KO NGA HE O TE NAMA WAIHO ROA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 14, 31 August 1858, Page 1

KO NGA HE O TE NAMA WAIHO ROA.

Kotahi tenei take korero e mea nei matou kia puta i konei etahi kupu ma matou mo taua mea. He korero nui ia, he tikanga ki runga ki nga Pakeha ki nga Maori ano hoki. Ko nga tikanga o te nama ka wbakaatuaturioa atu nei. He wbai tonu na te Maori ki te nama i nga taonga o nga Pakeba kai-hoko, abe wbakaroa na ratou kite wbakarite i ana nama. He tini nga kupu wbakabe i tenei tikanga be, kaa puta mai ki a maloa; meatia mai ana boki kia whakaatarina mariretia atu e matou ki nga tangata Maori oga be o tenei mea, kia wbakakitea atu ki a ratou nga tino kino me nga raru e tau ana ki nga kai-hoko Pakeba, na taua take, na te wbakaroa a nga tangata Maori kite wbakarite tika i a ratou nama. E mobio ana matou, kabore o te Maori wbakaaro kite nuka, i tana namanga I nga taonga a te Pakeba, kei temea ano tona ngakau kite wbakarite tika i aua mea a etabi rangi atu, a, utua ana ano e ia: tona mutunga, ka utu ano. Haunga tenei, ko te kakawe roa la matou e mea atu nei, engari kia pena ano tuna wbakariie nama me ta te Pakeba wbakarite nama ki aia wbakapakeba, na, ka tika; na (aua tikanga boboro kite whakarite i tika ai te mabi

hokoboito. Tena. e nga boa Maori, me tabon niarire o koutou wbakaaro ki tenei mea* no te mea boki be tikanga nm kei roto, ma te tika boki o ta koutou whakabaere ki nga Pakeba i runga i te mabi bokoboko, kaneke baere ai koutou, ka raogatira baere ai: kite be te whakabaere, ka kitea noitia te be e tatou. Nei ra, kite tobe te Pakeba kite Maori i a 1a ona mea, kia utna tana nama, ko te kitpu tenei e rangona tonutia ana. "Taiboa, larboa." Kabore kaa pea ona wbakaaro ki «ga kino e puta ake ana i tenei tikanga be. Me be mea e penei ana nga tangata katoa, \ heoiano, ka mutn pa le mabi bokoboko; ka man tonn ia ia nga taonga o te tangata, ekoree abei te boko mai te boko atu ranei, ahakoa Pakeba, ahakoa tangata Maori. Kdlahi ano tikanga pai, ko te mu i nga nama i te ra ano t karangaiia ai; ko te poa tenei eu ai nga likanga o tenei mea o te bokoboko. WbaI karongo boki. Ka tubitnbi pukapuka atu te- | tahi o nga kai-boko o Akarana ki telahi kaihoko ki Ingnrani, ki Poibakena ranei, ki etahi taonga mana kia utaina mai ki runga ki to kaipuke; boata ana eia kite tangata nona ana taonga tana pukapuka, ara. be pukapuka wbakaae nana kia uluaaua taonga; ko le ra e utna ai e man ana i tana pukapuka, Na. kite taka tana ra, kabore ano kia uttia e ia nga mom' i wbakaaeiia ra, ka wbakawakia ia e tera i runga i nga tikanga o te lure, a waibo tonn ibo nei be niona, ekore ano boki ia e kiia bei tangaia whakabaere tika ki mun ibo, a, kite mea ia kia nama anoxia ite taonga, ekore e marere, kua be boki tana whakabaere i runga i to te bokoboko tikanga. E kore rawa e tika tana penei atu kite tangata nona nga taonga. "Taiboa, taiboa," kia rite mai aku namfe ngaro atu nei i te taogata ka labi ka utua au nama etakotoneikeiaau. Akuaoeipeneitiaai le wbakahokinga mai. Hei aba ma wai au nama i era am tangata? engari, utna mai aku i a koe, te wbakaaro wawe boki koe i te ra inro aiakn taonga ia koe,kaore pea etaeae koe te uiu, penei, kana koe enama; ko tenei, ka 001 to he. Ko te likanga teuei ote hoko pma noa puta noa i nga wabi katoa o te ao! E kiteatountia ana te taunga o te ram kite langata mahUika, tona take, ko te mabi 'Tainoa, taihoa"onga tangata na ratou ona taonga i nama; ka tatari, ka taftri, ate rite, no ka lau noa te be kite tangaia nona nga taonga, riro ana ona rawa, arawakore noa ibo ia. Olira, lie mea kino ano te nama: mo te aba koia kia pa atu te tangaia ki tenei mea? .He wkakatauki pai tenei na le Pakeba no namata. •«Heateatangai tenama, he atea-

