KUPU WHAKAMAHARAHARA MO NGA TANGATA MAORI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VI, Issue 21, 15 October 1859, Page 1

KUPU WHAKAMAHARAHARA MO NGA TANGATA MAORI.

Upoko IV.

Tera atu ano hoki tetahi take i turoro ai i matemate ai te iwi Maori, me ai korero ano ma matou i runga i tenei. He iti pea tenei putake kino kino kite whakaaro o etahi, otira, tona tupunga ake he tini ona manga. Ko nga pakanga wbawhai ta matou e mea nei, e maranga tonu nei kei tenei wahikei tera wahi o Niu Tirani, pakanga whehua tautohetohe. He pono ia, kaore i rite ki toga whawhai o mua te kino, ara, ki era whawhai kino rawa kua korerotia ake nei, Kahore onaianei hunanga tangala pera inedreira; tukitukia iho nga taane, ngatfauine,' bga taihariki, pera meMatakitaki, rae Tamaki,'me era atu tirii parekura hoki. Kahore hoki he whainga o naianei e mau tonu ana, tau noa tau noa, pera me tera ki Rolorua, a taenoa nga tupapaku kite 500. Ta matou e mea nei, ko nga pakanga whawhai, pera me tera ki Taranaki, ki Tarawera, ki Whakatane, ki Tauranga, ki era aliuvahi. Ahakoa iti, lau ana ona kino ki taua takiwa katoa i te pakanga/a le mum hoki te kino i tomutunga o

te pakanga, engari, ka mau ano ona biia kino, a roa noa alu, kaore e ngaro wawe E mohioiia ana e latou kaloa, ko te tuaiahs ko le kino nui hoki, koia ko te pibinga boutanga ake o te ngakau kino, o te mauahara, 1 rotoi nga iwi, mete ngakau kohuruboki me nga mahi nanakia o te ture Maori o mua! Oura, lau ana lenei kino kite wairua ote tangata, na, ekore e korerolia nuitia tenei i konei, be korero koki lenei mo nga take i hua ai te mate ki .te tinana o te tangata. More ano hoki ekorerotia i konei tetabio ona hua kino e putaana hei whakararu i oca iwi hapaipakanga, heiaraiinga mahipai, e ora aite tangata, e kake ai te iwi. Engari. ta raatou kupu e tohe nei i konei, koia tenei: He whenua e hua ana te pakal nga, e koree hua te kai ki reira, ekore e ora v r "f?' ,*° lelahi tena ° D S a k "P* i mil ai le Atua ki nga Hurai, kia ata noho ton* ?re h j? . whawbai » M* paiupatuangahoan het manpi parau, nga tao hoki hei tapatu peka, ara, hei maripi topetope i nga raangao teonwa ote waina. Rere ke ana ta koutou nei tikanga, ko te hoko o te parau o te hoibo o te wili purapura hoki, ka mahue, ko o koutou moni ka wbakapaua am hei hoko pu, paura, mala hoki. *<"«"ei E mohio katoa ana tatou, ka timata le wbawhai, ka mum te mahi ka. He t kaan* ia te whakamutunga o te riri mo SbfSSS ite wangakingakavtena, he ououriS ngakia, hei manawa kau hoki mo nga taneatS kite wbawhai; ka taea koia e wai LXn te whenua hei maara kumara ?te Si wbawhai ana ano? ko wai hoki e ateat kite rui wit,, kite whakato paukena, taro ki e rohi kumara i te apiapi hoki ri„4l te pu? Me he mea, ka titiro ki nga nZepa raranak tena e kitea, te kore rawa 0 t* wiiii whakatupuriae te Maori i taua w ? A te waiho hoki i te iti o te kai e puna, aianei, ko nga witi o telabi taui whaiT" U - k -?. pa notc lapokoranl o dbi. Ko nga kai i homai eTe Alua, ko nga hua pai hoki o te whenua, maumauria ana etekinoo te langaia., Na, ko te he rawa tenei, ko te kino hua mai i roto i tenei mahi, tau ana ki le hunga hara kite hunga harakore ano hoki, kaore i te hunga hara anake; ko te wahi nui -tau ana kite hunga harakore. He paenga whenua, waiho anaheingangare, hei ngangau ma te tangata, pera mete wheua poaka ka wa.no hei ngangare, hei ngangau ma te kuri. JVQ te mamaeia, kaore i lino tau ki nga tane, he. mea ahuareka hoki ki a ratou (ena mm

