Untitled

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VI, Issue 24, 31 December 1859, Page 1

Kua tae mai nei tatou kite mutunga tau. Na, he mahi pai tenei ma tatou, kia ahu whakamuri te titiro a o tatou hinengaro, ki te tirotiro i a tatou mahi o te tau kua pahemo nei. E pai ana kia whakamaharaha-' ralia e tenei e tenei, kua kaha haere te pai ranei te kino ranei i roto i tenei tak.iwa, a kua kake haere ranei to tatou matauranga; kua mangere ranei talou, kua abuwhenua ranei. Na, me he mea he mahi pai tenei mo tafou takitahi, ara, mo ia tangata mo ia tangata. he mahi pai ano hoki mo te iwi katoa. E pena ana te iwi mete tangata—ka lupu ake te tamaiti, a tae noa kite tailamarikitanga, tuku am ka kaumatuatia, waihoki ko te iwi, ka lupu ake i te tamarikitanga a kaumatua noa. Hohoro tonu te tupu ote Iwi Maori i roto i enei tau ka pahemo ake nei—kua whakarerea e ratou nga mea tamariki, kua whiwhi ralou ki tc kaha kite ngoi ote tailamariki; olira, he mii te matauranga kei muri, kia taea ena, katahi ka meinga, kua whiwbi kite whakaaro mete matauranga o te kaumatua. Ko te timatanga putanga ake i roto i te kuaretanga o te tamariki, ko te wa i whakarerea ai nga likanga Maori o mua, te whakapono kite makutu, ki nga atua

Maori hoki, i lahuri ai hoki ki Te Alua kolahi, ki Te Atua pono. Timata ana i reira te Uiki o tepoiiki, katahi ka inoi> *'E to matou Maiua." Ko le nekenga tuarua i neke ake ai ki tekaumatuatanga, koia tenei, ko te whakaaro rapu ki etahi tikanga hei mea e lika ai le noho o nga tangata. Ko le mea i whanawhana ai, i whakanehenebe ai, i tulu ai le tamariki, he kuare nona; e rongo ana te kaumatua, notemea,hematauranga tona. Kaore tatou e pera mete kararehe, ma te paraire anake ka lika ai te haere, ma te wehi ranei kite whiu. E mohio ana tatou katoa kite pai ote ala noho o te rangimarie, na Te Atua ano tenei i whakanoho ki o tatou ngakau. Kolahi te mea e tino hiahiatia ana e te hunga whai mohio, ko le ngakau mabara. He rapunga i te huarahiiika i tu ai nga hui o Taupiri, o Piako, o era atu wahi. He lure kore i iup U ake ai nga lini pakanga ki Niu Tirani. Patua iho nga tane, whakahemokia iho nga wahine me nga tamariki i te kai-kore, mahue iho te ngaki kai, tau ana hoki lekino ki taua takiwa katoa. Tona timatanga he ngangare he he aha ranei te take, he rohe wbenua ranei, he aba ranei: kahore he langata hei whakatika, hei whakamarie; heoi ano, ka ngangare, a no ka whawhai noa, a ka tekau pea nga tangata hara kore ka mate i te whakatikanga kite riri, waiho hei take hou mo te wbakaheke toto. Kotahi tenei mea wha-kapouri,-pokaia noatia ana ki runga kite hiahia o nga tangata o te pito whakararo o te motu nei, ki tepai ki le rangimarie; ko te whakaaro pohehe mete mabi kuare a eiahi 1 mea nei, kua ponote tango ki nga tikanga hou. Tena, e kitea katoa nga tangata Maori whai whakaaro i te pai e tau ana ki to Ingram iwi na le noho tika i rung<i i tona lure. E lua riterile ana enei iwi, le langata Maori te Pakeha, ko etahi e pai ana, ko etahi e kino ana, ko etahi e baurangi ana, ko etahi kahore e haurangi, he tahae elahi, ko etahi ekore e tahae. Olira, ahakoa pena, e rongo katoa ki le lure, ahakoa pai te tangata, ahakoa kino, ko te whakakeke kite lure e kore. I ngangare tonu o matou tupuna i mua, i kapi katoa te wbenua i te toto, noho kau ana nga pouaru me nga tamariki, kahore he kai naki. E hara ano i te mea, ko te hunga i a ia te lika, ka whiwhi i runga tona lika, ahakoa nui te toto i maringi; kahore. Inaianei, ka lau he he ki telahi, ahakoa tangata ili, i w i kore, ka haere ia kite kai- : whakawa, mana e whakatika. E bari ana matou i tenei ka rangona nei kua mulu te whawhai ki Tauranga, a tenei ake pea hoki houhia ai te rongo ki Whaka-

