TARANAKI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VII, Issue 6, 31 March 1860, Page 1

TARANAKI.

Tena e hiahia o matou hoa Maori kia rongo i te korero o nga mahi e mahia mai nei ki Taranaki. E mohiotia ana e nga tangata Maori katoa o (e motu nei, he whawhai tonu te mahi a Taranaki i roto i nga tail ka paherao nei, be whawbai ki a ratou tangata Maori ano; te take, ko te wbenua; hae ana tetahi ki tetahi, a iti nei ano te take, ka whakatika ka whawbai ki runga kite wbenua Maori, ki runga ano hoki kite wbenua Pakeha. Na, ka pouri te wbakaaro o Te Kawana ki tenei mahi, a ka puta tana kupu ki nga tangata Maori o reira, i te tau ka pabemo nei, i Maehe 1859, mea ana, kaore tera tutikanga e waiho e ia kia pera tonu a muri ake nei, no te mea he tikanga buna ia i nga iwi Maori, a tetahi, e tau tabi ana te kino ki nga Pakeha e noho marire ana ki runga ki nga wahi wbenua kua bokona paitia e ratou. * Ed ta Te Kawana tino hiahia tenei, o tona oro ko taenga iho ano, e noho nei, ara, kia lupu te pai ki nga tangata Maori, ki nga Pakeha,'a kiamana tonu, ko te Wh'akapono, ko te Ture mete noho tika o nga tangata i runga iie pai. Na, ko nga tangata Maori

katoa i tika nei te whakaaro, e hiahia lioki kite pai kite rangimarie, hari katoa ratou ki enei kupu aTe Kawana; pai tonu ratou kia whakamutua lonulia ake nga whawhai; kia waiho mo muri ake nei, ko te ture anake bei awhina i nga iwikore kei lamia e te huhga kaha. Ko etahi atu i whakahawca kite kupu aTe Kawana: ko'ta ratou i pai ai, ko te tikanga Maori o mua kia mau tonu, ara, ko te wbawbai, ko te wbakamarakerake kainga, ko le kohuru kino, ko te muru hoki i nga hanga o etahi, ko le noho kino noa iho. t * I mea ano hoki ta Te Kawana kupu, kia waiho ma tenei bapu ma tenei hapu, tana whakaaro tana whakaaro, mo ona whenua ake, mo te pupuri ranei mo te tuku ranei, mana ano te whakaro ki tana i pai ai; mebemea be nui te whenua a tetabi hapu, he whenua takoto noa, na, ka lika ano kia hokona te wahi kaore e taea e ia te mahi. Otira, kahore a Te Kawana e pai; kia pokanoa leta'/i tangata ki ta telahi, engari ki ia tangata ki ia tangata te whakaaro mo tona ake, kaua telahi atu e poka noa, no te mea hoki, ko te ture pai tenei ko le lure tika tenei o te Pakeha. Erua nga hapu kei Waitara i mea, kia lukuna atu tetabi wahi whenua, he whenua hi ia; na, ka patai mai aua bapu ki a Te Kawana, me kaore ranei ia e pai ki le boko. Ka mea a Te Kawana, na te Makarini tana kupu 1 whakapuaki. Ae, ka wbakaae abau, me he mea, no koutou ake ano le whenua, a me he mea hoki, ka wbakakitea maikia marama lonu to koutou lake ekeriga ki runga ki tcna whenua. Ko Ngatihinga°raua ko Ngatituaho, nga hapu i mea kia hokona tenei wahi whenua. Mea ana o ratou kaumatua, He tika, no ratou ake ano tc whenua, a ahakqa iii, kaati tc wahi e tukua, he whakaaro hoki, kei iahaei te ;wheriuao telahi aiu tangata. Na, katahi ka whakatakotoria e Te Teira he kalrahu Maori kite aroaro o Te Kawana, hei lohu mo to ratou tuku pono i laua whenua.. Na, kihai rawa a Wiremu Kingi i ahei te mea i reira, ehara i taua hunga nei tera whenua. Heoi ano tana, i mea, Ekore telahi wahi o Waitara e whakaaetia e ia kiti hokona. Heoli ano, na, ka tukua kia roa noa te wa e pahemo, kahore he kupu mo le whenua ra kia puta, na ka rapu marire aTe Parete, Rai whakarite whenua o Taranaki, kia tino Uitea ai nga langata nona taua whenua i lukua mai ra. Kimi ana, ka mutu, na, ka lino kiiea eTe Parele, he lika le take ole hunga i luku mai nei i laua whenua, na ratou nei hoki i le o

