HE TURE HEI WHAKATAKOTO TIKANGA KI NGA TAKIWA MAORI MO O RATOU MEA AKE.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 15, 15 September 1858, Page 2

HE TURE HEI WHAKATAKOTO TIKANGA KI NGA TAKIWA MAORI MO O RATOU MEA AKE.

(Ahuhata 4, 1858.) Ko te mea ka pai ano hei mea e kake ai nga tangata Maori, kia whai tikanga a Te Kawana ratou ko tona Runanga, hei whakatakoto hei whakamana hoki i etahi Ture iti, whakarite tikanga mo tera wahi mo tera wahi, mo te noho boki a nga tangata Maori, heinga Ture ano ia e tau pai ki ooa tangaia, hei nga takiwa boki kaore ano te Tikanga Maori i inula noa i runga, a bei nga Ture ano boki e whakaaetia e te bunga e tau ai aua Ture ki runga ki a ralou : Na, ka wbaklakotoria tenei e le Runanga NuLo Niu Tiraoi e noho Runanga nei, ara: I. Ka meinga bei lika ki la le Ture ina Te Kawana ratou ko toua Runanga e whakarite, i tenei wa i lenei wa, nga Takivva hei launga mo leuei Ture, bei nga Takiwa ia kabore ano le Tikanga Maori i mum noa i runga, e whakapula ke boki, e whakakahore buki aua Takiwa. 11. Ka meinga hei lika ki la te Ture ma Te Kawana ralou ko lona Runanga e whakatakolo, i tcuei wa i teuei wa, e wbakamana

hoki ki roto ki aua Takiwa, nga Ture iti mo nga mea penci.ara: • i . Mo te Kararehe takahi kainga, mo te kurarehe bacrere noa, me tc aia wbakatakoio i nga tikanga katoa o te takahi kainga e to Kararehe, ole hunga he ivhenua tona ake, e noboia ana .ranei e ia, o te hunga hoki be kararehe ona, e iiakina ana ranef e ia, o era alu hunga hoki. 2. Mb nga Tokiari Pauni kia banga, lota tiakina; mo nga likanga o nga Tokiari, o nga Kararehe hoki e Tokiari ti a ana, mo te um hoki e aangobia e tona. kui tiaki mc era am utn hoki e meinga ana kiattlua i te Tokiariianga Kararehe. 3. Mo te Taiera robe i te kaiiga o tetabi hunga, o tetabi hunga kia banga kia tiakina, mete le Taiepa robe 4 tc kainga kci rotp4 4c Takiwa kaore nei te Tikanga Maori i mum noa i runga, i te kainga kei waho I taua Takiwa; mo te aia whakatakoto i nga tikanga katoa o te hunga he wbenua tona ake, e n.>hoia ana .ranei •e ia, o era alu hunga hoki, kite banga ki le tiaki i aua taiepa robe kainga, ki te tttu mo te hanganga, kite aba, kite aha. 4. Mo te whaitobu i nga Kararehe kia kilea ai te hunga nana; mo te wbaitobu tahae, linibanga, i le Kararehe; mo te tabac i le Kararehe, ite Kiko ranei, i te Riako ranei. 5. Mo nga mate piripiri kite Kararebc kia araia; mo nga Kararehe kua pangi«\ e te male pera kia kaua e tukua ki reira, e nekebia ranei i tetahi wahi ki tetabi atu wahi; mo aua Karehe male hoki kia mabia ki le rengoa whakaora, kia whakamalea ranei. 6. Mo nga Taru kino wbakaete wbenua kei toro haere. •7. Mo nga tikanga katoa wbakatangaia Maori ano o nga Iwi Maori, Hunga Maori ranei, Taugata Maori rauei, ara, mo te ma hi, mo te noho, mo te tango i nga Hua o nga wbenua,. o nga kainga; mo nga tikanga pera kia rapua, kia whakatakoioria, kia wbakamana whakaratou. 8. Mo nga Ahi koraha, Abi ke ranei; mo le hunga tahu manuka, rarauhe, tarntaru, para, aha ranei, e ora iti ai tetabi tangata ranei, taonga ranei. 9. Bio nga Kuri bacrere noa, kia pehia; mo le ata whakaiakoto i nga tikanga kaloa o te hunga what Kuri, o era am hunga boki, ki nga Kuri bacrere noa.