tane. Tenei ake hoki, kei te nuinga haere tanga ote mohio o nga iwi kite whakabaere ite ture, mete rongo hoki ki ta te ture i whakarite ai, ara, i tenei lau i tenei tau e haere ake nei; na, hei reira pea mutu ai enei whawhai kino, ara ki to niatou nei whakaaro ka pena ano. Ka mohio hoki nga tangata katoa, engari ano te utui te hara, te hoatu i te moni i whakarilea e te ture ana he te tangata, ehara te whawhai, te palu tangata. Ko tetahi tohu ano tenei o te nekenga o te iwi, ko te hiahia kia whakaakona. He tini nga tamariki e akona ana ki nga kura kei Otawhao, kei Taupiri, kei Kohanga, kei Tiri Kingi, kei era atu wahi hoki. Na e hara i te mea, ko enei anake ; he maha ano nga kura, he tangata Maori nei nga kai whakaako. He mea whakaako enei kai tiaki kura i roto i nga kura Pakeha. E toru lekau nga tamariki Maori e kura ana ki Orakei i nga rangi katoa. He mea haere mai i tawhiti etahi, na ko enei e whangaia ana ki Orakei ano. Ko nga utu a nga inatua mo te kura, kotahi hereni ite wiki, mo te tamaiti kotahi. E whakaakona ana kite korero pukapuka, ki te tuhituhi, ko etahi hoki kua mohio kite waiata, kite korero pukapuka reo Pakeha. Ko nga kura Maori nei te whakaarohia nei hei whakamanawatanga alu mo nga tau e haere ake nei. Ko wai ra ka mohio kite wa e male ai nga kai whakaako Pakeha? He maha nga tau i ma hi ai etahi: a tena ranei e kitea he tangata whakaaro tika hei whakakapi i to ratou turanga. Engari nga kai whakaako Maori, ka mau tonu: ma ratou ano e kore ai e mutu te main whakaako ki tenei whenua. He tohu whakaaro tenei, te utu a nga matua i te whakaakonga o a ratou tamariki; otira kahore nga tangata katoa e whai i tenei likanga. Tuku alu pea te pera katoa ai, kia koye ai e tupu kuare ake te whakatupuranga e haere ake nei. Kua oli te Whare karakia kohalu i Mangere i roto ite tau ka pahemo nei; no ia tau no ia tau i kohikohia ai nga moni: nui atu te kaha mete manawanui o nga tangata kite whakaputa ito ratou hiahia. Whakarerea iho te mahi i o ratou kai, he mea kia oti ai te whare o Te Atua. Tu ana inaianei hei whakatauira am ma nga Pakeha ma nga Maori. Taria e whakaoli a tatou nei korero, kia whakapuakina lenei kupu, ara, mo te mahi tamariki a nga iwi Maori, ana whakatupu wili. Kua hoki nga utu, heoiano, whakarerea ake te mahi, ka tukua ilitia mai ranei kite taone—l2,oooJ. kua riro atu ki Mereka, ki Poihakena, ki Mereponi, ki era atu wahi, i riro alu i konei enei moni hei

utu witi. Me i mahi nui o latou kai ngaki i te witi, kua riro i a ratou enei mom—lama taia eke nei, tae ana nga uiu o nga paraoa o konei i tukua atu ki tawahi kite 50,000?.; inaianei 12,000?. e riro alu ana hei hoko paraoa mai i reira. Manawa anote tikanga pohehe, ka pa hoki he kore wbenua pai, he kore hvi Maori i tikina ai ki tawahi he paraoa ma tatou. Kahore he whakaaro ahua tangata i roto i tenei mahi. Era ano e pera tonu nga utu, he mea ano ka neke he mea ano ka hoki; a, kite mea ka pera latou mete tamariki, ka riro ke o tatou moni kite ringa ke. Tenei ano tetabi bnarahi wbakawhiwhinga taonga ka puare nei ki nga tangata e manawanui ana, e tohe ana, ara. kite hunga whakaaro pakari, haunga te tamariki. Kei Taupo, kei nga wahi tu tata hoki, kua patu etahi o nga rangatira i nga kuri Maori, kua limata te tiaki hipi. Ka taka mai nga moni utu mo nga huruhuru, hei reira nga tangata mohio ai kite pai o tenei mahi, ote rui i nga whenua kite karaehe hei haerenga hipi. E whiwhi moni ana te Pakeha i te mahi hipi, mete utua ano e ratou he tangata hei tiaki; tena hoki e tino whiwhi nga tangata Maori, me he mea ka waiho ma nga lini tamariki e noho mangere nei, ma ratou e tiaki e waru nga hipi. Ka pai ano kia whakamatauria tenei mahi i roto i te tau hou e haere ake nei.