KO INGARANI ME TONA IWI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VI, Issue 12, 30 June 1859, Page 1

KO INGARANI ME TONA IWI.

Upoko 4. Te Takiwa o nga Parono me Kingi Rihari Tuatahi. Ko nga tau i pahure i te matenga o Kingi Awherete tae noa kite takiwa o Kingi Rihari tuaiahi, 276. I tino rere ke te ahua o enei king), be tu ano totetahihe tuano to teiahi. He tikanga whakahaerc ano to Awberete, he tikanga ke to Ribari. Engari aKingi Awberete i noho tahi raiou ko tona iwi, ko ratou ralou, a ko tana hoki i aronui ai he whakalupu i te pal ki a ratou, he mea hoki kia neke ai, kia rangatira ai te iwi. Whakaputaia nuitia ana e ia tana kaba ma tana mohio i runga i tenei mahi. 3Ya, ko Ribari, be nanak'a rawa tana tikanga kite iwi, ko to Ingarani reo hoki kabore i mobiotia e ia, na. whakaputaina ana tona kaba kite whakakigoa nui i a ia, kite wbakanui i tona ake mana. Kua rere ke ano hoki tc abua o te iwi ra o te Hakibona. lmua, i nga ra o Kingi Awberete, i tiakina pailia nga tangata katoa me o ratou taonga, ahakoa tangata nui abakoa ta-

ngaia ili; ko tenei, ko te hunga whai mana anake i noho atea ile wehiwehi. Ko nga hakari me nga hui whakaahuareka o nga ra o Awhercte, kore katoa ana, kua ravva kore tenei nga tangata, he noho tua wehi te noho, ko te hunga whai taonga me le hunga rawakore ka noho tupalo letahi ki telahi. Na, me korero i konei te take i pen ai; otira me titiro whakamuri tatou kia J 00 tail, ara, kite wa i i whiti mai ai taua tangata ngakau pakari, aW iremu tualahi, ki Ingarani, na nga mania momona na nga ngahere pai o Ingarani i kukume. Ko Nomoni te ingoa o tona whenua, he moana whaiti te moana i wehea ai tona whenua i Ingarani. Na, whakahauaiho eia nga maia o lona whenua, nga rangatira apo taonga hoki kia uru mai hei tangata mo tona ope, me whakawhiti atu ki Ingarani kite tango kainga mo ratou, ki le wehewehe i nga taonga o te Hakihona ma ratou, whakaaeana, na, karupeketeopenui. Engaringa tangata o te taua i piri tonu tetahi ki tetahi, likanga kotahi whakaaro kotahi, mohio rawa hoki ki tana mahi i haere mai ai; tena ko te Hakihona, noho ke ana noho ke ana, kei konei etahi kei ko etahi. Te turanga ake kite whawhai kite Nomana kua hinga tona kingi, a Harora, i leriri tualahi, na, kahore he rangatira hei arahi hei whakahauhau, beoi, riro ana le papa i te Nomana. Na, ko te hekenga i heke ai tera te Hakihona, pula noa nga wahi katoa, kua whiti he rangi ke tenei mo te iwi ra, kua mahue to mua ahua, kua heke te tupu, kua ware. Ko te hunga kahore i whakaae ki a Wiremu hei rangatira, wbakamaiea iho, langohia ake nga taonga, ko o ratou lamariki tahuti ana ki era atu whenua o tawahi noho ai j engari ko nga tangata i whakaae kite Nomana hei rangatira, ka waiho era kia noho ana ki o ratou whare, oliia kua rere ke nga likanga ki a raiou. Ko nga rangatira o Nomani kua lu hei Ariki. noho mataku ana te tangata whenua, kupapa noa iho ito ratou aroaro, a kite haere atu tetahi kite whare o tetahi o aua jrangatira, ka haere wehi. Puta ke ana te tikfcpga inaianei, inahoki ko te whare tonu ra hoki i puare tonu imua hei haerenga atu mo ratou i te ra e nohoia ana e o ratou rangatira ake, ko tenei, kua ki i nga hoia o te iwi ke, o te iwi hoki e whakamahia nuitia nei ratou, e whakataimahalia nei. Na, e hara i tc mea ko le noho anake o te Hakihona kua ahua ke, homai ana hoki e nga Nomana ki Ingarani ko le reo hou ko nga likanga hou ano hoki. Kotahi te tikanga i tino pehia ai te Hakihona, i tino mau ai te ringa o te Nomana ki tona kaki pupuru ai le laea te ngaueue, koia tenei. Ko n^a

