KO INIA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 14, 15 July 1858, Page 1

KO INIA.

(HE ROANGA NO TE KORERO I TERA KARERE.) Ka hapainga ano te korero o Inia i timataria i tera Karere. Na, mutumutu ana nga whawhai a nga iwi o Inia i a Ingarani. Horabia ana tc murino ki laua wlicnua. Mca ana tc wbakaaro o nga tangata tcna e roa noa am te lakiwa o ic ala noho, o tc pai, bci whakaluiuki i nga mahi a tc Kawanatanga, mabi whakaiupu i nga tikanga e kakc ai aua iwi, e kite ai aua whenua itc pai. Penei ana tc wbakaaro o te tangata, takoto kc ta Te Atua i whakarite ai. Waiho kia noho noa ana, tcra te banga mai ra e tetabi bunga ngakau koroke, korerotia ilio ana e ratou nga hoia Hipoi ra, kei tc mca te Kawanatanga kit* Wbakakaraitiana i a ratou, be mea tini banga. Meatia ana e laua bunga tilo korero, ko nga kariri e boatu ana ki nga boiu Hipoi be mca banga ki tc binu poaka kite binu kau. I pencilia te korero kia pouri ai nga Hipoi. kua oli nei boki tc korero be bunga wbakapono ki a Ma horn eta clubi o ratou, a be bunga karakia Hiniiu etahi. Na, tona mca whakaribariha rawa to tc tangata karakia Mabometa, koia tena ko tc binu poaka, kaua rawa tcra mca e tata

ki a ia. A, ko to te Hiniru, tojia wehi, ko tc kau, kei poke ia ina tae kite aroaro o ona atua horibori. Ta te kuware. tana banga. Hcoira, nieinga ana hei mea lino wbakapouri i te wbakaaro o nga llipoi, Mahomela. Hiniru hoki, ko taua korero binupnaka binu kau i titokorerotia ra, kaore hei whakatupupouri, kia mea ai nga llipoi kei te niabi tikai te Kawanatanga o Ingarani ki o ratou tikanga karakia, kei te kukume kino i a ratou kite karakia Karaitiana. Waiho kia mea noa ana, he teka kau le korero ra, hei aha; be Eono tonu ki a ia. Mabara ana te buuga arakia ki a Mahometa, be niabi pera ta ratou i mua, i tc wabi i wbai manaai ratou, ara, be kukume kino i tc tangata ki Una tikanga karakia,aka turi,kawbakamamaeiia; na mea ana ratou, be pera hoki to Ingarani tikanga. 1 mabaratia ano aua mabi, ate iwi karakia Mahometa, ete iwi Hiniru, a pakekc rawa te ngakau o raua tabi, te kitea boki e raua* be tikanga aroba te tikanga o tc Whakapono Karaitiana, kabore ona tikanga kukume kino i tc tangaia, engari be ata korero marire ki nga tangaia. Na, tapoko ana te korero borihori ra o nga kariri, buribia ake te tuara ki nga tikanga o te aumbai ka rau nei nga tati c man ana, tuku ilio, tuku ibo ; na maranga ana nga Bipoi ra, ko Merutu le kainga i umata ai te tutu, taburi ana ki o ratou Apiba, koburulia kinolia ibo e rattu tc nuinga. Waiho ibo a Meruiu, bohoro tonu te baere ki Terebi, ko te pa nui boki tcia o te Mokuru Nui, a i reira boki ctahi rangapu boia Hipoi, me nga lini purepo, me nga tino toa paura. me nga wbare taonga, engari kabore kau Be rangapu boia Pakeba. Kei te talari mai tera nga rangapu llipoi i Terebi. te taenga aiu o lenei i Merutu, been ano, maranga katoa ana, taburi tonu ki le kohuru kino i nga wabine i nga tamariki kabore nei i wbai ringa bei karo. Na, ka wbakaluria e ratou taua Mokuru Nui bei Kingi mo Inia katoa, meatia ana, tera e wbakauru mai nga rangapu Hipoi katoa, bono mai bono mai, bei ope whawbai ki nga boia o Ingarani, bei tabi atu kite moana. Waibo kia mabia ana nga mabi nanakia wbakamataku ra i Terebi, tera boki te niabia ra nga mabi nanakia rawa ake ki Kanapoa. He kainga boia tera, a Kanapoa, kei tabaki atu i le lino pa o te Kingi o Ura, i Kakanau, 50 maero te mataratanga. Tera te nobo i tona kainga i tabaki atu o Kanapoa, ko Nana Tabipi, be poriro taua tangata, ko tona papa ko tetabi o nga rancaUra nui o taua iwi o Maharata. He wbare pai, me be wbare kingi nei tona whare, a