Wiremu Kingi ki taua pibi, i tona haerenga mai i Waikanae, ka lahi ia ka noho ki reira. Na, ka whakaputaia e Te Parele le ulu mo taua wbenua, meatia aua i teawatea, me nga korero katoa o nga tangata mo laua pihi ka whakarangona nuitia. I reira ano a Wiremu Kingi i ie whakaputanga o nga moni. Muri iho ka baere nga kai ruri kite tapahi ite robe; Na, ka mea atu a Wiremu Kingi ki ona uiugata, kia whakahokia marirotia aua kai ruri. Muri iho ka baere nga hoia ki Taranaki; na, ka tahi ka oti te wbenua le ruri. I reira, ko nga tangata o Wiremu Kingi ka hiahia kia whawhai ki nga hoia, katabi ratou ka hanga pi* ki runga kite wbenua, he mea mahi ite po. Wbakatakoto noa ana ratou, i nga ra i mua tata ake olenei ka korerotia nei, kia tirmtaria e nga hoia te riri, he mea kia arohaina ai a Wiremu Kingi e era atu iwi ; kia kiia ai hoki no te Pakeha te he, na nga hoia hoki i timata; heoi.kabore nga hoia i tahuri atu; engari, no te kiteriga o to ratou rangatira i te pa whawhai kua tu ki runga ki to te Kuini wbenua, ka tuhituhi pukapuka ia ki nga tangata Maori kia whakamutua to ratou tohe, kahore boki ona hiahia kite whakamale i a ratou. I mea boki ia, kia mututo ratou tohe kuare, engari ki te kore e whakamutua ka whakaekea to ra* tou pa, ara, ka pubia, kia wawe te pakaru. Na Te Parele i kawe taua pukapuka, otira, kahore i tukua e nga tangata Maori kia tata atu ki le pa, engari i mangai mai ki a ia. riria ana kia hoki. Tohe noa aTe Parete kia whakarangona ona kupu, no le mea be boa tabi ratou ki a ia, hei aha ma ratou? kihai i rongo. Katahi ka pubia nga purepo, i pubia atu I i lawhiti, na, ka wehi nga Maori, ka rere ki [ roto ki nga rua piri ai. Tohu noa etabi o nga Pakeba, kua whati, kua mahue le pa, ; haere anaki te titiro, te tatanga kite pa, ' na, ka puhia mai j ka tti tetahi p; nga Pakeha; ka tahi ka rere alii tetabi hoia me teiahi heramana kite tiki attfi taua tangata i tetakanga iho i runga i te bblho; na, ka puhia mai ano, mate rawa ko te hoia, a no irinri nei, ka mate hoki te tangata i tu, ka tokorua nga Pakeha i mate rawa. Ko etahi p nga tangata Maori i tti, engari, kabdre hethea i mate rawa. No te po, ka whati nga tangata Maori i te wehi, ka mabue te pa j heoianb, tomokia ana, wawahia ake 'e nga hoia; Na, kahore he riri ki Waitara i muri iho, taea noatia teaei ra, ko Wiremu Kingikua riro ki tona pai i uta, ko nga hoia hoki kei to ratou pa e noho ana. Heoi ano tera korero > Na, he korero ke tenei. Muri iho i tera

