TARANAKi.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VII, Issue 5, 15 March 1860, Page 1

TARANAKi.

No muri mai i tera Karere ka tae mai te rongo no Taranaki. No te 14 o nga ra o Maehe nga rongo kua tae mai nei. Waiho atu kahore ano i whawhai nga Maori nga hoia. Ka pai tenei rongo. No te 1 o nga ra o Maebe ka u ki Taranaki le tima i eke atu ai a Te Kawana me nga hoia i rere atu ra i Manuka. No te ata ote Taite ka tu. Tautini ibo ka tu boki te tima manuwao, aTe Naika. Ka ti ki uta ka tonoa te karere a Te Kawana ki a Wiremu Kingi hei mea atu ki a ia kia haere mai kite taone kia korero tahi ai raua ko Te Kawana. Whakahokia mai ana e Wiremu Kingi, me wbakaaroaro e ia, ka haere mai ranei ka noho atu ranei. Muri ibo *tubitubia ana tana pukapuka ki a Te Kawana, kabore ia e tae mai, engari ma Te Kawana e haere atu ki Te Tima, kia kite i a ia. He ingoa pa tenei Te Tima, ko tetahi o nga pa o reira. Heoi, kahore o Wiremu Kingi paanga ki a Te Kawana. Erangi ano, ki ia matou whakaaro, me haere mai ia i runga i te kupu a Te Kawana kia ata korero marie ai raua. He pai tonu hoki to Te Kawana kite whakarongo i tana korero, kite ata korero atu

. hoki ki a ia i ana tikanga me ana whakaaro i kia kore ai hoki he walii ngaro, engari kia wbakakitea katoalia nga tikanga a tetahi a tetahi, kia malii, e ma hi ana i te awatea. Mehemea ipeneihe hiahia i a WiremuKingi me to TeKawanahiahiakiahora tonute rangimarino, penei, e tae ano ia ki a Te Kawana i runga i tana kupu tonoki a ia kia haere mai kiakorero tahi raua he kanohi he kanoiii. ; Mebcmea. he pono tewbakaaro o Wirenin Kingi kite tika p tana e hapai nei, penei, e tae ata ano ia. Ko tenei, kei te mea to matou whakaaro ki a Wireniu Kingi, kei te mahara ia, kei a ia ano"te he, na reira i wehi ai kite korero. Ko tana hanga hoki tenei i te tuatahi, ara, i te homaitanga a Te Tcira i tona whenuaki a TeKawana i tera tau. Homai anaeTeTeira ite aroaro p te bui nui, i reira ano hoki a WiremuKingi. I reira aTe Kawana' katatarinoaki tana kupu kia puta rao ta Te Teira homaitanga, talari noa, kahore hoki. Mehemea i kilea he kupu mana i reira, ko Te Kawana tera hei whakarongp ite tika ite he. Kp tena, kali ore ana kupu. Waihoki ko tenei, kahore ana kupu. Na konei i whakaarohia ai, kahore tonu pea he kupu mana i kitea e ia, a ko tana peke ki runga Ki to Te Teira kahere ano i whai take tika i rpto i tona ake whakaaro, engari, he kawe porangi noa iho nana. No te Mane, no te 5 o nga ra o Maehe ka whakalika te hoia i te laone ka haere na uia ki Waitara, he noho i te wahi whenua kua oti te hoko ki Kawanatanga eTe Teira. Ko Te Kawana i eke ki runga kite ' Naika,' '"''vrr an uwao, ka ahu te rere kite puwaha o Waitara. Ko te tima i hohord, ka tu, ka whiu nga lieramana ki uta, ka kite nga tangata i te pa o Wiremu Kingi, ko te tahuritanga 1 tahuri ai kite kahaki i a ia, mahue iho to pa ka tahuti ki waenga rarauhe piri ai. Muriihpkatae atunga hoia; atu, ko nga heramana o te Naika kei roto i te pa, mete kara haki e tarewa ana i runga ite Ao ake te ra ka wera te pa o Wiremu Kingi i hanga ki runga ki to Te Teira whenua; na nga tangata o Te Teira i talvu. No taua ra hoki ka haere atu itetaone nga kaata kawe kai ma nga hoia, haere ake etoru nga kaata, mete kai tiaki. Ka haere \ te huarahi ki Waitara;a whiti noa nga awa ka mahu& mai Te Waiongana, ka turia mai e tetahi tangata no Waitara, he whakahoki tana kia hoki nga kaata. Tera nga hoa o te tangata ra kei tahaki iti atu kua lu ta ratou pa, no te po i han°-a ai, kua tutakina hoki te huarahi, he mea taiepa. Te whakaaetia te kupu hi kia hoki, na, ka mea taua tangata, tena e tangohia