wbakaritea ana e ic Kawanaftroga be moai qui i rolo i le tau hei moni maoa. Ko ona hoa noho tahi, kai tabi, korero tahikote fngaribi, lira, ko oga Pakeha. Ka lao te rongo ole wbakaUkanga o nga hoia Hipoi ki Kanapoa, uru ana nga Hipoi o Kanapoa. Na, ka mca a Nana TabipS kings Pakeba kia kaua ratou e went, mana hoki ratou o awbina; me piri ratou ki a fa, ke ia bei whakamarumaru. Kiftai i wbakaae wawe kia haere ki a ia, ahakoa torutoru noa ibo nei te ropn boia pakeha me o ratou Apiba i rokohanga ki reira, tauteute ana i nga wabine i nga tamariki, tena kihai i tinia e te webi. builiuia ana ki to ratou na paraki boia. waiho kia buakina mai e nga Hipoi, kibai i hoboro te taea to ratou paraki, taihoa kia mano tint te boa riri me nga purepo, kite wbakaeke I to ratou paraki, te taea tenobo e ratou, ka tabi ka wbakaae kia baere ki a Nana Tabipi, bua noa kei te pono ano ona wbakaaro. kaore, kua rua nga poti tomo I nga wabine Pakeha i wbakamatea e tana nanakfa kite awa, ite raea e rere ana ki Karakata. Na, ka Unibanga tana wbakabaere ki taua bunga i rere ki a ia mana e awbina, kaatawbaitia e ia, bomai ana be poti mo ratou kei kabaki i a ratou, kaore, be hiaoga kau. Eke rawa atu te bunga ra ki nga poti, meinga ana e ia kia puhia mai ki jga purepo i teaei tana i tera laba ote awa. Ko nga lane ka wbakamatea katoatia, whakatoea ana nga wabine bei toenga, beiiukino nanakia rawa ma ratou, muri ibo ka tukitukia boki. I taua pa, i Rakanau, kotabi te rangapu hoia Pakeba, nfe etahi purepo, be Uni hoki nga Apiba me nga wabine Pakeha. Na, ka ue te rongo o era atu wabi, ka banga to ratou kainga noho bei pa mo ratou. Haere mai te ope ate boa riri, kite ki ate taogata, 150,000 o nga Hipoi, be tini hoki nga purepo, kibai to ratou pa i taea. Wiki noa, marama noa, me tc toa tonu te ouou boia Pakeha ra, te taea to raiou pa e taua ope nui whakaharahara e wbakaeke na i a ratou. Puataata ana nga wbare i nga mala o nga purepo i nga mala hu. No telabi ra tu ana te Rangaiira o nga hoia Pakeba, a Ha Henare Rarcne, be mala bu i bu ki rolo kite ruma i noho ai ia, ao akc te ra, na kahuano, kotetahi aiumatabu.ki laua ruma ano, na, tu ana boki, male tonu ibo. Ko nga kai me nga paura kua iti, lata tonu te pau, taeoi whakamanawa tonu kiTe Atua bei awbina mai, mabara tonu ki to I nga rani tu tangata, ki tona ngakau pakari, ka inanawanui tonu, me kore kua Itoromia tonulia ake e le mano wbaioio o tchoa riri. Tc taenga ote rongo o enei attua ki tc