rangatira katoa i whakawhiwhia e te Kingi ki tetahi wahi o te whenua, meingaana kiawhakaae pu kite Kingi, i runga ano ite oati, kia piri tonu kia whakahoa tonu ki a ia, a kia whakauru hoki i a ia ina turia he wbawhai mana kihea kihea, na ka peratia ano lioki e ana rangatira ki o ralou tangata, ka lukua he whenua ki a ratou, ka meinga kia pera ano te kupu mete oati, na reira ka ai tonu he hoia ma te Kingi hei mahi i tana i pai ai. I whakaae a Kingi Wiremu ki nga Hakihona kia waiho tonu nga ture a to ratou Kingi pai a Eruera, hei ture pumau mo ralou. Otira keite whakahaerengaotaua ture, kihai i kitea tona pai hei arai atu i te mahi whakatupu kino o te hunga nana nei ralou i lukino. He ahua ke to le hunga i tango kino i te whenua i era rangi, a he ahua ke to te hunga e mea nei kite noho ite whenua inaianei, kia mahia pallia e ratou; he tango maorihoki la tera, ko la lenei, he mea utu marire. Ta te Pakeha, he utu ite whenua hei nohoanga mona, a tetahi hoki, he pai tona kia whiwhi tahi tona hoa noho, ara, te tangata whenua, ki nga painga e hua mai i runga i tona tikanga marama, i tona ture, i tona mohiotanga. He tini nga Pa kohalu i hanga i tenei wa ki nga wahi katoa. E rua taiepa kohatu o aua pa laiawhio noa, ko to waho ko te pekerangi, ko to roto; na, ko te wahi i waenganui, ara, ko te waharoa, ko te wahi tera i noho ai nga hoia me nga kai mahi katoa; kei roto atu i te. rua o nga laiepa, ko te whare nui o te pa, he kohatu nga pakitara nui atu te matotoru; ko te wahi tera i waiho ai nga taonga, i noho ai hoki te rangatira o te pa ratou ko tona wahine me nga boa rangatira. He ahua ke to enei pa kohatu he ahua ke to nga whare peipei oneone, whace ririki, kikinonoa iho, onga tangala lupuo te whenua, mete rere ke ano hoki te mahi o nga tangala o roto; ko te mahi ma nga wahine rangatira o aua pa, he tuitui whakapaipai kakahu, hei whakatare ki nga pakitara o nga ruma, kia ahua pai ai. Tetahi, he waiata, he hanga rongoa, he aha; ko la nga tane rangatira, he whakakanapa, he oro i a ratou palu, he takaro whakaputa kia kitea ai te kaha, he whakangau kararehe ngahere, he aha, he aha. I rcre ke te mahi o nga whare iti: ko nga tane me nga wahine i uru tahi lei te mahi oranga mo ratou.; ko tana mahi he whangai poaka, he ngaki i te whenua. Engari, kaua ratou e hopuepatu i nga kararehe ngahere, he mea rahui hoki era hei whai ma nga rangatira Nomana, a meinga ana, kite pokanoa te ware ki aua kararehe ka whakamatea, katikarohiaraneingakaru.

?'• abua tcnei o Ingarani i tern i tu ai a Rihari hei Kingi. Na, he tangata arolalu ia ki le wbakakake i tona ingoa, he tangata tikanga tukaha, na konahoki te tupu aitepaikitewheniiaiona ra: mate ake ia ka hore he nekengaake. Na te nni o tona hiahia kia rangona tona ingoa ki nga wbenua kaioa o le ao, waiho noa iho tona wbenua ma tetahi 0 nga raugatira, ma Wiremu Teßongohama e lia.u, haereke ana ia me ana hoia ki Hiria' ko te ingoa mo tera whenua i liuaina ai, ko le Whenua Tapu, ko Kanaana hoki. Tana haere ki reira hewhaivhaiki tetahi lauiwi Vp tai Jr IW .' i 1 0'" kua tango ilepa i mate ai & Te Karaiti, ara, i Hiruharama. Na, ko tona ngakau hiahia kia rangona nuilia tona ingoa kia whai kororia ia, ugaia rawa, taea ana tana i whai nui ai, ingoa rmiP t lin !\ kei te P clj ea tona iwi i liomaii e le Atua ki a ia mana e tiaki e araui. lera te aue mai i Ingarani tona iwi mahue, ko nga nioni mo te whawhai, koliikoh,a ana i nga Nomana ralou tahi ko nga Hakihona. Ko nga Hakihona ia i lino murua rawatia, ko te iiungai kaiponu i o ralou J? 1 ' whakamamaetia iho, he mea kia tukua mnr! J!?®* 161 H n S aka « WhakaniOmori etabi o nga Hakihona, rere ana kite ngaherehere noho ai, murua iho hoki eraNoman t a i niau i a ratou te hopu ; en & ari, ko te lokomaha ia 1 whakaae, tuoho iho to ua, e taea hoki koa te aha u a ratou. K Otira, i whakaputaina ano eTe Atua he pai i roto i enei kino. He niaha nga ture Pai nga tikanga pai i akona ai te Nomana. ara, o te Hakihona tikanga, o te iwi hoki i tanna e ia e te Nomana, tikanga papai hoki tngaro i a ratou imua, ka tahi nei ka kitea iho: kihai rawa hoki to Ingarani iwi i iae ki tona ahua o naianei me i kaua te lionoa te maia mete whakaaro nui ote Nomana ki to te Hakihona tu whakaaro, ko ta te Hakihona whakaaro hoki kahore i tawhaialu ki mea nui, ko ana mea i pai ai i kino ai tyTa te kararehe tahi i pai i kino ai, kahore he whakaaro nui i toko ake i tona tigakau. Ahakoa nui te toto i maringi me te*ajoni i pau i nga whamga o Rihari, i puta a£e ano he pai 1 roto, no te mea hoki ko te mohiotanga ki nga tim mea o era whenua i haereae ana ope kawea mai ana ki Ingarani. Otira, kaua e memga na te liunga mahi i aua kino na ratou lepauwhakapuia mai, hua atu, na Te Atua i kaha ake nei i a ratou, nana i maa i puta ai te pai. v- . ? no n S a pai o Rihari, ana era ia.l arohatia ai i miharotia ai e ona tangata, otira ehara i te mea ma era ia e kiia ai he Kingi pai. He nui tona toa, he nui hoki