10. Mo nga wbare noho, wbare kc ranek •■■ kua kino, kua piro, kia mahia. if. Mo nga Kino-nuihana kia pehia. 12. Mote hunga noho ki tetabi Kainga Maori, Pa ranei, kia nobo lika aL kia ora ai, ' 13. Mo nga rawa o te tokomaha, nie~nca rawa o nga Iwi Maori, Hunga Maori ranei, kia tiakina paiiia. Mo le Haurangi Waipiro kia pehia. 15. Mo nga Waipiro me uga Waiwhakabaurangi, mo le Hokonga, mo le bapaU nga he wahi ke, mo le hoatutanga i ana mea, mo tc riringa lioki kia kaua e m* ,S okona » e "apainga, e hoaiu ranei. 16. Mo nga Ritenga Maori, kino, kia pehia; mo etabi ritenga ke mo te um mo te whiu i te he, kia whakatakotoria hei wuakakapi mo aua rilenga Maori, mo nga be e kimihia nei he ulu i ruuga i taua rilenga Maori inaianei. A ko aua Ture Hi ka meiuga hei tino Ture ki roto ki aua Takiwa, a ka ahei ano le whakaputa ke. te whakakahore, i tenei wa i lenei wa, e Te Kawana ralou ko lona Runanga; a, ko nga Ture iii ka whakatakotoria mo nga taiepa rohe o nga kainga kaore nei te 1 ikanga Maori i muia noa i ruuga, o nga kainga piri kite taba. a kua mutu tc Tikanga Maori i runga, ara mo aua taiepa kia tiakina, ko era Ture iii ka meinga kia niaoa ki runga ki le hunga kaloa, noaa ake ranei tetahi whenua piri pera, e nohoia ana ranei e ia. 111. Ka meinga hei lika ki ta te Ture kia whakaniea e aua Ture iii he utu, kaua ia e neke ake i te Rima tekau Pauna, kia ulna e te hunga takahi, kape ranei i teiahi o aua Ture iti. IV. Ko nga ulu kaloa ka whakariteaeaua Ture in, epai ana kia mahia kia whakapulaia e nga Kai-wbakawa Haiibi, kia wbakawhiwbia ra ia aua Haiibi eTe Kawana ki le tikanga mabi pera, me mabi i runga i te likanga ole wbakawa lata, abakoa i wabo ranei i nga rohe o nga Takiwa i meinga ai kia utu, abakoa i roio ranei i aua rohe ko le mabinga kia lika i runga i ta nga ture b taua wa i whakaiokoto ai mo le mahi wbakawa tata kii te aroaro o nga Kai-wkakawa Hatihi. ; V. Ko aua Ture iti katoa ka meinga kia mana. abakoa era alu Ture kaloa, rere ke nei nga tikawta, haunga ia te Ture wbakalakoto na te Runanga Nui o te Korooi, enhe ture whakaiakolo na letabi am Runanga, na te Huperitene ranei ratou ko te Runanga ote Pprobini, ekore e meinga kia __ ma °a i runga i iciahi o aua Ture-iti. VI. Ko aua Ture-ili katoa me whakaiakolo i runga i le wbakaae a te Iwi Maori e tau ai

ana Ture ki ruuga ki a ratou, ma te Kawana ano e wbakarile kia (irohia taua whakaaetaoga. Heoi, kite puta la Te Kawana ratou ko tona Runanga, be meaianga i runga i tenei Ture, ka lino meinga ano i reira? he mea whakaae ano na te tokomaba taua Tureitika wbakatakoioria ra i taua meaianga. N( ; l : Ka whai meatanga a Te Kawana ratou ko lona Runanga ino nga tikanga kua on nei te korcro, me panui me ta kite Karere Maori, kite Reo Ingaribi, kite Reo Maori, a kia tekau ma wba ano nga ra ki tureti' *"* panuilan & a katahi *a whaiVI(I. Ka wbai meaianga aTe Kawana ratou ko tona Runanga i runga i tenei Ture, i te putanga ano, me tuhutuhi taua meaianga ka whakatakoto ai kite aroaro o nga Whare erua o te Runanga Nui o te Koroni, me be mea e noho ana taua Runanga i reira, kite koie, liei te nohoanga kimuri, hei roto i nga te nob " i mnVl ' te Pa lin,alan « a o 4 IX. Ka panuitia ki o te Kawanatanga te mutunga o te Tikanga Maori ki runga ki etahi whenua kei roto i tetabi lakiwayera, ka meinga kia mutu tonu ake ki ro;o ki nga robe o aua whenua te taunsa p nga Ture-iti kaioa i wbakatakoioria i runga i tenei Ture; otira, ckore tenei e meinga [hei arai kia kaua e mabia e wbakapmaia , lelabi urn i meinga kia utua i runga i tetabi o aiia Ture-iti, kia kaua ranei e wbakaotia telabi meaianga i limalaria i rao ga i tetahi o aua Ture-ki, i te mea kaore uolnu taua panuiianga. p * X. Ko nga whenua tuku na Te Kuini ki tetabi tangata Maori, ki tetabi tZau ranei, hnnga ranei pupuri ai; hei mea whakatupu i nga tikanga o te WE kapono, o te kura, o te atawbaira. wakore ko nga whenua boki; mea iuku?a TeKuim, whenua bokoi mua i te whaka. poakanga o tote Kuini Mana; ko nga whenua boki, mra luku na Te Kuini ki etehi hunga Pakeba e noho ana kei roto i mra Takiwa Maori, hei kainga mo ratou:koenei whenua katoa, me be mea e piri ana ki m» whenua kaore ano te Tikanga Maori i mutu noa i runga, ka meinga ano boki hei whenua kaore ano le Tikanga Maori i mutu noa i runga, ara, mo nga Tikanga ia o tenei Ture aka ahei ano aua whenua te mea ki roto i Ike nei 6 ° tClahi ° "** Takiwa l ko *™fe * Xf. Ko nga Hawbe Kaihe mete bumra momo wbakauruuru e noho nei hei tangata no tetabi rwi Maori, ko nga tangata Maori boki o nga Mom o te Moana Nui nei, k™

meinga hei taiigata Maori, ara, mo ngA Ukanga ia o tenei Ture. XII. Kei te whakamaoriianga o tenei Ture ka meinga hei tiknnga mo te kupu .*• Kara* rehe" nei, ko te lioiuo, ko te Hipi> ko te Kaihe, ko le Muera, ko te Koati, ko te Poaka, ko te. Kau, me nga kuao o era mea Uatoa. XIII. Ka whakahualia hei ingoa mo tenei Ture, " Ko te Ture Whakatakoto Ture*iti ki nga Takiwa Maori, 1858."