HE TURE WHAKARITE TIKANGA MO TE WHAKAHAERE WHAKAWA KI NGA TAKIWA MAORI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 17, 15 October 1858, Page 1

HE TURE WHAKARITE TIKANGA MO TE WHAKAHAERE WHAKAWA KI NGA TAKIWA MAORI.

(Akuhata 4,1858.) (He Roanga) 111.-TE TIKANGA MO TE WHAKAHAERE WHAKAWA HIWHIRI. XIII. Ka meinga te Kooti kia whai tikanga mo te wbakarongo mo te wbakaoti» nga be Hiwbiri katoa kite mea be tangata Maori te banga ivbakawa, tetabi telabi, a ki ce mea boki e nobo ana te tangata ewbakapaea ana te be ki a la i roto i tana Takiwa ano i turia ai te Akibana a tera, he mabl ranei tana i reira, i rokobanga ranei ia e te meaianga a (e Kooti ki reira; a, ki temea ano boki be tangata Maori te bunga wbakawa, tela hi tetabi, a i tupu ki roto ki taua Takiwa te putake o te Akibana, telabi ranei o taua putake; otira, ka wbai likanga ano a Te Kawana ratou ko tona llunanga mo te robe, i tenei taima i tenei taima, i nga tikanga whakawa Hiwbiri a tetabi Kooti pera bei wbakahaere ma -taua Kooti i runga i tenei Ture, ara, kia waiho.i nga mea kabore e neke ake i ta te Kawana ratou ko tana Runanga e whakatakoto ai bei

robe mo to laua Kooti wbakawa, ara, te moni nama, te utu ranei, te aha ranei i meaiia kia wliukaputaina e taua Kooli, a ka whai tikanga ano hoki ralou mo te whakariro ke mo te whakakabore hoki i letahi rohe pera. XIV. Kei te Akihana Hiwhiri e turia ana i runga i tenei Ture, kite tonoa e letahi ote bunga wbakawa, i le mea kahore ano i timatatia noatia te whakawakanga o ta raua mea, ka waihe ma te Kooli te whakaaro ki te mea kia whakawakia taua mea e tetalii Runanga Huuri, a ma te Kooli ano e wbakarrte telolu rake bei pa wbakawa i taua mna r ara, kia abei ano tela hi Runanga Huuri te whafcarile. XV. Ka peneitia te whakarilenga Runanga Huuri mo te wbakawa i nga Akihana Hiwhiri i runga i nga tikanga o tenei Ture; ma te Kai-wbakawa Maori ma nga Kai-wha-kawa Maori ranei e tuhiiuhi ki tetabi pukapuka etahi tangaia kia Koiahi tekau ma warn, be mea kohikohi i roto i te bunga eiu noa ibo ana i reira, i roto ranei i le bunga enobo ana i nga wabi katoa e patata ana ki te wabi i nobo ai taua Kooli, ko te patata tenei, kaua e neke atu i te koiahi tekau maero te malaratanga atu, a ka kowbitirfa I roto i taua lekau ma waru kia lokoono, be mea makamaka rota, a ko taua lokoono, tokobia ranei o ralou e kilea mai e pai hoki ki tera mabi, ka meinga kia . noli© kei Runanga Huuri bei wbakawa i tera mea: Otira, ki te boki Hio i te tokowaru nga tangaia i kowhiiiria ra e kitea mai e pai hoki ki taua mahi, kite noho atu ranei tetabi o nga laI ngataote Runanga Huuri, kite kounuhia. ra* t ner letahi ete bunga wbakawa, kite ahatia ranei, a ua laua meatanga, boki ibo ana i te tokowba nga tangaia o te Runanga Htrari* na, me wbakatae le Runanga Huuri ki le tokowba e- te Kai-wbakawa Tuturu, me taugo i rota i te bunga e tu noa ibo ana i reira i taua wabi. Otira, ka lika ano hoki, me he mea wbakaae na te bunga wbakawa, na tetabi na tetabi, kia wbakanoboia te Runanga Huuri, neke ake ranei, neke ibo ranei i le tokoono, hei wbakawa i te Akibana Hiwhiri i runga i nga tikanga a tenei Ture. Ko te wbiriwhiringa tangata mo taua Huuri me pera me terai korerotia ake ra. XVI. Ka meinga kia lika ma te bunga wbakawa e kounu etahi o nga tangaia i whiriwhiri hei Runanga Huuri, kia tokoioru ma tetabi kia tokotoru ma tetabi. XVII. Ko te Runanga Huuri ka wbakanoboia peratia ka ineiuga kia lino koreio. i etahi kupu kite aroaro ote Kai-wbakawa Tuturu kia rite kite Tauira korero No. 2. e

