Mo nga Ture.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 10, 1 August 1861, Page 1

Mo nga Ture.

NGA TIKANGA PAKEHA.

UPOKO 111.

I whakaaro o matou matua kia tika, kia rite, te whakawa o nga wahi katoa o to matou kainga; koia i tuhituhia katoatia ai nga tuve kite pukapuka, kia ata moliiotia ai e nga whakapaparanga katoa. A i mea ano ratou kia ata whakaritea te Litu mo tenei hara, mo tenei hara, koia i whakararangilia ai nga hara i raro iho i tenei upoko, i tenei upoko; ko r.ga tahae ki a ratou whakatahae, ko nga patu ki a ratou wliakapatu, ko nga wawalii whare ki a ratou whakawahiwhare: nga Intra o tera upoko ki tera upoko, nga hara o tera

upoko ki tera upoko. A i mea ano ratou: E kore e rite nga hara o tetalii upoko te nui; e nui ana hoki te hava o tetahi tahae ite hara o tetahi tahae. Ki te tahaetia e tetalii tangata etahi pauna e rima a tetahi pouaru rawakore, a tetahi | tangata ranei i nui nei tana atawhai ki a | ia, kite tangata nana i tahae; ahe nui tona tinihanga i taua tahaetanga; he nui noa atu tona hara i to te tangata i tabaetia ai nga moni e rima i mahue whakaaro kore noa iho e tetahi tangata taonga nui. Otiia e kore e taea e te ture te mea kia nui te whiu mo tetahi, kia iti 1110 tetahi; he tahae tonu ano ki ta te ture: engari ma te kai whakarite whakawa. Heoi ano ta te ture : " E tahae te tangata, me here; otiiakaua e neke ake i te wha nga tau e herea ai." Ma te kai whakarite whakawa e whakaaro kia hia ranei, kia hia ranei, o enei tau i whakaritea nei, e herea ai taua tahae. Tenei ano tetahi mea e nui ai te hara o tahae, kite tangohia, kite pahuatia, tetahi mea e mau ana kite tinana o te tangata; tetahi ranei o ana mea e kitea atu ana e ona kanohi, a e kore nei ia e pai kia tukua atu; kite whakawehia ranei ia kia tukua ai e ia. Me here te kai tango; otiia kei neke ake ite waru o nga tau. Kite wliakaekea tetahi tangata, he tango hoki i tetahi o ana mea, na, ahakoa kahorc i riro mai te mea i a ia, me here ia; kaua ia e neke ake nga tau i te toru. Kite wahia tetalii whare e tetahi tangata i te po kia tahactia ai tetahi mea o roto, kia meatia ai ranei tetahi mea kino

i roto, ahakoa kahore ano i taea e ia te me a i wahi ai ia i te v/hare; me here, e kore e maha ake i te ono nga tau. A, kite lierea te tangata, ma te kai whakawa e mea kia whakamahia ia i nga ra katoa e herea ai. Kite koimru maori tetahi tangata i tetahi tangata, ka whakaraatea te tangata nana i kohuru. Tenei ano tetahi atu ture ; otiia e kore e taea te korero aianei. 1 Kite haere pokanoa hoki etahi tangata ki nga mara a etahi, a ka tikopuratia ana kai, ka tuakina ranei ana rakau; kite tuhituhi ranei tetahi tangata i tetahi pukapuka whakapae teka mo tetahi tangata, ka pena ano matou. Ka waiho e matou ma te kai whakarite whakawa e mea me utu ranei; ama te tekau ma rua e mea hei te aha ranei, hei te aha ranei, te utu. E kore hoki e tukua e matou nga tikanga ote whakariterite kite tangata nana te whakawa. E mea ana hoki matou: ka riri, ka maniac te ngakau ote tangata; e kore ia e whakaaro ki ona he. No tera katoa te he, ki tana. E kore ano hoki e waiho mana, ma ona whanaunga ranei, e mea, hei te aha te utu mo tona matenga : kei neke rawa ake ta ratou, a e kore e tika ta ratou whakaritcnga. A kite kitea tetahi o te tekau ma rua he whanaunga, he lioa ranei, mo tetahi o nga tangata na raua te totohe, e kore ia e waiho i roto i a ratou ; kei whakaaro ia ki tona hoa, a e kore e tika te whakariterite. He mea he rawa ta te tangata Maori ritenga mo te tangata e korerotia ana kua hara ki tetahi atu. Ka ara tetahi taua, a e kore e ata v/hakatakina te tikang',i o te korero; lieoii, murua ana e ratou taua tangata me nga tangata hold kibai i lata ki tona hara. He mea he rav/a tenei. Er.gari, kite liara te tangata, me tango etahi o ona iaonga (i a te tekau ma rua e whakarite ai,) ka hoatu kite

