KO INGARANI ME TONA IWI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VI, Issue 8, 30 April 1859, Page 1

KO INGARANI ME TONA IWI.

UPOKO 3.

Na, kua whiti mai tatou i te takiwa o nga Piritone o nga tangata o te wa i a Kingi Awherete. Heoi, tu marire tatou i konei i [cnci walii matakilaki ai ite alma ole wiic-

nua o nga langaia kua rere ke nci, me nga lure uie nga likanga hoki o te whenua, kua ahna ke i era i kitea i laua \va i kakalui ra nga Pirilone i le hiako kararche, i noho ra me he poaka ki rolo i nga waoku o o ralou ngaherehcre. Me Hiiro e taiou i te tuatahi, ko le alma ole whenua. Kua whai huarahi tenci, puia noa pala noa ; maro haere ana i runga i nga repo i rolo i nga ngaherehere ponri i nga ururua; kalabi nci ka lika le haere ole lanhon, kaliore ona wehi kei he i roto i te ururua rakau, pera mete lakiwa i nga Piriione. Engari e nohoia ana ano enei ngabcre c te wuruhi nga« langaia, aka po, ka rangona 1 ona waba e liamama ana kite kai mana ; wehiwehi ana nga lamariki o nga kai liaki kau; ka whakatika te whaea ka tnlaki i te laian ole whare raoroiti, kei tikina mai kei kahakina atu lanapoiiki i rotoi lona moenga rakau e laua nanakia eau mai ra. Ko nga whare peipci oneone o nga Piritone, i kai huihui ai,i moehuihui ai i rolo i muara, me he kararehe, kua ngaro, he whare rakau nga whare inaianei, he maiapibi winiauohe mea hanga ki le laringa kau hei karaihe, ka laraia kia rahirahi, piala ana me he karaihe nei. Ko nga whare o nga ra nga lira, he mea hanga kite kowhatu, ko nga whare rakau mo o ralou langaia, mo nga" kau, kei te labi laba kei ic lahi laha, karapoti noa; kei waho atu ko le awawai, lawhio noa hei arai alu kei huakina mai, kei pokanoa mai rauei letahi kanohi kckihai i paingia hei boa noho. Ko nga porolaka loko tuahu o nga lohunga o nga Piriio:;c, lukunga whakahere mo nga alua maori i runga i nga likanga o to ralou karakia, kua ngaro inaianei, kua in ke he whare karakia, he kohaiu etahi, ko elahi he mea hanga kite rakau no te ngabcre; me nga iipcra (whare pere) e tohu ake ana ki le rangi, ano e ako mai ana i nga langaia ; ko Te Atua mona i hanga ai aua whare hei mcatanga karakia ki a ia, kei rnnga la i nga mea katoa, a be lekaloka noa la nga tohungai whakaako ai, i mea ra, no le whenua Te Alua, a kei le whenua e noho ana. Tena, e ahu to talon titiro ki le moana, na, kua kore nga poli ririki a nga Piritone, mea horapa kite hiako kararahe, hei poli hi ika ma ralou ki nga tahaioha; he kaspuke enei he mea nisi, nana i kino le ahua, heoi, e toa ana ki le ngaru, c ahei ano le rere alu ki nga whenua tawhiti, ara, ki nga whenua e meinga ana he lawhili, ara, i aua rangi i iii nci le mohio o nga langaia ki nga whenua o to ao ; kahore rawa hoki a Niu I'irani, a Merika, i mohiolia e nga langaia rc;-e nioana o laua lakiwa.