tanga i f le ofaoobo." Ekilea tonutiar ana re tika o tenei wbakatauki. Ko te tangata e baere ana kite boko he moni ano kei tona ringa, engari ana mea bokoaieriro ngawari mai, a belle mea pai anake boki, me kowbiti marire boki te mea pai ete ringa whai moni; teha ko te tangata nama, ko nga toenga ko nga; tirohanga anake ka whiua mana, ko te utu ho* ki ka wbakakakea kia mil noa ake.' tena ano tona ngakau te mobio na, kna nekehia nga mea mana, tena, e taea boki te aha e ia ? ka pa tan kua ea ona uama tawhito, penei ka lika tana kowbiti marire i nga mea papai, tana baere kite whare ke ranei boko ai; ko tenei, whakamubua noatia ki nga hanga kikino noa ibo, me aba ? kei hea he putanga mo tana? He tokomaba nga uogata kna rawakoretia e tenei mea, e te biabia kite nama, a be tokomaba ano hokikua wbairawatia knairangaiiratia na tewhai tonuki teabu~ wbenaa, kite ata whakSranea i o ratonfnea, a kahore rawa ipa ata ki tenei mea, kite nama. Tokorua nga tangata i kitea e matou ki tawabi, ko tetabi i tango kite tikanga nama, ka tetabi kibai i tango; me korero i konei te tukunga ibo o a raua tikanga. Tokorua era rangatira Pakeha i a mai ki Atareiria, i )rere mai raua i Ingarani, he wabine be tamariki a tetabi, a tetabi. Be tangata lino whai rawa tetabi, be ouou nei nga rawa o tetabi. Hoko ana te tangata whai moni i tetabi kainga pai mona, a i tetabi tau ka apititia bewabi wbenua, i tetabi tan ka apititia be wabi, a noi noa; poto katoa ana ite otunjga ana moni' i mauria mai i Ingaranf. Muri ibo, ka nama moni tana tangata, bei boko bipi, bei boko kail mo runga i tona paamu, no te mea boki kna pan katoa ana ake. E kake ana te uta o nga mea katoa i te takiwa i bokona ai tona paamu, muri lata ibo, boki rawa ana te utu o nga mea ka* toa. Raruraru noa ibo te tawbiti wbai-rawa ner; kua pan katoa ana moni; ka tobea boki e nga tangata kia utua nga moni r nama e ia, nohea kau boki ana mea bei utu? beoiano, inakeietia ana ona bipi me ona kau bei utu i ana nama, ko nga utu kibai i taeki tana utu i te hokonga ai» he utu nui boki i reira he utu ili rawa tenei. Te ea ona nama V te utu o ana bipi o ana kau i maketetia ra, na, ka maketetia ko tona wheima hei wba>kaea i aua nama; bokona katoaiia ana bei wbakaea i nga moni i nama e ia bei boko-i uga wbenua i apititia ki tera i bokona %i tona moni ake. Me korero i konei te mabi a te Pakeba i ouou nei ana moni* I boko ano boki tenei

LJ2£- W^n w jj enua » he mea uiu nana ki mai ano he wbakaaro ki tons ngakau k£ l ona . P*"". apa > kfinama he ™ bei r° kO J ela . bi attt wlJe nua i tetaba o tona; ptira, ka wbakaaro ia kite wbakatauki nei "Heateatanga ite nama he kEL^L 1 ? tenama » ka wbakaaro hoki,kia tikfi£? m ° U \ W lona rin * a *«•»» ka £M?P bakQ wuenua - Penei ana ia ;a, fV£'?? ,Bß ° lona moni » ka P»la mai te' tabi Paksba nona te wbenua nui i piri ki te ?2?.£ toDa ' k u ? nama moni ki a » i ninga te tikangawbakatupumpu, be meautu tau; hoatuanaetenei; tetaengakiteraikarangal in ai bei wbakarite i aua moni, kibai i rite, maketeua ana taua whenua katoa bei otu mo nga moni i nama e tera, bokona ana © tenet • He pono pu enei korero, ehara ite tilo, i mobiotia e matou aua Pakeha tokorua. &o te tangata i whai moni i mua, rawakoretia ana, no te mea kahore i taea eia le wnakante i ana nama: he tangata whai wba„2? u a i?°. ; hua noa . l P cna ai » *• wbiwbi nga whenua i bokona ra eia kite moni nama. «!! J 6 k ? rua ° raua » maui n °a ana i tana mahi, kibai tana ringa ipa ki te nama kihai tona mgpa i kitea kite pukapuka nama o nga kai-hoko. Ko tana wbakabaere katea i baere i runga i le hokoboko tika. Ka wbakaaro pea o matou boa Maori ki te mabi a tenei bunga tokorua, mete ata bunhuri ratou i enei mea. Kana boki e mea, kite mua te nama, ahakoa roa tona takotoranga, he tika tena. Kabore, be he nui ano te waiho roa, he utu hohoro anake ano te mea tika, ara, ko te rite tonu ki tona ra i karangatia ai; ko te mea boki tenei e wbai ngoi ai te hokoboko. Na, kia mobio nga koa Maori ki tenei, ki 'te raru te tangata nona nga taonga i nama e ratou, ka raru ano Jloki ratou; kotahi ano o raua huarahi e haere ai, ka whai rawa te Pakeha ka whai rawa le Maori, a ko te mea tenei e baere tika ai,e whai rawa ai rana tahL be utu tika i o ratou nama.