nga mea i nga kaata e nga tangata o Wiremu Kingi hei utu moo ratou whare i"wera i.le alii i le taliunga o TeKuhikuhi i te ata. Korerolia ana, na nga langaia o Te Teira i tabu, ehara i nga lioia. Na, ka kupukupuria raai e te hunga i te pa, muri iho ka tukua nga kaata ki\ liaere, kua kitea atu hoki te ropu heramana kei tua ili atu. Ka tae nga kaaia kite puni, kaiahi ka koreroiia le tutgkinga ote liuarahi. Katalii ka tukua te pukapuka a Te Kawana ki nga tangata o te pa kia puta ki waho;kiahaere, erua tekau nga minilii wbakaritea bei whakarerenga i tepa, kite kore, ka puhia. Ileoii ano, na, ka tekau nga miniti, kua puta kei waho, kua riro, kabore he tangata i mahue. Heoi, wawahia ana taua pa e nga heramana ratou ko nga hoia. Heoi ano te kitenga o nga tangata o Wiremu Kingi ; kabore be abatanga ma ratou ki nga hoia i muri i te wawahanga o to ratou pa. Ko nga. hoia ia. kei te taha o te awa i Waitara, kei te tatari atu ki a Wiremu Kingi mehemea he ngakau tona kite whakanehenehe-.ki a ratou. Engari, ko Wiremu Kingi, e kiia ana, kua neke atu ki tetahi pa kei ; te. taba.whaka te mo9na o Kairoa, kei reira e ana.i a ia e tatari apa hojuki nga tangata o Taranaki o Ngatiruanui hei whakauru mona. Kei te mea to matou \vhakaaro, e kore pea e tokomaba nga tangata hei whakauru i a ia, i tebe o tona pakanga. E kitea nuitia ana hoki e nga tangata. katoa le he o Wiremu Kingi, ara, le hunga e mohio ana ki nga tikanga o taua korero. Na reira i meatia ai, kahore he tangata ki a ia. Kua mohio ano hoki ia ki tona he, a emeinga aria; ko "tona whakaaroe hanga anainaianei, kia taria nga hoia kia palua e ratou tetahi o ona tangata, kia aroha mai ai etahi iwi Maori ki a ia. Heoi ra, e kore hoki tenei wbakaaro otia e rile. Kotabi rawa te mea e maririgi ai te toto, me reremai ia, ona tangata ranei. Ka pa hoki, he hiahia whawhai to Te Kawana i baere ai ki Taranaki, ae; ko lenei, kua oti le mea atu i tera Karere, kahore he hiahia pera oha; ko tana, he purukei heke te toto. Na te mabi pokanoa a Wiremu Kingi i haere ai te hoia ki reira, nana hpki i peke ki runga kilo Te Teira \vlienua, nana i pana kai run. WaiK.oki ko .tenei; nojioia nei;e.te hoia, ma Wiremu Kingi ano.ka lu ai te hoia ki tana mahi. Kite mulu tana mahi pokanoa, na, kahore he mahi ma te hoia.. Engarj, ki te heke kia kotabi te pala tolo, na AYifemu Kingi. . E korerotia ana,kua meaaTamali Wireiiiu o Te.Poutoko, ralou ko tona iwi, ewaru tekau nga langaia, kia whskaauiitiii ralou hei tangata

