KO NGA TURE O INGARANI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 13, 16 August 1858, Page 1

KO NGA TURE O INGARANI.

No era atu marama ka puta te kupu a te Karere Maori, meatia ana, kua oti te whakahau iho e Te Kawana kia tahia tetahi pukapuka whakarapopoto i nga tikanga o te Tare e nobo nei o Te Kami tamariki, e tiakina poiiia nei, ara, kia wbakamaoritia aua tikanga, kia iaia kite perebi, kia tokoa ki nga lot Maori bet wnakamobio i a ratoa* Na,. kua eti, kua pata tenei te pnkapuka, '• Ko nga Tur§ o Inqarani," kaa takoto kei nga ringaringa o ngfr tini Rangatirit me nga Kai-Wbakawa Maori i etabi wahi o te mom nei. He tekomaha pea a matou boa Maori kaa kite i lafuaPnkapaka. Kite mea te fangata ki telabi maba, e laea ano te boko I Ataftna nei, ko te ulu, kolabi tekan bereril mete biklpebev £ mea aria ma ton kite wbakaifttaki i etabi ruarua Dei mo tenet Pukapttka o ngafTure, ara, tona tilibga, riie ta leKawana wbakaaro i mea at kia' mabta kia twkna ki iiga' fat Maori: Tenia* riea' etabi o nga boa e aro Si te ata korerb marie* ite pukapaka ria, he mea nana kia kitea eiaiigaiikalga a DgaTureTakebo. Kta maia ra,kei be te manawai le want pakeke, kei boba kite koifero

j tonu< nawai i ngaro, a—na, ka kitea. E koro e ahei te tubituhi tetahi pukapuka korero i ara nga tikanga kite reo Maori,.kia lakoio noa ibp ie korero e te langata Maori, matait tona ake. He tint hoki nga Ture, be maba boki nga kupu e kore e taea te wbakaroaori, he kore kupu maori boki mo-aua tikanga !EJ* I ? e J si J en «a ttiatahi ote tangata f™ op L'-- J e Kai P uke Pakena, kitiai i taea etona wbakaaro. Kabore i kitea eia he'mea pebea ranei tona hanganga, be mea pebea ranei tona wbakaterc, i meinga ai kiaahu pera, kia aim penei, kite kawe ite bunga arunga ki ja ralou wabi i pai ai, aLakna i wabo ite moana e rere ana, ngaro nei te wbenua. Heoi, waibo ana bei wiiakamibaro kau mana,. ko lona ataabua, ko tona pai ki le titiro atu. Heoi te kupu mana i runga i lona mebio kore ki taua kaipuke, bewbakapaijkataW te mea pai, be Kaipuke, ko te mohio ia, kabore i mohiotia. Tirohia iho pa, kabore e kitea tona wahi be, be pai kau kitetitiroatn; otira, kotabi tona pai i takolo *oabei kite mana, ko tana kawenga pa* mai i ona ariki i runga i te moana ara-kore whiti pai mai nei kitenei motu, a rongo toni neiknoratoubiahia. Nanaka ngaro aiui te Maori era am tikanga o laua mea, o te kaipuke,ko tepaitenei i kitea eia,kote kawenga mai i ona taugata, wniti ora mai nei i te moana; na, kabore ona webi kr te eke ki runga kite kaipuke Pakeha, abakoa banga nyaroitona wbakaaro, bei waka monae whiuai ite moana. Kabore he meatanga o tona wbakaaro kia taea katoaUa e ia nga o ie kaipuke le kite e ia, me tonakimi huarahi mona i waenga moana kjamaramajtaioa i a.to* katafai ka lika tona St»' w Kabore; erangi, nate Kaipuke i kawe pai mai te Pakeha ki to te Maori whenua, abe aha to wbiti pai ai te Maori; oataua kaipuke ki to te Pakeba wbenua. Na, kaeke^noaatuia. •Tta?i- ite P»kapuka o nga Ture ki nga Iwi Maori, be tikanga karanga ki a ratou, me kore ranei e pai kia eke ki runga ki to te Pakeba Kaipuke, ara, ki tona lure. £ pai aria kia mau auo ki tona waka maori bei hoeboenoa iho i nga tanaiika, i nga roto, o tona motu, engari, ko. nga wahi e mea ai tona wbakaaro kia rere ki nga whenua,tawhiti, ki nsa waUi e kore nei e lika te waka maori, kei feSn^ me '**>\* l 0 * Pakeha Kaipuke. SL°. ? 2 rc i ne, I k *Meinga be wbakaaro tonunga; ko te kupu nei, me banga kaipuke ia mana, wbakarerea atu, ekore e rite. * p * ,r jfc aua e riieinga, be iftakaaro to Te Kawaito kia bapamga enei nga Ture kj ruV