Tena, tatou ka liliro ki nga langata liaerc i nuiga i enei liuarahi, noho i rolo i enei whare, koropiko ki rolo ki enei whare karakia, whakatere i enei kaipukc. Here ke tona ahua i lo le Piritone, he roa ke lenei tu tangaia, he ahua ke le makawe, he urukehu, ko to te Piritone i niangu, a erangi ano enei i kalia i nui tona tanga!a. He Uakihona te ingoa o lenei iwi, i haere raai i Ilamani, i whawhahia hoki le Piritone e tenei iwi, riro ana i a ia le papa, he kalia rawa hoki nona. Ko nga kakahu, rere ke te ahua, c uara te hiako kau, te rati rakau i nga Piritone ra, cngari he mea whatu pai ki Te bum hipi, iapoiu ana ki nga luri, he lui kei nga waewae, he tokena, he mea ripekapeka le hereherc lae noa ki nga turi. He kopare roroa lo nga wahinc hei hipoki i nga kauohi i te kaki, he urukehu niawhaiu nga makawe. Olira, ka liliro lalou ki nga ritenga o te noho o tenei iwi, katahi ka tinokitea, he ahua ke ano to enei he ahua ke ano to nga Piritone. Ko nga tangaia whai laonga i a raiou nei nga whenua nui, ka noho ki roto ki o raiou pa kowhatu mea raiou boa wahine. Kali ore nga wahinc ra i mohio kite korero pukapuka, engari, he miro he whatu tana mahi, he waiala, he tuitui, he liroliro i o ratou kotiro; ko la te taane mahi, he whakahau i ona tangaia, he titiro i ana patu kei mahue te kanapa, kei aha, cngari kia ai lonu he patupapai kite i inga, hei pei i tera atu rangaiira ina poka noa mai ki a ia kite kai i lona whenua. Tetahi mahi hoki a ana rangaiira, he whakam hakari; ko nga kiko kau, aha, i lunua hei kai, ka rnaua haerelia e nga kuki, mete huki i lunua ai, ka boalu ki lenei ki tera, niana c lapahi tana piiii tana pihi, whakaiakolo ai ki runga kite pereti rakau i tana aroaro; ko nga wahine i lae ano ki aua hakari, rnc ng'-i kai whakaiangitangi, me nga kai tito waiala, ko nga kupu o nga waiaia ho whakamanamana ki ic maia o nga rangaiira, ki le ahua pai o nga wahine. Kamuiu lo kai, ka lakolo nga lane ki to ruma ano i kai ai, ko tana patu ano kei tona taha, mo to tangi penei ole leiere ito po —E! ko le hoa riri ka lata, — whakaiika lonu ake ki te pana atu keiwha lata mai ki le awa keri. Kahorc o ratou waii hei whakaalu i nga haora o lera, i to haoraaranga ake i te moe ranei i le haora haorenga ranei ki le kai. Hcoi, pencitia ana e ratou, haehaca ana lelahi kanara wakiha hei riicnga mo nga haora, na, ka kitea leiakanga o nga haora kite paunga o te kanara, pau rawa le kanara kua pau hoki le ra. Kahorc i penei nga hakari o nga ware, ko o ratou whare he wliare papa, noho ana raiou i raro i te maru o tc rangalha whai

rawa, hei tui hu mona, hei hanga palu mana, hei hanga mea mo tona whare, hei ngaki i lana whenua, a hei homai waiu, honi, hei kai. Kahore kau he whare hokoboko. heoi nei ko ngawhare hoko pia anakc, engari i whakaakojna nga tangata katoa ki elah'i mahi, he mahi .ano ma tenei tangata he mahi ano ma tera .tangaia, kia ai tolmnga ki tenei mahi ki tera I mahi hei mahi mea ma tona rangatira ma jngahoa noho hoki. Otira, he mea ano ka j haere mai nga ope whawhai o nga lauiwi ki tona whenua, na reira ka rua ai he mahi mana e akona ai, ko lana mahi ake, ko te I mahi hoia; e wha nga tnarama i roio i to i tau e whakaako ana ki tenei mahi kite liapai | palu. He kopere he koiaha nga pam, he | hoari letahi, he wero, kahore te pu me le j paura i mohiolia e ratou. I Waimarie ana i tenei takiwa, ko te Kingi mana to whakahaere likanga, te liaki, me le whakarangatira i lenci iwi mohoao, he langata mohio rawa, he tangata whai whakaaro, ko Awherete tona ingoa. Na, ka mohio lonu ia, heoi te mea c pumau ai he pai kite iwi i runga i tona mana me tona kalia, me rapu e ia, me vvhakaiakoto letahi tikanga, hei tikanga pupuri i te pai i muri i a ia, kia ora lonn ai, kia lupu haere ai i nga whakatupnranga tangaia o muri iho i a ia. Kua kite noa atu tenei nga langata o te takiwa ka korerolia nei, i lehc ole noho Hire kore,. Ole noho likanga kore hoi arahi. Na, kua rapu likanga, kua wehewehea te whenua,' roherohe rawa, he ingoa ano to tenei wahi he ingoa ano to lenei wahi, ka whakarite tikanga hoki hei pehi i te kino i te tutu ki roto i enei rohe. Ko tenei, lorona atu i konei te ringa o Kingi Awherete hei whakauru, hoatu ana e ia ko letahi pukapuka lure, he mea tnhituhi marire: ko nga likanga o taua lure tenei ka koreroiia atu nei ki a koutou. Mealia ana e ia, me tubiiubi ki tetahi pukapuka nga ingoa o nga tangata katoa i neke ake nga tau i te tekau ma rua, nieo ratou mahi, o nga tangata ia ehara nei i le taurekareka,ma te Kai whakarite whakawa taua pukapuka e liaki, ame urukaioahoki ana langata kite honoo tona kainga lupu. a kaua letahi o ratou e pokanoaki te haere keaiu i tona takiwa iiuhiaai,etigari me whnkaae e tona rangatira katahi ka tika tana haere: kite bara tetahi, ma tona bono le likanga kawe i a ia kia whakawakia,ki te koree kitea,kia lekau ma rua nga tangaia hei whakapono i le ngaronga, hei ki am, kahore i matauria e taua hono kei hea ranei kei hca ranei. Ko te manuhiri ka noho kite whare o tona hoa langaia whenua, kaua ona ra noho e neke ake ite rua, kite mea ka tae ki te toru kite wha, ma le tangata nona te whare c hoatu mea hei whakakapi mo tona