mo Te Kuini, a kia urn kite whawbai, kite mea ka whawhai. Kuapera hoki nga tangata o Moturoa, ko Poharama to ratou rangatira, ewha tekau era. Tena e kitea kahore nga iwi o Whanganui e wbakapai ki la Wiremn Kingi, ina hoki nga pukapuka erua e takoto ake nei, na TahanaTuroa, naNoa Raubihi, he mea tuhituhi ki a Te Kawana ki Taranaki. Wbarewbakawa, Whanganui. Maehes, 1860. Ki a Kawana Paraone,— Tena ra koe. Kei le whakarongorongo matou ki nga korero tae mai mo le tikanga a Wiremu Kingi, a kua oli ta matou wbakaaro ki aia kna be ia kite peke ki runga kite wbenua kua oti te boko ki a koe. E lino whakabe ana matou ki tana mabi. Na Tahana Tcroa. Whare-wbakawa, Whanganui. Maehe 8, 1860. Ki a Kawana Paraone,— Tena ra koe. Kua rongo matou i ta korua malii ko Wiremu Kingi, ara, ita korua whawhai. E mea ana matou katoa, e be ana a Wiremu Kingi ki tc rere ki a koe ki runga ki to whenua. Ki le pai koe kia haere atu matou, a Noa Raubihi, a Wiremu Pukapuka, a Mete Kingi, nga Kai-whakawa, kia kite i a koe, tubituhia mai. Na Noa Rauhiui.

Ko TE KOKERO A 1e KAWANA KI NGA TANGATA Maori o Taranaki. No tetahi rang! i rouri tataibo i to Te Kawana taenga atu ki Taranaki ka buibui raai nga tangata Maori o reira ki tona aroaro kite owha atu ki a ia. Na ka korero aTe Kawana ki a ratou, ko ana kupu enei:— Tena koutou. Kua tae roai nei koutou ki le homai i nga kupu otepai i nga kupu o te pooo. Kua kiie nga kanobi o te nuinga o koutou i nga Kawana katoa kua nobo ki tenel wbenua, ki Niu Tirani. Koiahi te whakaaro o nga Kawana kaloa, ko te pai mo nga tangata Maori kia tupu. I a Kawana Hopibanaj ko te Tiriti o Waitangi ka luhiiubia, na taua Pukapuka te wbakapuniautanga i pumau ai ki nga tangata Maori tona whenua, tona aba tona aha. Na to taiou Kuini atawhai i wbakaluluru nga kupu o taua Pukapuka f a wbakaakona ibo ana e ia ana Kawana kia pai te tiaki i ona lamariki Maori. He nui noa atu le mana mete kaha oto taiou Kuini, be rau taoa atu ma bapu hoia. Kua kite koutou i tetabi iii o tenei bapa boia, ole Nana

