NGA RUNANGA MAORI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 10, 1 August 1861, Page 9

NGA RUNANGA MAORI.

Katahi ano tenei mea te Runanga ka tino rangona. E panuitia ana tenei kupu e nga iwi katoa o Waikato. E whakaturia ana he Runanga ki nga kainga katoa. E mahia tonutiu ana tenei nialii e tana iwi, e tukua tonutia ana nga mea katoa ma te Runanga e whakarite. Tenei matou te liiiro nei, te whakarongo nci, le rapurapu nei, kite tika ranei, ki le he ranei, kite peheaianga ranei 0 tenei mabi. I tika pea tetalii wahi, He whakaaro pai 1 tupu ai lenei niahi, lie hiahia pea na nga tangata ala whakaaro, kia niutu ai nga lie a le maori, nga pakangawhenua, nga puremu, nga tahae, nga whakapae teka, nga laua maori, le inu i te waipiro, nga aha, ngoaha. Ka tika lenei, kia riria nga he, kiapatuanga pakanga, kia whamuiua nga kino, kia takoto pai tioki nga riienga katoa mo nga tangata. Otiia kia tika te whakahaere. Ka niahi le iwi i tenei niahi, mahia likatia. Ka he te whakahaere ekore e rongo le tangata. Ka kuwaretia, ekore e takoio nga likanga, ekore e tupu te pai. Tena koutou le oho mai na, te ui mai, kia tika pehea koia? me pehea te whakahaere ka ror.go ai te tangata ? Tenei ano me wbakamarama aiu; he hanga ngaro koia kite pakeha ? Na, ma nga kaumatua, ma nga mea ata whakaaro, nga mea mohio tenei mahi te whakahaere likanga, te wiiakarite he, me to niahi whakawa. Ta te pakeha ne? Kolahi te tangata i a ia te tino likanga o nga Runanga whakawa. He tangata wliiriwhiri, he tangaia mohio ia ; kolahi u-kau ma rua nga langaia hei hoa mona. llci kai wliakaroiigo eneikj nga korwo o nga kai korero, 111© nga kai

liuro o te he o te (angala e wliakawakiaana. Ma enei kolabi tckau ma rua e whakanro i lika nga korero i he ranei, na, ka whakaaro ratou i lika tana he, kalahi ka lukna ki le kaiwhakawa mana anake e whakarite utu mo le fangaia i lie. Ko la te lokomaha, he whakarongo kau—ekore e wai kupu, ekorc e aha. Ta te maori, mehui katoa, te ili te rahi, te tane le wahine, le korohekc to riiruhi me le tamariki, le mohio mete kuare, te niea e ata whakaaro ana mete hikaka ; e iiru katoa anaki nga Runanga maori, me o ratou whakaaro me o ratou korero; e whakatika ana tenei wahine me ana korero ano, c whakatika ana hoki lenoi taiiamariki me ana ano, riro ana nga tikanga korero i nga hikaka, noho hu ana nga kanmatua, a Le noa iho le mutunga- Na wai tcna kia hnri nui nga kainga kite whakarite i nga he? Na wai i mea ko te taiiamariki hei kui wliakamkoto tikanga, hei kai-»vhakawa? Ka wai hoki tena kia haere katoa nga wahine mo nga tamariki kite whakarongo ki nga puremutanga ote hunga kino? lie korero pai koia kia korerotia nuilia ki le aroaro o to katoa? Ka he tena. He mahi whakaako tena i nga tamariki, he mahi whakamohio hoki i a ratou kia maiau ki tena mahi. E rere ke ana la te pakeha mo lenei wahi ; ka whakawakia tetahi puremuianga, ekore e lukua te wahine mete taiiamariki kia whakarongo ki nga korero; ka karangatia kia haere kaloa ratou ki waho, na, ka puta ki waho ka noho ko nga kaumatua anake ki roto kite whare whakawa puremuianga. Mepera ano hoki nga maori. Aua rawa e luku i nga wahine me nga tamariki ki le whakarongo ki nga koreri o temahi kino, kei mohio hoki ralou ki tera mahi, a ahuareka tonu atu ki reira. Aua hoki e tukua nga taiiamariki noa iho mana nga he ole iwi e whakarite, engari whiriwhiri eiahi tangata ata whakaaro, tangata mohio, hei wliakaliaere i nga ritenga he, kia rongo ai nga mea lulu, kia mana ai le mahi o nga Runanga. Na, mc whakarite he ra Runanga. Ta te maori he mea karanga noa iho na tetahi na tetahi, ka rangona he he, whakatika noa ana le tangaia ki le karanga Runanga mana tuhituhi ana i tona pukapuka ki nga kainga

