea rererere ke j mo te Hara nui, ko te Whiu nui; mo te Hara iti, ko te Whiu iti: he Whakamate mo etahi; he Whareherehere mo etahi; he Utu mo etahi, ara, he " Utu-whaine" ta te Pakeha ingoa mo taua utu. § 9. Ka noho te tangata i raro i te Ture, he koha tana kite Ture, a he koha hoki ta te Ture ki a ia. Ko tana kite Ture, he rongo. Ko ta te Ture ki a ia, he tiaki, kei tukinotia ia e tetahi tangata, kei homai te he ki a ia, ki tona tinana ranei, ki ona mea ranei. Kite kore he Ture, ko te iwikore ka pehia e te tangata kaha, a nui noa atu te raruraru. Na te Ture i ora ai i tika ai te noho. He Kawenata tuhonohononga ia na nga tangata, na te iwi katoa, he whakakotahitanga whakaaro na katoa, he huinga i te kaha i te uaua a katoa hei tiaki mo ia tangata mo ia tangata o ratou, kei whakatupuria kinotia e tetahi, kei pehia hetia. E toru enei tino mea o te tengata e meinga nei te Ture hei tiaki. (1. ) Ko te ora o tona tinana me tona ingoa pai. (2.) Ko tona tinana kia haereere noa, kaua e herea pokanoatia. Heoi te tangata mana e here tetahi tangata, ko te Kai-whakarite whakawa anake, me take tika ia, me mahi he tau tangata. Kite herea huhuakoretia e te Kai-whakarite whakawa, he ngakau kino, he whakahaere he ranei nana, ko ia, ko te Kai-whaka-rite whakawa ka e te Ture.

(8.) Ko te tangata Whenua, Taonga, Rawa, me ona mea katoa, ka tiakina e te Ture, liei pupuri mana, hei malii mana, liei tuku atu mar* a, kaua e ahatia ete tangata. Heoi te mea e pa ai te tangata, me whai tikanga pera na te Ture ano. § 10. Na, me korero i konei nga tikanga o tenei Ture i meinga nei ko te matua tenei nana i tiaki te tangata, i tika ai tona 11 oho i runga i te ora, i runga hold i te tikanga rangatira, i takoto pai ai lioki ona rawa, nana hold i arai te malii pokanoa mete tukino pokanoa a te tangata kei tata ki a ia. Me whakaatuatu nga ingoa o nga Kai-whaka-haere me nga Kai-pupuri o tenei Ture, ara, o te hunga kua whakaritea hei tiaki, kei kapea kei takahia nga tikanga o te Ture; me korero lioki nga tikanga o a ratou mahi. § 11.—I. Ko Te Kuini. Ko te Kuini hei tuatahi. Ko ia hei tino Tumuaki, ko ia te tino Kaitiaki ote Ture. To te Kuini alma ki .Niu Tirani, ko te Kawana, He tini nga whenua e nohoia ana e o to Kuini tangata, he tawhiti, he tatahi noa atu, a ekore e ahei tana tirotiro i a ratou katoa; na reira, ka wliakaritea e ia etahi Rangatira o tona iwi, ka tonoa e ia ki aua whenua hei Kawana, hei Tumuaki mo nga Kaiwhakahaere o tona Ture ki aua whenua. Nana nga tikanga i a ; ratou, ko ratou hei ritenga mona ki i aua wahi. I peratia ano tana wliakaritenga i te Kawana mo Niu Tirani nei. i § 12. —II. Ko Te Kawana. Ko jiga tikanga nui o te whakaliaere Ture e mau nei i ate Kuini, ki Ingarani, kua tukua ki a te Kawana, ki konei. Ko tana whakahaere me waiho i runga i tana e whakaaro ai hei pai mo nga tangata

