TE MAHI MAKUTU KI PEWHAIRANGI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VI, Issue 22, 31 October 1859, Page 1

TE MAHI MAKUTU KI PEWHAIRANGI.

He korero whakapouri ta matou ka korero atu nei i konei, he meatanga ia na tetahi iwi o raro o Pewhairangi. Te mea i pouri ai, koia tenei; ka ai te korero nei hei tohu mo te mau o nga pakiaka o te Ritenga-maori i taua wahi; tupu ake ana hoki aua pakiaka, whai hua ana, he hua kino noa atu. No te 2 o nga ra o Akuhata ka moe a Te Wikiriwhi Te Ohu, iramutu o taua rangatira ingoa nui o Kawiti. I mate ia ki Te Kawakawa. Ehia ake nei nga ra eoke ana, ka liemo. Ko tona mate he mate maori ano; e mohiotia ana taua mate e nga rata pakeba. I tae ano tetahi kia kite iaia ite mea e ©ra ana ano, na, kitea ana e taua rata, ko ia ano ko taua mate. Aianei, pokaia noatia e te wbakaaro onga whanaunga, he makutu te take. Ko Maibi Paraone Kawiti hoki tetahi i whakaae ki tenei kupu. Ko te Kai-whakarite Maori o reira ko ia ko Maihi. Na, meatia ana e ratou, na tetahi langaia i makulu. Ko taua tangata no ratoa ano, he tangata ingoa kino, ikiiahoki he la? ngata makutu ia. Ko Maihi, ite mate hoki, a meingaana, na taua tangata makutu ano, Ko te korero i rongo ai matou e mea ana,

j kua hanga noatia le whakaaro o nga whai naunga o Wikiriwhi i te mea kaore ano kia nemo noa, kua takoto hoki to ratou tikansra nio Hone Fe Whakaariki, mo te tangata i kna nana i makutu, ara, kua penei, mehemea ka ngaro a Te Wikiriwhi me whakam»ate a Hone. . ?o tempenga ka moe ia, na, ka huihui te iwi ki Waiomio, kite kainga o Maihi, whakapumautia ana taua kupu, meinga ana, kua pono, he maku tu te take o tona male, a he makutu hoki le takeo to Maihi, teinaona ote tupapaku. Na, whakatuturulia ?na te kupu, meinga ana, ae, ka lika kia whakamalea te langaia makutu raua ko tana lama, i kua hoki i uru te tamaiti kite mahi ate papa. Puia ana te kupuwhakahe a nga Kai-whaka-rue Maori tokorua, a Hoterene Tawatawa a Je Warihi Kokowai; i reira hoki raua. Ki ta raua, aua e whakamaiea e nga tangaia Maori, engari, me tuku kite Kai-whakawa Pakeha, a tetahi,me pei a Hone. He korero tika ta raua, na, kihai i whakarangona, kapea ana te kupu tika e laua iwi. Whakaaetia ana hoki ta ratou e Maihi, kai-vvhakarile Maori, na, whakaritea ana. Ite 10 o ra o Akuhata ka whakatika te kai-whaka-rnate, ka haere, ka tae kite kainga o Hone 1 te atapo. atu ana tetahi o raton ki rolo kite whare, e hongi ana raua, ka unu.'a te P ,tara a tenei, ka puhia, mate tonu ! 0 a Hone. Puta ana te tamaiti ki waho, whaia ana ka mau, whakamatea iho, tokorua, tokorua iho kite mate. Kua rongo matou kei te mea etahi o o matou hoa Maori, he tika tenei whakamatenga tangaia, e mea ana, Kaitoa kia mate a Hone mo tana mahi kino. E-mea ana ano hoki matou, he tangata kino ano pea ia, a ka tika ano kia whiua. Kei le mohioiise ano tona kmo; nana hoki tetahi wahi i wehingia ai ia l meinga ai hoki he tangata makutu, he kai wbakamaie tangaia na leAtua maori. Tena, na konei ka alia ai? na konei koia i lika ai le mahi a taua hunga? Kahore. Na. whakarongo mai. nn^, nS r iw L° Pewhai > a ngi kua whakaae noa ake kite Ture o Ingarani kia tangohia ponotia e ratou. Na, ko te tino tikanga o aua lure, koia tenei; aua tetahi tangata e whikQ n °i a - lia ™.° - e hara ' en § arl bia matna whakawak.a tikatia, kia kimihia marirelia nga korero mona, kia tino kite:* e te kaiwhakawa hepo :o tona 11lira, kaiahi ano. Ko a te lure tenei, a liaunga hoki La u: lure lena.iana, ata whakaaroliia tonei. E lika koia kia wkakamaioa n» tamraia mo ie hara Ulioie an<> kia wuakairihia likaiia ki a ia> Kahore ra eiika; he mea he tenei, lie tika-

