TE RERENGA MAI O "TE ARAWA" I HAWAIKI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 12, 2 September 1861, Page 10

TE RERENGA MAI O "TE ARAWA" I HAWAIKI.

Kotahi tonu te tiwai o te rakau, kotahi tekau ona manga. Ko tetahi o nga peka ka tapahia, a haua tonutia iho hei waka mo Hou, mo He, mo Tia, mo te Tamatekapua. Koia ena te ingoa o nga Rangaira o ratou i eke mai i runga i laua waka. Ko te ingoa ole waka, ko "Te Arawa." Na, ka mea ano, i ta ratou haerenga mai i Hawailn, i a ratou e rere mai ana i te moana nui, ka pouri rawa te ngakau o nga tangata i te kore tohunga hei karakia i to ratou waka, kia lino lere ai a te putanga mai o te han. Na, ka runanga ratou kia pewhea ranei e riro mai ai tetahi tohunga mo to ratou laurua; a, ka mutu, ka tikina atu ano a Ngatoroirangi. Ki ta Waikaio, ko te tohunga ano tenei o " Tainui:" eki ana hoki, na nga tangata o te Arawa i kawhaki ki runga ki to ratou waka, hei puru i tetahi pakaruhanga, hei karakia ranei; aka oti tera, kihai tukuna e ratou kia hoki atu. Heoi ra. Kua eke a Ngatoroirangi kei runga, na ka rere tonu mai ratou i waenga-

I moana, a tau noa raai ki Whangaparaoa, kei raro am o Akarana. I reira ano, ka niaka ; atu e TainUiihi tona kura: ka akiritia kite j waitai, i tana kitenga tuatahi i nga puaka I ngangana ole Rata, Na Mahina i kite taua | kura, i tango ake: no reira te whakatauki, [ " Kurapae a Malum." Na le puanga ate Rata hoki, ka moliiotia, no waenga rauniali I i u mai nga waka ki uta, i le painga o te j moana hei rerenga mai. Na, ka rere mai te Arawa i waenga moana, ka purenmiia te hoa o Ngatoroirangi ete Matekapua: ko Kcaroa le ingoa o tera wahinc. Na, ka riri rawa te lohunga, ka whakaekea te Arawa ki runga kite lahuna, ara, ki Korokoro-o-tc-Parata: ko te ihu ote waka kua ngaro rawa ki roio kite onelea. Na, ka puta le karanga a nga tangaia, "/? Toro, el ka taka te urunga o Kea!" I reira, ka arolia mai a Ngatoroirangi ki a ratou, a ka karakiatia le waka, ka whakaorangia. Te Karakia a Ngatoroirangi. " Uuuhte to pou, lapu na te Rongomaimua, v.. Ilongomaihiti. Te wm-karongona atu : Ngaloro kaiuka kite pou-mua, Ki le pou-roto, kite pou-waho. Eke! eke! Eke ibo i ranga i ou hara ! Takiri hara ole Arawa— Ko te aranga tonu nga lm o te Parala. Eke! eke! eke! Tangaroa, eke! Panuke— huia—taikic! Eke! eke!" E ki ana, na senei karakia i ora ai le Arawa, a ka maau, ka vcre lonu mai ki Whangaparaoa. Muri iho, ka urn ki Aotea (le Pikiparea) a muri mai ki Moehau, ki Hauraki. Te taonga ki Kcpanga, i Altuahu, na ka lufcua c-lu c eiabi mann, kia rere noa ana : he ruatahi nga manu, he mea atawhai hoki nana : ko le ingoa o tetahi ko Takercto, ko to teiahi ko Mtimuhau, he lane he wal.i.je. lleoii. Muri rawa iho, ka u raiou ki Kaiikati; ko te ilangataikehu te ingoa o te tauranga. I kona ano ka rokohanga elahi o nga tangaia, i eke mai i runga i a Tainui: i vara mai hoki tcna waka i ilawaiki, a lau lonu ana ki Whangaparaoa: no reira talou mohio ai, na nga laugata o Tainui i nohoia a Tauranga, i te piio-iaenga-mai i Ilawaiki. Tera hoki leialii waka, te torutahi, ko Mata-alua le ingoa, i u ki Wakaiane. Ko liaumati te lino Rangaiira o Tainui. Ko ia, ralou ko nga tangaia o lona hapu, ka niahue mai ki Tauranga, ka rere aiu a te