katoa, kia tika ano ia i runga i ta te Ture. Ko ate Kuini korero kei a ia, a ka waiho tana whakahaere i runga i ta te Kuini i korero ai ki a ia. Kei etahi meatanga ka tuhituhi j pukapuka ia ki a te Kuini, rnana e i honiai tikano-a ki a ia. w § 13. Kei a te Kawana te tikanga mo nga lioia; mana e mea kia haere ki tera wahi, kia alia ranei, he vvhakarongo kau ta ratou. Mehemea ka ara te wliawliai, ko te iwi ke ranei e whakaeke mai ana i tenei wheniia, ko te taututu ranei ki a tatou nei ano ranei; ma te Kawana te puka puka ki a te Kuini kia tonoa mai lie Hoia, he Manuwao ; a ka tonoa touutia mai ano e te Kuini ana tini Hoia me ana Manuwao, taea noatia taua whawhai, taua tutu ranei, te pehi. Ahakoa poto katoa mai ona mano tini Hoia, Kaipuke, e kore e kaiponuliia atu, engari kia taea ra ano te walii i unga mai ai. § 14. Tetahi tikanga o te Kawana, hei tino tumuaki ia mo nga Kaiwhakarite whakawa ki Nin Tirani. Ko tana, he tiaki i te Ture kei takahia, he tiaki ano hold i nga tangata. Erangi, me waiho tana whakahaereKawana i runga ano i ta te Ture i whakatakoto ai. Ko te Tu. e kei runga, ko ia kei raro. Tana tupato, kei takahia te Ture e nga tangata: tana tupato ano hoki, kei puta ke i ta te Ture tana whakahaere. Timata mai i a te Kuini ra ano, neke iho, neke iho, kei raro anake i te Ture; rongo katoa kite Ture. § 15. Tetahi tikanga ate Kawana, mana te kupu kia whakatutukiria nga kainga iho a te Whakawa. Ki te whakawakia tetahi tangata mo te hara kohuru, pono ana tona hara, kiia iho ana e te Tumuaki Tino Kai-whakarite whakawa Ida whakamatea; ma te Kawana e whakaae, katahi ka whakamatea. Kei a te Kawana ano he tikanga mum i te

hara, whakamama ranei i te "vvliiu e kiia iho ana e te Whakawa kia whakapangia kite tangata liara. I Mana ano te whakaaro; kite tiroliia i e ia he take tika mo te muru, mo te whakamama, e ahei ano tana muru, tana whakamama ranei tetahi wahi. Erangi kahore he tikanga i a te Kawana hei whakanui i te whiu i whakaritea mo te tangata hara. § J6. Tetahi, ma te Kawana e whakaae te Ture whakatakoto liou, whakaahua ke ranei, e te Ruuanga whakatakoto Ture, ka mana ai, ka whai-ture ai. § 17. Tetahi, mana e whakatu nga Kai-whakarite whakawa me nga Kai-whakahaere o te Ture, mana e whakarite a ratou mahi; ko to te Kuini ahua hoki ia. Kite mangere aua Kai-whakarite whakawa, kite he ranei ta ratou whakahaere, e aliei ano ratou te whiu, § 18. Na, ko enei mahi a te Kawana ka maliia e ia hei pai mo nga tangata katoa; kahore e mahia e ia hei whaka-rangatira-nui i a ia, hei whaka-whai-mana, hei whaka-whai-ingoa ranei mona ake : heoi tonu te whakaaro mana i runga i enei mahi katoa ana, ko te iwi kia tupu i runga i te pai, i te ora, i te rangimarie. Ko te mea nui tenei, ko te mea tenei i whakatakotoria ai nga Ture, a, ko te mea ano hoki tenei hei whai ma te Kawana ratou ko ana Apiha Kai-whakahaere katoa.

Permanent link to this item
Hononga pūmau ki tēnei tūemi

https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/MMTKM18611115.2.5

Bibliographic details
Ngā taipitopito pukapuka

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 16, 15 November 1861, Page 2

Word count
Tapeke kupu
1,890

MO NGA TURE. Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 16, 15 November 1861, Page 2

MO NGA TURE. Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 16, 15 November 1861, Page 2

Help

Log in or create a Papers Past website account

Use your Papers Past website account to correct newspaper text.

By creating and using this account you agree to our terms of use.

Log in with RealMe®

If you’ve used a RealMe login somewhere else, you can use it here too. If you don’t already have a username and password, just click Log in and you can choose to create one.


Log in again to continue your work

Your session has expired.

Log in again with RealMe®


Alert