nga ki nga wahi kabore e matenuitla e oria -tangata. Kahore a Te Kawana wbakaara pera. Erangi, he mea pera mete bbmai*» tanga ote Wbakapono e oga Mibinare; homai ana hei tango ma nga Iwi Maori, hei ketu ranei, nana te wbakaaro. Waiboki \o tenei, ko te rua o nga taonga nui a te Pake* ba i kawe mai ai,ka whakaaria nei hei kapo mai maßa, hei whakaparabako mai raneK Ehara i temea ma Te Kawana e tobe kia tangobia, e kore ano lioki e riro noa i tetabi: ma te mea ano kia whaia ponotia, ka wbiwbia tenei taonga, te Tare. Ma te wbai ka* nobi ano bei kite, ma te wbai ngakau bet manako mai ki tenei taonga, ma te wbai reo ano hei tono mai kia hoatu, ma te wbai ringartaga boki bei tango, a hei popuri hoki ina wbiwbi; ma ene'i, ka talii ka lika. Ko # te Pukapuka ka tukua nei ki nga Iwi Maori, be mea wbakaatuatu i nga tikaoga 6" nga-Tore i nobo lika ai te Pakeha i runga i te rangimaiie, te tatangia ete kai pana V aia i runga i tona wbenua, i ona rawa; o nga Ture whin i te tangata mabi kino; a hei wbakaatuatu boki i nga tikanga e wfaaka* haerea nei aaa Ture. Whakapiribia ana te pukapuka aTe Kawana ki nga Rangatira me nga Iwi Maori o Niu Tirani, beiwhakaalu* atu i ana wbakaaro i mea ai iakia wbakapuakina nga tikanga nei, bei tiliro ibo ma ratou, hei rapu ma ratou i nga Ture i tupu ai to Ingarani Iwi bei Iwi nui, i kite nui ai hoki ona tangata i tepai; ko aua Ture boki mana a Niu Tirani e tupu ai, ma Te Atua ano ia e atawbai, ara, ko te Maori mete Pakeha me wbakakotabi bei bapai, bei wbakamana i aua Ture. &Ko te wahi tuatahi o te Pukapuka o nga Ture e korero ana i nga ingoa o nga tangata kai-wbakabaere, Apiha o te Kuini, i whakaritea bei mabi io te Ture tikanga kite iwi, mete tikanga ote mabi a tera, a tera. Ko te Tare ia; ma te iwi nui tonu e bapai, ma nga tangata katoa; kei o ralou ngakau boki e mau ana te tubilubi: engari, ko te whakabaerc, ko te mabi boki i ona ritenga kite iwi, ma i ona tangata ake ano i wbakaritea hei perarKo le tttnauaki, no Te Atua mai tona mana, wnakaae ana hoki te iwi kaioa. Ki raro j ibo i a ia, ko nga kai-whakahaere ano, no Te ! Kuini te mana i a ralou, mana ratou ewba* katu, ara, e wbakawbiwui ki tana mabi.ki tana mabi. Ekore e pokanoa te tangata ki. tetahi mabi penei mana. Mehemea ka tukua ma te tangata e tango pokanoa ki nga mabi o te whakabaere Ture, kaore kia wbakaluria likatia, na, ka tupu te bae, me te rarurarti, mete ngangare, a e kore te iwi e penei me naianci te rongo tonu ki ta