65, tena atu ano lona nuinga. Heoi, kahore tenei hapu e rite ki etahi atu hapu hoia a Te Kuini, te kaba. Kua roogo koutou kaa pehia e ia tera iwi mano mano tuauriuri i Inia i whakatika kite wbawbai ki a ia. Na, ko tona whakaaro aroba e aroha nei ia ki tona Iwi Maori, he aroha noa ake, na tona Pai na tona Kaba koia ia i aroba ai kite iwi kuare, kite iwi iti. Kua puta tana kupu kia tiakina paiiia ona tangata, ara, tangata Maori, kia liakina i runga i o ratou taonga, aha, aha, c mau tika nei i a ratou. Me he mea ka he tenei kupu ana i tetahi o ana Kawana, ka riri ia, ka whakamutua e ia te mahi o taua Kawana. Kauaka koia e bari tona iwi e liakina ana e ia, kauaka koia e piri ki a ia bei whakamsrumaru ? Oti kia pehea hoki? Tena, pokanoaana tekupu hikakaa Wiremu Kingi, hei aha mana ta Te Kuini kupu ki ona tangata. Ko la Te Kuini, mewaiho ma tera tangata ma tera tangata te whakaaro mo tona rawa, mo lona rawa, kia puritia ranei kia hokona ranei. Ko ta Wiremu Kingi, e kore etukua kia hoko a Te Teira i tona rawa,i runga i tona whakaaro kua pai kite hoko. He mabi tohunga ranei tenei? He mahi likaranei tenei? Kite korfc e luturu nga kupu oTe Kuini, tena e kilea te be, kite tukua hoki etahi o ona tangata kia tanu i tana kupu kia ngaro, aianei, ma te aba e arai ta te Pakeba tanu hoki i tana kupu, tana karanga hoki ki nga hoia kia haere mai hei tango i nga whenua e matenuilia ana e tona whakaaro. Na, ekore te tikanga penei e pai kite whakaaro o nga Maori, waihoki e kore e pai ki toku whakaaro kia tukua teiahi tangata, ahakoa Pakeha, Maori ranei, kia mea i ta Te Kuini kupu kia he. Kia rongo mai, e boa ma, ko taku kupu ki a koutou i te lau kua pahure nei i penei, 'E kore e hokona pukutia e au te wbeuua o tetahi tangata, engari ma te hunga i te whenua e whakaae;' a tetahi kupu aku i penei, ' E kore e tukua e au tetahi tangata kia rere ki runga ki tetabi wbenua pupuri ai kia kaua e hokona, mehemeae bara i a ia tetabi wahi o taua whenua.' Ko aku kupu i reira, ko aku kupu ano inaianei. Ko to Te Teira take, he take tika, nona ano tona wbenua, e mohio ana koutou katoa ki le lika o Te Teira, me Wiremu Kingi boki e mohio ana. Kua tukua taku kupu ki a Te Teira mo tona whenua kia ulua e ahau. Ko te moni tuaiahi kua puta, kua riro i a ia. Ka rite ano i a. au taku kupu ki a ia. Ko taku mea pai, he rangimarie; ko taku mea .kino, be wbawbai. Kei a Wiremu Kingi te likanga, mana e kowbiti, ko te rangimarie ranei ko te wha- ' what ranei. Kite paingia eia ko te whaVrhaf, na. ka rajtaa i ona ringa te toio e

kahekea, e kore e rapua i oku ringa; na, mana te ala tirotiro, te ata burihuri, ilemea e whai laanga ana ano. Ko lakukupu whakamulunga lenei ki a koutou, " Ata nobo marire, a kahore lie tangata hei alia mai ki' a koutou." No te uinga mai ki a Te Kawaria i leiabi kupu, ka raea alu ano—- % E okioki louu ana laku whakaaro ki runga i o latou boa tangaia Maori, ia Te Waka ra i a Pobarama hoki, a ki le mea ka ai lie whakakitenga mote pono o to raua whakaaro pin mai ki a au, ka pai au. Olira, lie tokomaha enei Pakeha taubou kua tae mai nei i a au, ko taku whakaaro kei bengia e ratou o latou boa,ki le puta te rongo oliotala, kei tc laone te boa riri, aianei, male ohia noa ake pea tetahi, rne pehea u a te taubou, kabore boki i mobio ki nga kanohi o nga tangaia Maori. Engari, e kore e wehea matou ko aku boa, mewbakariie he ritenga ki a raiou, kia mabi ratou kite Kawanatanga, a oti noa lenei raruraru; kahore e uru kite whawhai, e nui ana hoki aku hoia mo tera mabi, engari hei fcai-liaki ratou mo elahi wahi i wabo o te laone. Ma Parete e whakaatuaiu, mana hoki e whakarile lenei mea.