tangata i mate nei i a ia. Ahakoa hara te tangata, e kors e maumauria ona taonga, ana kai. He hara nui rawa hok tenei. Na te Atua hoki te kai; a, hei aha i maumauria ai ? A kite tango te tangata ite moni tarewa, i te taonga ranei, a, e kore e utua e ia, na, ka whakawakia ia, a ka ata whakaritea e hia ranei aua moni: aki te kaliore ana moni, na ka hokona ona taonga, a ka utua te tangata nana i liomai aua moni, aua taonga ranei: a kite k.ihore ona taonga, na, ka kawea ia kite whare herehere. Ka taka nga ra e whakaritea mo nga runanga whakawa, ka huihui mai te tekau ma rua ratou ko te tino kai whakarite whakawa. E kore ratou e huihui noa mai i etahi rangi ke ake: no te mea e warea ana ratou ki tana mahi, ki tana mahi; a e noho whakawawa noa atu ana i tera wahi, i tera wahi. Kahore ano hoki he kai whakarite whakawa i tenei kainga, i tenei kainga. E hara ano hoki ite mea pai, kia hopukia te tangata hara, a whakawakia tonutia iho. Engari, kia whai takiwa, kia ata pataia ai te tikanga, kia rangona ai hoki e te nuinga, kia haere mai ai nga tangata e whai kupu ana mo te mea i hopukia ai ia. Ma tenei hoki ka ata kitea ai, he he ranei, he tika ranei, j te liopukanga o taua tangata. Mo nga mea nui ia aua runanga whakawa. Tena ano ia etahi mea ririki, tona tini, i nga wahi e kore e tata ki nga whakawakanga; a, ahakoa ririki, he nui te pouri o te ngakau, te he hoki kite tangata, kite kahore e hohoro te whakaritea. Na, kua tango te Fakeha kite tikanga i whakaaturia e Hetero ki tana hunaonga ki a Mohi (i Ekorshe xviii., 13 —26.) Kua whakarite ho<u i etahi kaumatua hei whakarite i nga tikanga o nga mea ririki: ko nga mea nui, ka

waiho ma te tino Kai whakarite whakawa, ratou lco te tekau ma raa. Ko nga me a enei e whakarangona ana e aua Kai whakawa. Kite mea he iti nga taonga i tahaetia, a he tamaiti nana i tanae, ma enei kaumatua e whakarite ena mea. E mea ana lioki matou : e kore e pai kia whiua te tamaiti harakore kite whare herehere; kei whakaakona e nga tangata i roto i taua whare ki nga mea kino, hngari, ka kitea tona he, ka whiua ai ia ki reira. Kite patu huhua kore tetahi tangata 1 tetahi tangata: ma aua Kai whakawa e whakarite, me aha te utu. E kore ano hoki e tukua e matou te tangata i patua kia whakarite i te utu mo tona patunga; engari ma tetahi o aua kaumatua. Aka rite mai i a ia, heoi ano; mutu tonu iho te mauahara. Otiia kite rapu utu te tangata i patua, kaua e tukua kia taka nga marama e ono,me haere kite Kai whakawa kite tono utu. A, kite whakaroa ia, a ka taka aua marama e ono, heoi ano utu mo taua patunga. Kite haere nga lioiho, nga kau, nga nanenane, nga poaka ranei, ki ta te tangata mara, a ka kino tana mara i a ratou; ma taua Kai whakawa e whakarite, me aha te utu mo taua meatanga ki taua mara, Ko ta te Pakeha tikanga tenei mo te whiu i te tutu, mo te whakakore i te pakanga. Tena, e te tangata Maori, whakaarohia, e pai ana ranei, e rite ana ta koutou te pai ? Kia mahara hoki, na tenei i nui ai matou, i nui ai hoki o matou taonga; na ta koutou i tokotorutoru ai koutou, i rawakcre ai, i noho kino ai. Ko ta te Pakeha tino tikanga tenei; kia kotahi ano ture mo te katoa : kaua e tukua te tangata kia whakatika ake kite rapu utu mona, ina aliatia e tetahi atu tangata; engari me waiho ma te Kai whakarite ratou ko te tekau ma rua e whakarite, Me i penei te tangata Maori, ka tahi ia ka kite ite pai. Kite tolie koutou kite niua tikanga, kia rongo mai

koutou, ka kite koutou i te tikanga o enei kupu: " A ka whakaururuatia e Ihowa te whenua hei utu mo te kino o nga tangata i noho i runga." Me alia e kake ai, e ora ai ? Kia rite te mahi ki ta te Atua i whakatakoto mai ai. Kia maliara ki enei kupu e rua : 1. Rati, e fcera tangata, te haere kite taua. Waiho ma te kai whakarite whakawa ratou ko ona hoa te tikanga mo te totohe. 2. Tukua kia whiua te kai mahi i te kino. Kaua hoki tetahi tangata e whiua mo te hara o tetahi atu tangata. —Na Te Matini, Tino Kai Whakawa, 1846.