nga nanakia. E hara ra ia ite tika kia kal ati i le whakaaro kauo etahi tangata,;j£oia, he pono te hara o te tangaia ra, huagttu me whakakite nui te pono kia takoto mararna ki te aroaro o te whakawakanga, i roto hoki i te korero o te hunga i kite pu i temeatanga, ka labi ka tika le whakapa i te whiu< Ko tenei, kahore matou i rongo i penatia te tikanga ki a Hone; kahore he meataiiga kia ata kimihia tona hara i whakamatea.irei ia, ara, kia ata kilea ai he pono ranei he pehea ranei. A, ko te whakamatenga »te tamaiti, tino he rawa ake tera. ; E raeatia ana, ko tetake i whakamatea ai he whakaaro kei waiho hei pupuri i nga tikangaa tona pupa, kei inau i a ia taua mana makutu, whakamate tangaia. Na* tineia : ibo,heoi, mate huhuakore noa tenei harakore, kahore lie wbakapae mahi kino, kahore he aha, heoi nei te take, kei mahi kino pea a mua! Ka tika ranei tenei? Ehara i3nei tenei ite mahi kohuru? Kei te raea matou ki nga boa Maori, kahore pea he tangaia hei wbakatikatika i tenei mahi nanakia. He tino be ravva nei hoki. Heoi tonn te kupu hei whakatikatika mo lenei mahi, mepenei, ewhai anai teßitengamaori o mua, ole takiwa kahore ano kia whiti noa mai te marama ki lenei motu, ara, le whakapono. Oiira, i kiia, kua whakarerea taua Rilenga e nga Iwi maori o raro. E whatekau nga lau e noho ana ngakai-wha-kaako i roto i a ratou e malii ana kite huhtui i ng;i taru kikino o te Kitenga-maori, a nieinga ana, kua tomo aualtvi kite whakapono. Tena, iana, e taea le whakatikatika le mahi nei i runga i nga tikanga e takoto nei i te Kawenata Hou? ko ia nei hoki to ie hunga whakapono kai-tohuioh'u. Tena, iana, e whakapaingia le inalii neie nga Mihinare tnei laealu tauaiwi ki a ratou ui tikanga ai? He langata iriiri anake a Maihi ran a ko Te Wikiriwhi, he langata no le whakapono, na, he aha rauate uiohio ai, he kaitiakiano to rana, ko Tera hoki i whakakilea mai hei whakangaro i nga nialii a Hatana, na, nie pehea e lata ai nga wairua kino, atua maori rauei, aha ranei, ki o raua tinana whakakino ai. Haunga ra ia nga wa o mua, o te takiwa kahore ano kia tae mai to Te Alua Tama kite ao nei: iiaunga hoki nga wahi kahore ano kia tae te Rongo pai ki reira, ekore e lino matauria o liaiana mahi ki aua wahi, Engari, e mohio ana te hunga Whakapono, kahore kau he kaha o Hatana kite linana o te tangaia i nga wahi kua whiwhi kite whakapono. E matau ana ano matou he tokomaha nga