Ture., Tetahi hoki, ekoro e wkakaturia noatiae t&iwi-aua Aptba wbakahaere o te Tare. Ma Te Kuini anake. Ko ta Te Kuini la, ka waiho tonu irunga i la te Ture i wbatatakoto ai, ae wbai ana ano bpki tana kltateiwi ipaiaj. Ko le wbakapuakanga o ta te iwi, kei te Wbace runanga nui, be mea wbiriwbiri hoki na ratou etabi o nga tangaia 0 tana runanga bei whakapuaki i o ratou whakaaro ki reira, a na tana Ruoanga te mabi whakalakoto i nga Ture whakauaere likanga mo te Iwi e noho pai ai. * Me be mea ka be te mabi a tetabi o nga Apiba kai-wbakabaere i wbakaturia e Te Kuini, na Te Kuini anp iae wbakaneke; engari, i le wabi e mau ana ano, me rongonga tangata ki a ia, lie mea hoki, ebara i tona likanga tangaia i wbakahonorelia ai ia, eogari, na tona likanga kai-whakahaere. K Xp je rua o nga wabi o lenei Pukapnka o nga Ture, be rarangU nga Hara e fcuaina nei, he Hara Kirimina; be wbakaatu i ta te Ture i wbakarile ai bei wbiu mo aua Hara, me tona whakawakanga, ara, i nga Kooti mana e whakawa tenei bara, tera hara. Ko enei wbiu me whakapa kite tangata hara e nga Apiha o te Ture kua oil te wbakatu e Te Kuini mo tera maul, ara, kia kitea ia le pono o te hara, he mea wbakawa maiire e tonaKooti-whakawatika ano. Kia marama te titiro ki tenei wabi. ' Kei pohebe nga Kai-whakawa Maori, a wai ranei, kei mea, 1 wbakaaturina ate Ture wbiu i wbakarile ai mo tera bara, mo tera hara, kia mania ai.aua likanga e ratou, ina pa tetabi tangata o ratou ki tetabi bara pera. Ebara i te mea i whakaaiuria ai, kia wbai-tauiratia ai» Titiro boki, beoi te Kooli mana e wbakawa nga hara nunui, ko te Kooti Hupirimi, ara, ko le tangata e whakapaea ana ki enei hara me maiua whakawa e taua EQoti,eie TinoKai-wbakarite-wbakawa ratou ko teTekau ma rua, tea meinga ai, he pono tofca hara; a, be tifcanga Uno takoto tenei, kiakttea ra ano e le wbakawa te pono o tona hara, Jcatabi ka Ukaki te Jure kia whiua te tangaia. Na, kia maramaie tangata Maori e korero ana i tana pukapuka kite likanga i hoatu ai nga Ture olngarani ki a ia; ebara i te mea kia whakaritea tonutia iho e tona iwi inaianei, ekore hoki tena e tika, i te wabi kabore kia tu be Kai-wbakawa me era atu Apibabei whakauaere, bei mabi; engari, i boatu kia mobio ai nga tangata Maori kite wbiu mo te taugata hara ina mania ki runea kite likanga 4io Ingarani Ture. Kia roatauria tenei e nga Maori, ka tabi ka tika te whakaae kite pal o tenet Ture bei Ture mo ratou, aki te mea ka pono tetiiatya kia nubia

