Untitled

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VII, Issue 8, 30 April 1860, Page 1

Ko nga korero mo nga mahi whakaohooho e mahia nei ki Taranaki, kua oti te korero kite Karere Maori hei tirohanga ma o matou hoa Maori. Kei ena nupepa e mau ana te korero pono me nga likanga o tera whawhai, o te Kawanatanga o ma Kingi Te Rangitake, me tona.putakfti tupu ake ai. Na, me he mea.kua ata korerotia mariretia ana korero e nga tangata Maori whakaarp itkaV tena e:awangawangii te ngakau ki; te mahi wliakaiupii whawhai o etahi b nga tangata Maori b Rangiawhia p Kawhia, kua rangpna rid i rotP i: ertei; ra. Ki to ata huri hurl marire, kaniarama tenei whakaarp i nga .tangata ara v kahore he pai e huamai Irunga i.te wbakauru ki te mahi knare a "Wiremu i ruoga ranei i te whafcatika kite mabi kohurii a Nga-. liruanui a Taranaki; etfgari he kinfr anake ona faua,.; He aha koia te hara 6te Pakeha ki era iSyi?, Kahpre kaii, aka tuaruaiia anV e matoiii tenei kupu, kahore kau ra he hara o Kaliprehe fcahbjeJie abii, «Whakagka whakat&a noa ake, haere mal aiiaii ruhga ki to te Pakeha whenua,.ko nga whare p nga Pakeha tahuna ana e ratou kite ahi, ko nga kau, riro am te tango, whakamara*

kerakelia ana nga paamu. Te kaati hoki i enei, na, tokotoru nga Pakeha Maori kohurutia iho, tokorua hoki nga tamariki Pakeha, i kohurtuia kinotia e ratou; kahore kau be patu i le ringa o enei hunga, ko aua tamariki ra, he mea tapahi kino kite patiii a ngakongako noa. Na wai koia enei tamariki i tapatapahi kite patiii? Na te tangata ranei? Ae ra, na te tangata, na etahi tangata ano e huihui ana kite karakia i nga Ratapu katoa ka pabemo nei! Tena, me titiro o matou hoa Maori kite pukapuka oWi Tako e mau nei, he pukapuka nana ki nga rangatira o Waikato, na ratou ia i tono kite rapu ite tika i te he o taua mea, ka whakaalu ai, Mea ana ia, "No Wiremu Kingi tenei he. no Taranaki tetahi he, nui atu i nga kino o te ao katoa." Wailoki, Taranaki, Is6o. Aperira 40. iB6O. He karere tenei naku ki Waikato, kia noho marama mai ki tenei mahi kuare a Taranaki. Kua tae mai nei au ki konei, kua mobiotia nei eau nga take o tenei he. Oeoi ra tenei* beoti. He kupu ke tenei. Haere atu ra, e taku karere, ki Tongaporutu kiaTikaokao, ki Tarariki kia te Wetini, kite Kauri kia Takerei, ki Papatea kia Hikaka, ki Wbataroa kia Reihana, ki Hangitiki kia te Wetini, ki Mo- ! hoaonui kia Eruera, ki Huiterangiora kia te Paetai, ki Taupo kia te Heuheu, ki (e Papa kia le Paerata, ki Arohena kia teAti, ki Kihikihi kia Epiba, ki Hairini kia lhaia, kia Hoani, ki Rangiaohia, kia Hori te Warn, ki Tamahere kia Tamihana, ki Ngaruawahia kia Rewi, olira kia koutou katoa i ki mai nei ki a au, maku e ki atu ki a koutou nga kupu tika, koia tenei. E hoa ma, no Wiremu Kingi tenei be. No Taranaki tetahi be, nui atu i nga kino katoa ote ao. Kia tika te whakaaro ki nga kupu ano i whakaaetia mai ai e koutou ki a au, kua kite nei matou. E hoa ma, ko le mahi ma koutou ko te tika anake. Kei titiro mai koutou ki nga mea kuare o leao. E hoa, ma, kia rongo mai koutou. No mua te he, no muri te tika; beoti ano te mahi mo koutou, ko te kupu ate Matua nui i te Rangi, aia, kotahi te pito o te taura kei runga, koiahi kua talu iho kite wlienua. Ko le hoa riri tena mo tatou, kia' pono rawa tenei korero a koutou ki - E hoa ma, kia rongo mai koutou. Ko te take o tenei he mo te wlienua anake. Ehara mo te Kingi. Kei Whakawaia koutou ete wairua kino.