Arawa i te Ranga, ka whili ki Maunganui, (te konguluawa o Tauranga). A, ka tangohia tera wherma e Tulauaroa, noho tonu ana ia i reira. Tela hi po, ka a raiou ki Wairake, ka okioki. Ao ake le ra, ka laea a Maketu: i roto i tena awa, ka lukua nga puiiga-ko-whatu e rua kite wai; k) te Arawa, ka toia ki ula. Heoi ano : ko te to whakamutunga tena o lera waka. Ko Tokaparore te ingoa o tetahi punga, oto te ihu: ko Tulerangiharuru lo te kei, I reira ano, ka noho tonu a Ngaloroirangi i uta. Mete Matekapua hoki; me He, me Ha, me Waitahanui te tamaiti a He, me Taipuikanui hoki le tama a Tia. Na, ka rongo a Kaumati, kua toia te Arawa ki ula, i Maketu, ka haere ake ia, raiou tr.hi ko tona nuinga, a ka tahulahuna le waka kite ahi. Otira, ka whaia a Kanmali e Hatapatu, ka lutakina e ia ki Tauranga, kite taha ote puaba, a patua ana ia i reira. Ko tona pani ka poua ki le rakau, ka whakaturia ki reira ano, kite wahi i hinga ai. No reira i tapatapahia te ingoa o lera kainga, ko Panipani—a mail touu nei, ko tona ingoa hoki lena inaiami. Muri iho, ka noho tonu eiahi o te Arawa ki Maketu: tena ko etahi, ka eke am ki Rotorua, a tae noa ki Tempo, ki Whanganui. Ko Makahae te tama a Tapuikanui tetahi o raiou i noho matanma ki Maketu : ko ia ano te tupuna ole Pukuatua. J\o te tekau ma ono tenei o nga whakapaparanga, i muri iho i ta te Arawa ekenga mai i Hawaiki. Ko Ngaiterangi o Tauranga, i mpn ake i nga tangata o te waka i tan ki Wiiakaiane ara, ote Matc-atua. Ile limatanga i haere atu raiou kite whenua o Opoliki, ki n»a walii e nohoia ana inaianei e to Wlialmtohea, ete Urewera. A, muri Jho ka tahuri ratou kite Arawa, ka paiu atu ite tahaiika, ka whiu aiu kia haere ki uta ki o raiou whanaunga i Rotorua : a, ko nga whenua i mahuetia, ka mau lonu i a raiou te pupuru a laea noatia ra ano te liaeronga mai o te Pakeha ki le hoko mufca. Kei muri mai kua hokiboki nga iwi o Rotorua, kua noho luturu ki Maketu, ahakoa i whawhailia raiou e Waikato, e Ngaiterangi. N a te mano kotahi o lera i uta, ka patua a te Tumu, ka horoa noatia iho; a, no reira ka tan«olangohia nga whenua i mahue ai e o ratou tupuna. A, ka mau tonu nei i a ratou inaianei ano. ' Ko etahi o nga tangaia o Tainui ka haere mai, ka liroiiro i nga whenua o Hauraki: ka mum, ka rere raiou ki roto o Tamaiti, ka loia-haeretia to ratou waka ki tera wa'ilia ki ManuUao: a rere aiu ana i reira i te

moana nui, ka tpmo ki Kawhia. Heoi ra: ka loia rawalia to ralou waka ki ula. noho tiituru ana raiou i reira. Ko nga lino langaia i runga i a Tainui, ko te Huturoa, ko Hotuopi, ko Elotumatapu, me o ratou lua'ahine tokorna, ko Whakao-tc-rangi raua ko Marama. E ki ana, na enei wahine i kawe mai te kumara me le taro ki tenei motu. No kona hoki, no tena waka, te iwi Maori a Tainui, me tona lino rangatira inaianei, a te Kanawa. No tenei waka, no Tainui, i lupu mai nga hapu katoa o Waikalo, me ratou hoki e noho nei i Haaraki, ara, a Ngatiniaru, a Ngalipaoa, a Ngauiamatera. Ko enei liapu o Hauraki, kua lupu ake i nga taniariki lokoioru a Marutuahu, i liaere ake i Kawhia. Ko Ngatitoa raua ko JSgatiraw Imva, he mea lupu tahi hoki i nga taugata o le waka Tainui. Heoi ano ra: me mum i konei tenei korero Maori. nE PUWHA. Toia " Tainui," le " Arawa," Kia tapotu kite moana. Koia i hirahira ie mata— Whatitiri takaiaka—lumai I laku rangi tapu.