tangata Maori e whakapono ana ki le makutu. Olira, eki atu ana maiou kite bunga whakapono ki tenei mea, engari le ala rapurapu i nga take i whakaponohia ai, me ala tiuro hoki, e tika ranei kia haere rua ko te whakapono tika ki le Atu a pono ko le whakapono kite atua maori ano hoki; na, kite kitea te he, me whaka* rere te whakapono kite atua maori. He nul nga kino kua tupu ake na tenei whakapono kite atua maori, kite mahi makutu hoki. He tin! nga tangata Maori kua mate i tenei take. Pangia ana te tangata e tetabi mate maori noa iho, aianei, hanga ana e tona whakaaro kua makuturia, na, ka mate ano. Na, he hori te ki, na te makutu, engari, na te wehi. Ko te wehi nana i whakamate, meinga iho na te makutu. Ko nga tangata kino e mea nei, he atua makutu kei a ratou, ka tika ano kia whiua, na ratou hoki i mau ai te whakapono ki tenei hanga hori« hori. fena, kaua tatou e whakanui ita ratou, kaua e mea, ae, he p.ono, he mana makutu ano kei a ratou, a ka whiu i a ratou n.o le mahi makutu. Ka he tenei, ahe tikanga kuware ano hoki. Tna hoki ma le penei ka nui haere ai ka mau tonu ai hoki te whakapono o nga tangata me le wehi hoki kite pena. Engari ano te mea tika na, me whakaako nga tangata kia mohio ai ratou he horihori te makutu, he mea hanga hei whakawehi i nga tangata, a kite kore e whakaponohia e te tangata, ekore e mana. £ kore hoki te tangata e male i tera mea. engari, ma te wehi ka mate ano pea. He ture ano to Ingarani i mua mo tenei mea; whakaritea ana te whiu mo le hunga makutu; inaianei, kua nui haere te mobiotanga o nga tangata, kua malau katoa he horihori kau, na, kabore he mahinga inaianei i nga ture mo te mahi makutu, a, ka bono ka wareware. Engari, ka tika pea kia I whakatakotoria tetahi ture mo nga Iwi Maori, hei whiu hoki i nga langata tinihauga e mahi nei i te likanga pera, e mea horihori nei kei a ralou te mana whakamate langata. Ki la matou whakaaro, me rapu likanga nga Iwi Maori mo tenei mea, kia whakataI Koiona teialii huarahi lika, kei whaia hoki ta lera iwi ki ie Kawakawa, engari, kiniihia tetahi atu tikanga hei whakangaro i lenei mea kino i le njakutu, i te langata makutu ano hoki. Ko tenei i meatia nei ki Pewhairaugi kaore e lika, he rawa ki nga tikanga o te Whakapono Karaiu'ana, he rawa ano hoki ki nga tikanga o ie Ture o Ingarani. Me huihui nga Kai-whakawa Maori me nga langata whai-whakaaro kite hurihuri i tenoi

mea. Me whakatakoto he tikanga mo amuri nei; lelahi, kaua e tukua kia whakamatea tetahi tangata i runga i te tupato kau nana i makutu tetahi atu tangata; lelahi, whakaarohia tetahi whiu mo te tangata mahi i tail a mahi tiuihanga. I muri uei, kana tetahi tangata e whiua noatia i te mea kahore ano kia whakaponohia tikatia tona hara; kaua hoki hei te whiu ke ake i ta te Ture e whakatakoto ana mo taua hara; tetahi, tukua hoki kite hunga i whakaritea mo taua nv:.hi mana e whakapa te whiu. Ko (enei, takoio ana te rakau nui nei, te Riienga-maori, kua hinga kei raro, na te kupu a Te Atua i tua, na te Ture i tua; engari, ko nga pakiaka e mau ana ano; ko enei kia riro ake, katahi ka tika; kei wana ake hoki a ka kite ano tatou i te raruraru.