Na to koutou hoa pono i roto i te Ariki, Na Wi Tako Ngatata. Na, korerolia hoki te pukapuka a Mabau Turkino, a Pairama, alhaka, a WiKawaho, lino whakahe ana ratou kite pekenga o Wiremu Kingi kite whenua oTe Teira. Kei Taranaki enei tangata e noho ana, e mohio pu ana ratou ki nga tikanga o tenei mea. / Taranaki, Aperira 24,1860. * Haere atu e tenei reta ki Akarana. £ tae koe, ka kimi atu i a Te Kawana, e kite koe ka mihi atu ka tangi atu. £ hoa ete hoa aroha, e te matua, tena koe, me tou tinana, me tou kauohi; ka nui to matou aroha atu ki a koe. Heoti tenei. He kupu ano tenei na matou ki a koe, no te mea, kua tae mai te pukapuka a Wiremu Kingi i luhituhi tinihanga atu kite Kingi ki nga runanga o Waikato, o Ngatipawa, o Ngatimaru, o Ngatihaua, o Ngatipakura, o Ngatimaniapoto, o Ngatihikairo. Whakarongo mai enei iwi, e koutou katoa, e he ana te tikanga a Wiremu Kingi mo taua pihi, he rawa, he rawa, i a matou f nga tangata o runga o taua wahi e huaina ana taua fpihi Onatiki. £ngari pea tona mohio ki Waitara ano, ki tana wahi i kite ai ia, i mahi ai ia, i kai ai ia, i kaumatuaai ia, ki a ia tona mohio, kei pohehe kau ia, kei mate kau ia, me nga iwi e karangatia ana. £te tangata tinihanga ete tangata maminga e Wiremu Kingi. £ aha te pai kia tinihanga koe, e tenei tangata e Wiremu Kingi. Ete Kawana, ki a koe te whakaaro ki tenei reta ki a Potatau ki nga runanga o Waikato. Na Maqau Turakino, NaPairaua, Na Ihaka, Na WiKawaho, Ka Apititia ki enei pukapuka erua, ko te pukapuka whakapapa tupuna e mauiho nei, hei tirohanga ma o matou hoa Maori; Una e mahara pea te tokomaha o ratou ki nga ingoa o nga tangata no ratou nei a Waitara imua. KO TE KORERO TENEI 0 TE WHAKAPAPARANGA 0 MCA 0 NGA TiPUNA NONA A WAITARA. E hoa ma, e nga tangata o runga, o raro, | o tera tai, whakarongo mai, noku ano toku whenua, kei mea koutou he-wMui tahae naku, i tioalu ai e au ki a te Kawana, kahore, noku ano toku whenua. Kei mea koutou no Wiremu Kingi. Kahore, noku j ano. Kahore ia i eke ki runga ki tenei | pihi whenua. ano, no tuku ..tipuna no Kahuitu— ta Kahuitu ko Poutiha,

Poutina ko Pouwhenua, ta Pouwbenua ko Pouananga, ta Pouanangako Poukorero, taPoukorcro ko Poutea, ko Pourangahan, ko Pouwara, ko Maurirangi. Tale Teira Hekenga. Ta Pourangahua ko Tuporangi Ta Tuporangi koTumokopuna Ta Tumokopuna ko Poitokino Ta Poitokino ko Mataukino ko Mounika Ta Mounika ko Tarare Ta Tarare, ko Marangaikino TaMarangaikinol^^^ ail, ; u ° i ko Whetu o te ao Ta Whetu o te ao ko Torona Ta Torona ko Ikapungapunga Ta Ikapungapunga ko te Kahu Ta te Kahu ko Mauatahi Ta Mauatahi ko Tamati Tarepa Ta Tamati Tarepa ko te Teira Manuka Ko Weterere Ko te Mangaiti tona whare. Ta Te RitimanaHekenga. j Ta Poutea ko Hinetakawaki Ta Hinetakawaki ko Hapeketuarangi | Ta Hapeketuarangi ko Patikiraoeroa Ta Patikiraoeroa ko Rangipatito Ta Rangipatito ko Ngatarapuku Ta Ngatarapuku ko Ngawhete Ta Nffawhete I ko Wnitiua « a la nga\siieie ( ko Hinewaipapakura Ta Whiiiuaua ko Rangiapilirua Ta Rangiapilirua ko Pouteahi Ta Pouteahi ko Rongo Ta Rongo ko le Ritimana Ta Paranihi Hekenga. Ta Hinewaipapa- ) ko Ruru teAkurama kura jkpTeßorp. Ta Ruru te Akuruma ko te Ika-a-tomata Ta Ngana ko Paranahf Ta Ejpiha Hekenga. Ta Ruru le Akurama ko Hokingarua Ta Hokingarua ko tePungataka Ta Pungataka ko Epiba Ta Ravciri Rdvpongo Hekengai Taßorpkpßuru Ta Ruru ko Rawiri Baupougp Ta Rawiri Raupongo ko Eruera . To Herrii Kaiuri Hekenga. Ta Ikapungapunga ko ieKanohi Ta te Kariohi \ *° f "angi-kapptata Jko te Rangikurupatua .