piri nei ki tenei Ture, kia rite ranei ki'aua kupu ina whakamaoritia kite Reo Maori, ka meinga alio hoki ko te kupu whakaoti a tana Runanga Huuri kia ko'tahi, me puta i ruuga ite whakaaro tahi. Otira, kite mea kaore e aliei i te Runanga Huuri te whakakolabi i tana kupu, a taka noa nga baora e wba, na, me tuku nga tangata o te Huuri kia baere, a ko te mea e wbakawakia aua ka waibo mo (era atu nohoanga o te Kooti. XVW. Ko nga wahi tautohe katoa, kei te Kooti ranei te tikanga bei wbakaoti kei te Huuri ranei, na, me wbakaoti ki runga ki ta te Tika, ki ta te ngakau tapatahi i kite a! bei tika; a, ka waiho ma te Kooti e whakarite nga tikanga katoa mo te wbaka* mananga i ana ki wbakawa, tona aheatanga tona pebeatanga hoki, ma te Kooti e whakarite ki runga ki tana i ata whakaaro ai etika ana; a ka whai tikanga mo te wha* karongo i nga abua korero whakapuaki katoa e meinga e tona whakaaro e tika ana kia wbakarangona. a ka whai tikanga boki mo te mea i aua abua korero whakapuaki kia puakina, ahakoa aua korero whakapuaki te baere tonu i runga i o te Ture ritenga ake. XIX. Ka meinga te Ki-wbakawa a te Kooti bei mutunga rawatanga mo te Akihana Hiwhiri a tetabi hunga whakawa, e kore e tukua kia karanga tetabi ki tetabi ata Kooti; e kore hoki e meinga kia abei tetabi mea wbakawa kia wbakariekehia ki tetabi | atu Kooti o runga ake. Otira, ka waibo ma i te Kooti-wbakawa Maori te whakaaro kite ! wbakabau iho kia wakawakia ano, kia wbakarangona ano, me tewhakatakotoanoinga tikanga e ata rite mo taua meatanga <hou* tanga. XX. Kei te Akibana Hiwhiri kua puta te Ki-wbakawa ate Kooti, te wbakabaunga ranei i tetabi muni kia utua, kite tonoa e te tangata e mea ana kia wbakamana taua Kiwbakawa, taua Whakahaunga ranei, na, me tuku e te Kai-wbakawa Tuturu tana Warati ki tetabi Katipa bei mea ki a iakia tangohia kia bokonu nga rawa me nga banga o te tangata mona taua Ki-whakawa, Wbakabaunga ranei; a me pera ano e taua Katipa. Ko te Katipa ia me whakatu ano bei wbakahaere i uga tikanga o tenei Ture. Ko nga motii utu o ana banga ka bokona bei wbakarite i a te Kooti i ki iho ai, i wbakahau ibo ai, kia uiua, i nga utu hoki o te mahinga, a ko nga toenga o te moni i riro mai i taua liokonga, kite ai loenga, me lioaiu kite Kai-whakuwa Tuturu, me whakahoki kite tangata nona nga banga i tangohia i bokona, mana ano e tono mai kia whakahokia; a ko nga Katipa katoa me nga Apiba Kai-tiaki

o te Ture i roto i o ratou Takiwa me whakauru kite mahi ite Warati pera. Otira ka waiho ma te Kai-wbakarile whakawa Tul turu ano te wbakaaro kite whakaroa ite putanga o tana Warati Tango-rawa, a tana takiwa am> e tika ai ki tana wbakaaro iho. XXI. Kite mea ka hoki mai taua Warati, a ka kore he rawa, kahore raaei i rite hei wbakaea i nga rnoni e meatia ana, kia uiua kite mea ranei ka wbakakilea mai, a lino kite iho aoa te Kai-whakawa Taturu, kahore he rawa e rite hei tango ma tana Warati me e Uikua ana; penei ranei, pera ranei, na, ka meinga kia tika ki la te Ture, kaore ia e meinga hei lino Ture niona, heoi, ma te Kai-wha-kawa Tuturu e tuku, me Warati ano na tona ringaringa, mana e uiku te tangata mona te Ki-wbakawa, Whakahaunga ranei, ki tetahi WJiare-herehere, ki reira noho ai taea noatia tetabi takiwa, kaua ia e neke ake i te marama koiahi mo te Rima pauna, mo tetabi wabanga ranei o te Kima pauna, o te moni i meinga kia utua. Otira, kaua rawa te takiwa o te wbare-he-reheretanga e neke ake i te wiia marama, a me ahei ano te tangata te tuku e teKai wakawa Tttuiru. aoa tonoa atu, ana utuahoki te moni i kiia ibo i wbakabaua iho ranei kia utu a, mete apiti ano nga utu whakawa e ata tika ana kite wbakaaro ibo ate Kai whakawa Tuturu. XXII. Ka meinga kia tika ki la te Ture, kei te Akihana Hiwhiri ma taua Kooli e hamene nga tangata whakapuaki korero, e wbakarongo boki nga korero e wbukapuakina ana i runga i le oati, e mea hoki kia | wbakakilea nga pukapukakatoa, eahei nei te mea e teiahi Kooli Whakawa kia whaka- | kitea ; a ko te tangata ka hamenetia kia baere mai hei whakapuaki korero, a whakakahore ana, turi aua, kahore hoki he lake pono, a kahore e lae mai ki runga kite li« kanga o te Ilamene, kahore ranei e ata whakakitei ngapukapukakei a ia etakotoana, e mail ana ranei, a i meinga e taua Hamene kia whakakitea, ko te tangata hoki i reira i teiahi nohoanga o taua Kooti, meinga | ana kia whakapuaki korero, na, ka turi, ka |mea kia kaua e whakaoatilia, kia kaua je whakapuaki korero, na, ka meinga kia utu, mo ia meatanga mo ia mealanga, kaua ia e neke ake i te Rua tekau pauna; ko aua moni me whakaputa e taua Kooli ano, me mabi ranei i te tikanga o te whakawa taia e teiahi Kai-whakawa Tuturu, ma te Kawana ano e wbakaiu hei whakarongo i taua mea. XXIII-. Ka meinga taua Kooti kia whai tikanga mo nga tononga Hiwhiri kaioa e

lupu ana na leiahi Ture-ili i whakato kotoria j runga i nga tikanga o "Te Ture Whakatakolo Ture-iti nga Takiwa Maori 1858," ara, o te hunga whakawa ebara nei i te langaia [Maori, me o te hunga whakawa, langaia Maori ano, teiabi tetahi, me whakahaere ia ki runga ki ta lenei Ture e whakariic nei; erangi me waiho ano ki roto ite roheole whakawa e whakariteaeTe Kawana raton ko tona Runanga, he meatanga i runga i te mana pera e tukua ana e tenei Ture. (He\ tera Karere te roanga aiw)