onadto«»klroi^kUrtoi b « ara!lQllljeloim vmW a TeKajrana Wa whakaturia be kai7r£^i, mo fckanga paj o to Ingarani Tare. ££%£ "II 0 w wlb l ° le P»kapukiu> Jr&L .^.. b l ? afe * ? €l loßa «*<*, he Hara JTwAtn; torerotia ana ona wahi irere ke a 4 6 Hara hiwhkri, te Hara kirimina. Ko te ! Hara *»«***, ko te hara e tika ai te moni bei at* kite tangata i mate i taua hara, ka ea -1 [a to Una tangata ano inaie, ko ia bei ka'we ■ kite whakawakanga; ko te Hara ko la ko te bara beoi nei tona wbakaeanoii «i al, me whia te tangata hara, ko nga hara MOM e taefinga ana ma Te Kttini aaake ratou to ana Apiha e tUtro. e wbakaaro kia kawea *ia whakawak a. He mea nui ten*!" to roaramate webewebe e te wbakaaro iura te Hara ftromfea, tena kabore ano i kitea tenei ete tangata Maori. Ki la te Maori lure, ka ea nga be katoa ite utu. Ki taria a tetabi, ka kai I nga kai, me wbai uiu kite tangata nana te mabinga, ka ea. Ka tika 121 .Jit f mea . a . Da boki ' mehemea ka pataa tetabi tangata, ka tabaetia raneitetahi mea, me wbai mu ki te iwi ote tam£u P alua »kite hang* ranei Dona nga mea ana ta te Patoba Tare, ekore e ea te hara penei >le utu kite tangata anake i mate , Una meataoga. gngarf, na le ™£| takahi penei i le Ture, kua mate tl iw katoa i una meatanga, a me whin ia. Me be bara it tona hara, kaati pea bei whiuko tona mom me tango e te Tare, ara, me vhmne; me be bara nui ake, ko tona t nana tV', aP \ me hcre; ame he bapa kobnro, ko ia tona bei ata, me whakamate ia-.VMe be mea ka wbakaaetia te moni bei utu mote bara pera, ara, bei wbakaea, aianei, ko te rawakorekawbiaa mote bara iti, a ko te wtoirawa ka ora,abakoa he bara nui noa ata 12! ii & ?*?■ e tika le &*> * e tikanga Tare, kabore he pamga ole tangata wbairawa ite rawakore,. -© »¥•««» He roaba nga mea kel roto i tenei nuka. pnka kaore pea e marama wawe, engari, ma iWVllffi* 1 marie ano > iho ka fcoki, ka whakaatuaiu ano, ka tabi pea ka *ZXH l % *W* Maori - Ko n * a Kaiwtokaro Maori me rapu ata kio ratou boa Rai-whakawa Pakeba bei whakaatoatu mai! Tena boki o ratou kai wbakaako Mihinare e pai kite wbakamaori i nga wabi e ngaro ana ona nlenga. Engari, kia moWo ratou, ehara

1 16 whakarfte mabi ma nga ringaringa I tokua alnai tepukapnka nei, engari mate Icanobi rant ko te ngakati mahara. Me ata korero marire, me ata hmiburi marie. Me he mea, na te pukapaka nei i whakaatu nga iikaaga ote Tare, raeioga ana bei mohiotanga mo nga Iwi Maori e whakaae lika ai kite pai o tana Tare, hei Ture mo ratou lahi ko te Pakeba, na, beol ano, fcua rite te wahi i hoatoai. Ko nga Iwi Maori ka'wbakartabaratia nei kia eke mai kf runga ki to te Pakeba Kaipnke matakitaki ai i ona aka, i ona ra, i 6na taura, i tona urnngi, i torta kapebu. Kite tirobia eirei, kahore he wahi he, me wbakamataa letahi rerenga, tenei ake ka kitea hoki e ia tona wbakatere, a ka nrn ano ki tana mabi. Ko tenei, kaati i naianei ko nga kanobi o te tanbou e mahi, e litiro, taiboa nga ringaringa e raweke. Kahore kau he takeokoreai te Maori e tint kite mahi wbakatere! tana Kaipnke Pakeba i nga wa e takoto ake nei. Ina ra boki kua mobio nei kite wbakatere i nga kaipnke ririki e utautaina nei ana kai ki Akarana i nga tint kainga ote tahatika ote motn net. Olira, kei mea tewhakaaro, kawhaitobungatia i te rang! koiabi. Engari, me whaitaringa ia heiwbakarongo ;me manawanui, me ala tohe marire kite mahi, na, ka taea. Kahore he mea pai e riro noa mai, be mea mahi nui ano i taea ai, a kahore be mea pai ekore te taea kite wbaia i runga I enei, ite wbai tarings, i te manawanui, i teata tobe marire.