tona atamai i ko tona kaba, ehara hoki i to hanga, ahakoa niatolora teporo rino, lena a moiu rerc iaia te tapaliiki tana hoari; tahi lonu to tukunga ilio, porokore rawa. Ho tangata ohaoha hoki a Kingi Rihari, he whlu noa tana hanga i ana taonga, kaore i karponuhiamana anahe. Na tenei tikanga ngawari ona, tau ana he ram ki a ia i tona liokinga mai ki Ingarani i taua Whenua Tapu, me he pono ia uuia korero; c kiia ana hoki na te aroha nui o tetahi o ona tangata ia i ora ai. I tona liokinga mai i taua whenua, i na le whenua o tetahi o ona hoa whawhai; whakaahua ketia ana e Rihari ona kakahu kia hengia mai ai he ware noa iho, toliu nca e ngaro, kaore e matauria ko te Kingi te haere ra. Aianei, i tetahi taonei noho ai ia i tetahi po, ka atawhailia ia e te Kawana, hoa;u ana e Rihari ki laua Kawana ko tetahi mowhiti pai, utu nui, na, kitea ana, ehara! ko teKingi o Ingarani, heoti ano, hopukina tonuiia iho e te Kingi o taua iwi, panga iho kite whareUerehere; akuanei ko lona nohoanga iho ano tena, a mate noa, me i kaua te aroha whakapiri o tetahi o ona tangata* te take, he atawhaitanga na Kingi llihari i a ia iraua. Haere ana tenei tangata kite kimi i tana ariki, whanatu atu whanatu mai, haere ana ki tenei kainga ki tera kainga, roa noa lona haerenga, na, ka toe ki teiahi pa. Ka noho ia ite ahiabi o letalii rangi kite taha o tetahi whare kowhatu, ka noho ka waiala, ka whakatangi i tana haapa. ko tana waiala na Kingi Rihari ano I tito imua. Tena teKingi te whakarongo mai ra i rolo i te whare kite rangi o taua waiata, kote whareherehere hoki tenei i whiua ai ia, na, ka waiata niai ano heki ia, hapainga anangakupu o te waiata ra, a tona muiunga, na, kua mohio mai letanga la raj e, ko tona ariki tenei. Na, hoki ana te tangaia ra ki Ingarani, koreroiia ana ki reii*a, c, kua kitea to tatou Kingi. i ngaro nci, rnuri iho ka hoatu he moni e tona iwi ki le Kingi nana ia i hopu, heoiano, lukua ana, hoki ana kj Ingarnni ki tona iwi. He mahi tohu te mahi whakamulunga o lenei Kingi. Kolahi le pa i lauria e rulou ko onahoia, ka takoto te pere a tetahi o r.ga tangata ote pa, ka tu kite pokohiwi ote Kingi, no te tunga kua mohio tonu kaore lawa ia e ora ake. Taea ana te pa, na, ka arahina mai le tangata nana te pere i iu ai ia kite aroaro oic Kingi. Na, ka mea atu a Rihari, "He aha takukino ki a koe i mea ai koe kite whakamate i a au?" Ka mea mai taua tangata, "Kotokumatua tane me toku tuakana i whakamaiea e koe, na, ka hari nei toku ngakau no te mea kua mate koe ia au." Kihai a Rihari i riri kite kupu

jo taua tangala, engari, i mea atu ki ana tangala kia tukua kia haere. Koia hoki, ahakoa tangala, ahakoa whenua, aha ranei, aha ranei, e whakananu ana tepai te kino, e tupu tonuana nga laru kino i roio i le witi, a ka pera tonu ano ia taea noatia tc muturiga.