pahi, kia ai hoki ko taua tangala whenua hei whakakapi mo taua tangata ke, ina kilea te he; aki te tae kite wha tekau ona ra i noho ai, me tuhiiuhi tona ingoa kite pukapuka o tetahi hono. Whakaluria ana hoki e Kingi Awherelc he Kooli whakawa, wliakaritca ana kia toru inarama i te lakiwa o lelahi nohoanga o tetahi nohoanga o laua Kooti. Ko nga tikanga mo nga mahi rori, mahi waapn, hanga whare, me nga mahi nunui katoa o te iwi, he mea whakarile i reira i te nohoanga o ana Kooli, ko nga whakawa hara me nga he katoa ka whakariiea e aua Kooli. Ko te kai-whaka-I'itn lumuaki o enei Kooti, he mea whakatu na te Kingi; tekau ma rua hoki nga hoa kaiwhakarite; na lonoa ana enei ete Kai-whaka-rite lumuaki ki tcnei wahi ki tenci wahi, hei rapu i te lika i te he o nga korero e kawca mai ana ki a ia mana ewhakarite, a meinga ana hoki me kawe mai e te tangaia whakapae, e te tangata hoki i whakapaea, le hunga i kite i te meaianga hei whakarongoi a rauakorero. Kolahi hoki te Runanga niii rawa, ' Ko le runanga o nga tangaia mohio.' Ko nga lino rangaiira me nga tangata whai whenua anake i uru ki tenei; e rua nga nohoanga o te Kingi ratou ko taua runanga i rolo i te lau kolahi whakaaro tikanga ai; ki le kilea e ralou i hole whakaritenga a tetahi o nga runanga iii,ara, a aua Kooti ra, na, ka whakariiea kelia c ratou, ka whakatikaia. Ko enei tikanga katoa i luhiluhia nei, pai louu ki la te iwi whakaaro, na kona waiho tonu iho hei lure, kahore he raruraru, kahore he aha, cngari ka komemememe nga tangaia ngaki whenua, ka mea, he whakararu i a ratou i meatia nei kia haere mai ki nga kooli kite [ mahi wkakarite, mahuenoa iho nga mahi. | Heoi, taka haere ana nga lau me to pula ke ano le ahua o tenei mea o tcnei mea, kahore hoki he hanga i luluru tonu lonaahua, waihoki ko tenei, luku iho ctahi tau kua whai ahuake ano i lenei i.koreroiiaake nei. Hei tetahi atu rangi ka korerotia ki a koulou le whai ahua keiangao nga likanga o lolngarani iwi. Otira.ahakoa rereke leahua o nga tini mea, e mau ana ano nga tohu o la Kingi Awherelc mahi whakaiakote tikanga kei nga lure o Ingarani inaianei, na, whakahuafia tonuliaana lona ingoa inaianei, ko Awherelc, ko le Kingi pai.

He whenua tenei kua riro i te Kawanatanga. POROWHINI 0 AKARANA. TE TAKIWA KI KAIFARA. Arapohm—nga eka 9,5G0.

NGA ROUE. Ku limata i Waikaka kei te Wairoa ka lae ki Aratawa, ka aim whakarolo i ruuga i ic nui o Piukanana 42° 50' 163,16 riki, ka aim whakararo 315° 30' 95,27 riki, ka haore kite wai o Manganui ki Ohaua, 57 ° 50' 14-2,00 riki, ka haere i rolo ole >vai o Manganui ka lae kite rohe o Okahii, ka haere i le taha o laua rohe 14° 15' 270,80 riki, 53K© 127,20 riki, 51 ° T -106,20 riki 42° 119,00 riki, ka tae ki Waikaka ki u> Wairoa, ka luiaki nga rohe i rcira.