Tona wbakatauki "Ko te patete a te wheru." Ta Rangikapotata ko te Tini Ta tcTini ko Rewiri Kaiuri Ta Hori Kokaho Hekenga. Ta Rangikurupalua ko Whetu Ta Whelu ko Tukoko Ta Tukoko ko Hori Kokako Ko Maurirangi/he Wahwe, te Pulake o Ka nioc i. a Tauparua, be.jka niai kua Ta Rangiroa ko Pourewa Ta Pourewa ko Rangiroa Ta Rangiroa ko Tuiaupiri Ko teHoro Ta Tutaupiri ko te Mawhe Ta Mawhe ko Mini Ta Mibi ko Ta Reretawhangawhanga ko Wiremu Kingi Rangitake Ko matou lenei ko nga laugata o tenei pihi whenua i hoalu lika ki a te Kawana, Ko Tamati Tarepa Rawiri Rauponga Te Teira Manuka Te Rilimana Hemi Pataka Paranabi Rewiri Kaiuri Eruera Raupongo Wcterere Epiba Hori Kokako Tera ano etahi o nga tangata nona tabi taua pi hi whenua, e uru nei ratou ki ro(o ki ta matou lukunga ki a te Kawana, kei ArapawA, kei Kapiti, c noho ana, Ko Ropohama ma. Otira na matou katoa o Ngaiihinga o Ngaiiluabo enei korero. E wbakaponohia ranei lenei; otira be pono ano. E whakaae ana etahi o nga tangata e uru ana kia Wiremu Kingi. No Te Teira ano te whenua e tautohea nei, kotaW anake te lake i whakatika ai ratou, kite wbawhai, be urunga no ratou ki roto kite tikanga kua whakaarahia e etahi o nga Maori. Mo nga whenua takoto kau kia puriiio, kia kana tetahi wahi e hokona a muri ake nei. Abakoa alma horihori tenei korero, he pono ano. Na taua bunga hoki teneij abakoa nona ano lona whenua, no te tangata e hiahia ano kite boko, e mea ana enei tangata, ekore e tukua-e ralon kia bokona, ka puritia maoritia e ratou! He tika koia

tenei ? E mohio ana ano koutou katoa, e hara tenei i te tika; a na tenei mahi pokanoa i tupu ai te raru e mau nei ki taranaki. wE hara te tikanga o te Kawana mo te whenua i bokona ki Waitara i te mea mahi auraki. Kei te Karere o Maetie te 31,1859, kei te 3 o nga wbarangi e mau ana enei korero. Ko te tuarua o nga kupu a Te Kawana, ko te whenua; ki tana whakaaro, engari me hoko nga whenua takoto kau, ekore nei e taea te ngaki e te Maori; he mahi mohio rawa tenei, inahoki katahi ka hira ake tc pai e nga whenua e toe ana kia ratou, oliia ekore ia e whakaae kia hokona he whenua tautohe. Ekore ano hoki e tukua letahi tangata kia peke pokanoa ki runga ki to tera tangata whenua, kite kahore ona wahi ki taua whenua. Ekore ano hoki e hokona te whenua o letahi tangala me he mea kahore ano taua tangata i whakaae. Na, ehe ana koia tenei? Kahore pea. No mua ano i panuilia ai enei kupu, 42 nei nga nga marama ka pahemo. Te taenga atu o Te Kawana ki Taranaki, puta ana he tikanga i reira mo Wiremu Kingi kia whakamutua tona tohe, wbakahawea ana e ia. I mea tonu a Te Kawana kia araia te kino, kia kaua eahua whawhai tana tikanga, nobo marire ana, a no ka tu noa te pa o Wiremu Kingi ki runga ki to Te Kuini, katahi ano. Na, ekore ano e ahei kia waiho tera pa kia tu ana. Heoiano, wahia ana, pakaru katoa; engari ko nga tangata o te pa, i tukua kia puta "ki waho, haere ana. Heoi, ka pehea te wbakahokinga niai a nga boa wbakaura o Wiremu Kingi mo tenei mahi tohu i te tangata? Na, koia ra tenei. Haere mat ana a Ngatiruanui a Taranaki kite takiwa ki Omata, 42 niaero te tawhili atu i Waitara, murua ana e ratou nga whare, tahuna iho kite ahi, tokotoru nga Pakeha Maori tokorua hoki nga lamariki i rokohanga e raiou, koburutia kinotia iho. Heoi ano. Ko te lino korero pono tenei, waiho me ala hurihuri marire e o tatou hoa.