kua oti te korero. Ka porangi mai a Ngatiruanui a Taranaki. Kahore he take e wbakatika af, i uru ai ralou ki tenei whawhai; heoi wbakatika ana ratou, he "whakauru i a Wiremu Kingi eai ta ratou. Otira, kahore i tae kia Wiremu Kiugi, ahu ke mai ana kite taone, ko nga Pakeha hoki kia patua, he wbai i te ritenga o Kororareka. Mea noa nga Pakeha ki a ratou, kia kauae ahuki te taone, hei aha ma ratou? nohea i rongo. Heoti ano, rahgona rawalia ake te mahi tuatahi a tenei iwi he koburu, tokotoru nga Pakeha Maori i kohurutia kinotia e ratou. I haere atu aua Pakeha kite tiroliro i o ralou kau, kahore kau he patu i nga ringaringa; kotia iho. Muri iho, ka mate hoki, he tamariki Pakeha tokorua i kohurutia, he mea patu kite paiili. Kahore kau he hara o te Kawana ki enei iwi. kaore ia i tono ki to ratou whenua, kahore tetahi o o ratou tangata i patua e ia, kahore he taonga o ratou i riro i a ia te tango, engari, be tikanga atawhai anake te tikanga ki a ratou; Ka haere noa mai o ralou tangata kite laoneki te hokohoko, kahore be kino ki a ratou, he pai tonu. v Na, he aha te pai i utua ai kite kino ? Tena e whakaae katoa nga tangata katoa o Niu Tirani, ahakoa Pakeha abakoa Maori, kahore kau be take mo ta ratou mahi kino; engari, be mahi pokanoa ia na te iwi tutua, he mahi wawau ia na te iwi taurekareka. Ao ake te ra, ka tonoa e Te Kawana raua ko Kanara Koura.nga Pakeha Maori 130, nga heramana 24, nga hoia 84, kite tiki ake i etahi Pakeha kei te taha ki tua atu o te taua. Na ka puhia mai e Taranaki e Ngatirunui, e rima o ratou rau. Heoiano ka timata i konei te riri,—ls nga tino rangaiira o Taranaki oNgatiruanui ka hinga i tenei parekura, he tokomaha hoki nga Maori, i mate rawa etahi i kino te tunga o etahi. firua rawa s?no nga tangata Maori o te taha Pakeha i uru ki tenei riri. Engari, kua uru ano a Poharama o Ngamotu, a Mabau o Puketapu me i karangatia raua e te rangatira o nga hoia.—SO o raua tangata ite tiaki ite ara mo te taua kei puta. Na wai a, e pupu* hi ana, na ka huakina e nga heramana te pa o nga Maori. Hokotoru topu o aua heramana, no te Naiha, kaipuke manuwaoo Te Kuini, i haere mai kite whakaurui tenei e wbawhai atu ra. Na, ka horo te pa, male ana i reira ko Paora Kukutai me nga tangata o roto o te pa. Kua titaha ke le ra ka timaia te whawhai nei, kia ahiahi rawa ka whakamutua. Heoti ano, ka whati te taua raj a mohio ana nga Pakeha, me he mea ka whaia

ka mene i tepatu, heoi, kihai i whaia. Engari, ka waiho marire kite kohikohi kite tanu i nga tupapaku. E hoki ana tenet kite wahi i haere mai ai: tangi baere ana mo nga tupapaku, tangi kau, nohea e hoki mai kite ao. Tokorua tonu ngaPakeha i tenei whawhaitanga i mate rawa, tokoiwa nga mea i tu kau, kahore i mate; kei i.e Hohipera enei, meakeora. Kahore i mohiotia e Ngatiruanui raua ko Taranaki te lokomaha oo ratou tangata i tu, kei te rapua ki waenga tahora. Engari, e wbakaaetia ana e raiou, he lokomaha noa atu. Ko te Hanataua o Ngatiruanui i mate rawa, me ona tangata, tona tini. E mau nei nga ingoa o eiahi o nga tangata e mohiotia ana, nga mea i tanumia ranei i maua ranei kite kainga tanu ai. No Taiunaki. Ko Paora Kukutai, ko tona tino rangatira kaumalua Ko Paratene Te Kopara Ko Taraia Ko Perere Pa kau Ko Tabana Ngeu Ko Hatawira Ruakeri Ko Wata Tirua Ko Raianahia Tui Ko Hapurona Nikau Ko Kereapa Tauriie. No NgATIRUANCI. Ko Te Rei Te Hanataua, ko tona lino rangatira Ko Ibaraira Koara Ko Hami Rangirunga Ko Paratene Te Kamua Ko Witikama Tera nga ingoa o nga mea i tu, 26, kahore e tuhia ki konei. fleoi nci nga tangata i mohiotia nga ingoa.