te whawhai, ehara ano hoki to naianei riri i.. te pera me to namata, te whakamaiaku. He-. patu maori nga patuireira, koiemaiaanakev-: ko te tangata kaha e kitea io reirariri.': Inaianei, ko nga taitamariki whakaaro kore nei e mau wawe kite pu, ka whakaputa kt, waho. Tana, he piri kite rarauhe kite .pu : harakeke pupuhi atu ai kite hoa wbawhai; ta te tamariki pai! • i: - v . • Ko nga tupapaku e hinga.i enei whawhai. : a koutou, ekore e tokomaha.. KamutUj.ka , ata tatau koutou i nga tupapaku i runga ; i... nga matikara o te ringa, ka lokohia o tabakua mate, ka tokphia hoki oterahei um, rua rua nei ano ia, ka lae pea ki le te-; kau, kite rua tekau ranei; na konel, raeatia.; ana, be mea noa, he hanga noa ,iho tewba*.r whai penei. Na, te take i pera ai le wha-rr. kaaro, be tiliro na koutou ki nga he i kitea . tatatia alue te kanohi. Tena, beoi anokoia?; e mutu ranei i ena tupapaku? , : , .-■;•■• j.: Ko te putake kau ra tena, le whainga, tena, : ano nga hua, me tiliro etatou i roto i. nga;: tau e hia ranei o muri, ka kitea ona bua,hua ; kawa tonuia. E taea ranei te korerp te kino.; e tau ki nga wahine ki nga potiki, ; ki ,nga . tamariki, ki nga taitamariki .tupu ake. K0,,: te. mea e pai ai te tupu o te tamariki e kaha.; ; ai, kia ora i te kai, ko nga turorp, koroheke, ko nga wahine ano hoki, ronga f kafoa ratou i te kawa o nga hua o taua pur lake. Ko enei e meinga, na le whawhai i: horomi, rau ibo rau iho ki nga wahi katoa o Niu Tirani i roto i nga.lini wbainga ririki.e ' r whakatupuria tonutia nei. : Inawhai ano i : memeha haere ai te iwi Maori. : ; .- ; , , r 1 E hara tenei i le korero. hangahanga noa - ake. Tena pataia atu ianei ki a Ngatirangi-., tihi, ki a Tubourangi> i Tarawera, ki a Ngatipikiao i Te llotoili, lokohia te hunga i. mate-, i tc kai kore i te kai kino, i muri mai o to . ratou wbainga; hunga kaumatua, hunga ; tamariki boki. Ko te kai i kore,. a i kino : hoki, ka rua. Kowhitiria ma nga taane whawhai ko te wahi nui o taua kai ouou. Noho kau ana nga wahine, lururu kau i te taha o te ahi, marama noa niarama noa, ko taua hanga ano. Tangi kau ngapotiki, a hemo ake. Ko nga tamariki nohinohi ka * honia e te mate kiri ka e era atu mate.—Ka tokoroanga tamariki nga taane me nga kotiro, ma tonu nga kanolii, kahorc he ngoi kite takaro, kahore he aha. Hauarea noa iho te tupu, a ka neke ake ka kaumatua haere ka tupu te puku kite kaki ki nga waewae ranei, ahe toiomaha ka mate i teuei. Na, kahore be kai pai ma nga turoro. nei whangongo* hei whakakaha i a ratou; heoi, takoto noa iho honia iho ete mate, kahore he kai aU-