patala kia'liui katoa kia whakawakia te lie. Hono tomi ana tenei mahi. Tu katoa ana nga ra ote marama ite pera. Ka rongo i« takomaha he Kunanga kei mea, na, ka huri te tangaia ki reira kite whakarongo korero, kite kai i nga kai i pauia ma le runanga. Ko nga mahi ka whakarerea atu ko lana whare kihai oti, ka nga riwai kihai poto ki te rua, ko nga witikahoreanoi oti lekokoti, he aha koa ko te mahi o te runanga kia kilea, ko le puremu a te wahine kia rangona liei ahua rekatanga ma te ngakau, ko te kai o te runanga kia kainga, a tokoto marie ana nga mahi mo tetahi rangi atu. Pau ana tetahi rangi i te haeretanga atu, me tetahi i runga i te runangaianga, me telahi i te hokinga kite kainga, me telahi ite korerotanga i aua mahi ki nga tangata kihai kitea, ehia ranei nga ra i pau ai mo aua mahi. Auctai! Te maumau noa ote taima kite pera! Ekore ranei epai kia whakariiea he ra runanga mo nga he, kia kolahi runangaianga i roto i nga marama e toru, karangalia nuilia kia rongo nga tangata kaioa hei le taiii o nga ra o te marama noho ai te runanga kci mea, konga tangaia kua whiwhi i le he me haere mai i tana ra me ana kai korero. Me penei he tikanga kei pau katoa nga ra i tenei mahi, kei raruraru touunga kainga ite mahaonga runangaianga i roto i te marama kolahi. Na; ko te mea tino pai rawa me lono i a Kawana tetahi pakeha mohio, kite whakarite vvhakawa, hei hoa 1110 nga rangatira maori kia noho tahi, kia mahi tahi. Ekore lioki e tino mohio te maori kite whakarite i nga he, kite whakahaere likanga mo nga kainga; he mahi pohche ana nga tangaia maori i ena mahi, he wahi ano ka tika, he wahi ano ka he. Kahore hoki he mana 0 nga runanga maori, he wahi ano ka whakaaenga tangaia ki la le runanga i whakarite ai, he wahi ano, ekore e rongo Tana pai hoki la te nanakia, kia rongo ki !a te runanga maori: Wahia ana te ture, lakahia ana le runanga, lohe ana ki tana, a kahore he mana hei whiu ia ia 1110 tana tutu. No konei matou i mea ai me tono i a Kawana kia homai i tetahi pakeha mohio hei hoa mahi tahi mo nga rangalira. Katahi ka haere marama nga whakariienga whakawa, ka whai mana hoki le runanga. Mete maiauranga 0 le pakeha e whakamarania nga wahi 0 he ai n£?a nraori, ma le vvhakaaetanga o nga rangatira inaori ki nga ri tonga 0 te luree whakakaha i te luree wnakaaiana

hoki i nga whakaritenga whakawa. Haere ana ko te mohio o lelahi o tetahi ko le mana o letalii o teiahi; na, ka kalia, kakeana te lure, puia ana ta te ruiranga, tangi ana nga kai ma hi i te kino, hari ana nga tangaiatohe ki le pai, ili haere ana nga he, nui haere ana te pai, ka marama katoa te ao.