wbai 1 a ratou. Aue! kia pena koia ki~ tenei whemia bua a te kai, he whenua hoki:; e hua he laro ki oiia kainga katoa, me he raea e~ mahia ana te kai. He aha hoki te huanga f oi. nga eka wbenua e riro mar e rird atu ranei ■; i telahi i telahi o te hunga wha\vbai?He puehu kau, ekorc e ahei kia whakoritea ki ena tangata e huna nei e te male kai ete turoro. Na nga whawbai rate take. Auet* Me i Whakatoria etahi o aua eka i whawhai-;: tiara, kite kumara, me i ruia ranei kite .■■■' Wili, pena, kua what kai ma nga telahi o telahi, kua tino ora katoa i te kai*-. Ko nga hua enei ote whawhai. . *^ Tenei la niatou e kimi nei, ko te kore kupu manga wahine mo tenei kino, inahoki kei a ratou te tino taunga o tenei kino, kei a ratou tamariki hoki. Ko etahi e mea ana, «♦ E taea hoki le aha." Ko elahi e whakatenatena ana i a ratou tama i o ratou taane i o ratou tungane, kia tone ki le whawhai. tenei, hemabi kuare, he mabi he rawal --E * warewareana pea, i banga te Wahine ©Te~ Atua hei boa pai. mo tona taane; hei wha-' kaurti hei whakakaha i a ia klnga roabi pai. - E harate wbakawai ia ia,meHatana e wbakawai nei i teiangaia, ki tekdhuru ki te j patu tangata. Ko te mahi ma te wahine he tone marire kite taane kia ata noho, kia tupu ai he pai ki le whenua. Ka mura to te tangata riri, mana e tinei, me ringirinoi ki tewai, ehara te riringi kite hinu kia tino mura ai. Na, pera ana te tikanga kite xvhawhai, ki era atu mahi kino; ko tebara o nga matua, tau ana ki runga ki nga tamariki.; f. ;E tubituhi ana niatou ki nga Eai-wbakawavv-ki nga kaumatua, ki nga Rangalira hoki.-. Na, me pebea enei whainga e mutu ai? Ma - : ratou e kimi tikanga hei whakamutiK' fEngan, kaua rawa e kiia, na Te Atua i mea - [ kia memeha atu le iwi Maori, i te mea boki : na te whakaaro kore, na te mahi apo, na te" kore ture pai hoki hei whakaaia noho i nga: tangata, na enei i huna te tangata J roto°i nga tau katoa, rauiho rau iho kite mate, -r

He pukapuka tenei na tetahi o o matou boa tunituhi mai, na, ki u matou vhakaaro he tika tana korero, tena pea hoki e ahuarekalia e ugai tangala korero i ie Karere Maori. Tate Pakebawbakalaukr, kapai ano mao matou hoa Maoris ara, tenef, 'He ateaianga i te nama, he ateatanga i te ohV oho. ;. Whitireia. :: * E hoa ma, e nga rangaiira katoa o te taone, e nga Pakeha katoa e aroha ana kia mato.o, me Te Kawana hokr,—Tena koittoi*-1

katoa, i roto i te atawhai o to latou Arik* o Ihu Karaiti.' .^•,- . -.;-. ..;.,••■«. .... E hoa ma, kia rongo raai koutou i takq kupu. He/whakamoemiti naku ki to koutou arena ki a niaiou, kua whakaaturia mai nga iikahga e uka at matou,'e he ar ; raneiv arin te; nama. ; Kiia korefo niatbii kia : -whak£-' mutua te hania a nga Maori,* We te hbalu a nga Pakeha i le iaonga mo te.nania, : me hoko marire. No letaenga mai 6 ie .Karere Maori ka kite au-fnga kupu,—Me" whakariie le ra e ulua ai te, nama. Ko taku tenei ki a koutou, me wbakamotn te hoatu i le taonga mo le nama ki nga.Maori. Engari nga Pakeha, kali ano i to.uahuarahi o mua. Tenei hoki ta matou tikangaaraua, eriie ana kite nama, he kai taonga; whakaputa ke ana taua tangala i te uiu- o te taonga 6 tetahi tangata, ka makuiuria.taua tangata kai taonga, mona i whakaputa :ke i te utu, a, mate rawa. Waihoki : kp te; nama, ehe ana te whakaron,e he.ana.hokj tcwhakarite i te ra; engari me.boko;anake,-ka pai. Titiro hoki, ka roa, kai vhakawa; ka taka te ra i whakarilea ai, kawhakawakia ano. ... .. •-'v--' '- w[ ' : . *-* Ka nui te lika o la koulou wbakatauki i te Karere Maori nei,««He ateatanga ite nama he* ateatanga ite ohooho.". Kua mohio au„ he tangata nama hoki au. lie namanga mai, he pai; iroto i nga ra katoa, he pouri, he-, whakama kite tangala uona te iaopga;>ka ' rile,.ka orate ngakau,., Hepiano. Na to koutou hoa i roto i te alawliai o te Ariki o Ihu Karaiti, ; ■-?••.- -..■iv^^- T^ Na Nepe NcAtAU. \*'