Kawana Henera, na ka wbakaemiemia e ia nga boia, ka karerelia atu boki ki tera walii ki tera wabi kia homai. Ko le wbakaarokabore be whawhai, kabore be kino, kuu | marararara noa am nga boia ki (era kainga ki lera kainga o Inia, bua noa kabore. be kino, kabore he mabi koburu te banga mai ra. Na, ka niatua buihuia te ope hei whakaeke nio Tcrehi, mo taua pa nui e laiepalia nei ki nga taicpa nunui, kaha, ewhitu nei nga macro kite laiawhioliu, IJacre akc o to ope kotabi tckau mauo. Tera te noho mai i roto i tona pa, i Terebi. te boa riri, i kiia, ka lata kite wha lekau niano. Kataiua mai ana tcnei, tc taua, e tera ope nui, lie ouou boki ki to ratou na wbakaaro, ka puta mai ki wabo ito ratou pa kite wbawbai, e ki ana, lena c pokij tonulia iho, boromiti akc, te whai rereuga te taua. Heoti ano, ko te whawbaitanga, hi nga ana le parekura, na o Ingarani boia. Muri ibo ano ka whawhai, ko taua banga ra ano, ka lini nga parekura no te Hipoi, na ka mabara te taua, ka taea pea te pa kite bttaki. Hcoi ano, ka tuhi ka huakina, c toru nga rai buakinaai katabi ka boro. Na nga ptircpo ka tuwhcra he ara, katabi ka huakina, nobo ana le taua i roto i te pa, muri ibo ka taea ko te whare kingi. muri iho ka taea he huarabi ka taea he huarabi. ka taea be whare ka taea he whare, Aianei te boboro te riro te pa ile taua, he tohc wbakauaea no te boa riri, ma te ringa tonu e tiki e pana, ka lain ka mabne i a ia tetatri pirioga ona, me pebea u ana i te kore rercnga mona i te akinga o tc fxttn. Heoti ano, boro ana le pa, ko taua whawhai ra roe-ie tukitukinga la nga la be mea wbakamataku rawa, ekore c taea le korero. Tabuli ana le Kingi raua ko ana tama. whaia ana, ka mau ko nga lama, wbakamaiea iho. Hcpukia ana taua kingi, korobekc kino ra, whakawakia ana, kiiea ana e te runanga whakawa he pono tona . bara koburu X nga waliine me nga lamariki " ringaringa kore Waiho kia mea noa ratou ki a ia bei awbina mai, hoi liaki i a ratou, mete whakamaharabara i aia ki nsa mabi atawbai a Ingarani ki ona niatua i puta ai ia kite ao marama, bei aha anake ki aia i runga i tona ngakau nanakia rawa. £ mabi ana te mabi ra ki Terebi, na, tera te wbakatika ra a Ilewiraka, ko te ingoa tena e matapobialia nuilia nei e to Ingarani iwi inaianei, wbakaemia ana e taua rangaiira apiba elabi hoia; ka mea kite wbakauru i te bunga i noho ki Kanapoa, waea ana he ara mona i roto i le boa riri ka tae ki taua kainga, lac rawa am, kua mate ke tc koburu e taua nanakia c Nana

Tabipi. Na ka bonoa o rana matna ko Utarama, whakarae lonu aiu kite ope nui o le hoa riri i reira. nana ka manomano lirii, e rua pea lekau Hipoi ki le hoia Pakeha kotahi, ma le aha ia e arai, taea ana a Rakanau, na, ka ora tera e karapotia ra e te hoa riri i to ralob pa, wahi iii net boromia ete ope o nga Hipoi i te paunga o o ratou panra, ite kai kore hoki. Na te iti o tona ope te taea e Uewiraka te whakaputa i nga wabine me nga tamariki, na, ka waibo ano i reira. Na, taea ana etahi marama e mania ana nga mabi i korerotia ake ra, ka wbiti te rongo ki Ingarani, ko te ohonga o te ngakau o te iwi ra. me he tangaia kotahi nei, tangi ana te iwi ki o ratou i tineia kinotia e aua Hipoi koburu, kotahi ano te kupu paku. paku, kia tikina ato kia lakitakina o ratou male. Heoii ano, ka tukua nga manuwao. nga tima, ngakaipuke uia hoia,ki Karakaia. Ka kitea i reira nga rangatira toa, nga matawhaiii e wbakaemi ana, e porangi ana kia bono te tae kite whenua whawbai, ki to whakapu i te wbki ki taua hiinga koburu. Ko tetabi o aua Rangatira he linokaumalua, 70 ona urn. i wbakatupuria lenei i row i te whawbai, ko Ha Korini Kamapere tona ingoa, ka tae tenei me tona ope, hohoro tonu ake ki Rakanau. Ki tana whakaaro ko te wahi tera e huihui ai nga Hipoi t nga wahi katoa o taua whenua o Penekara, a mca ana ia, tena pea ratou e whakaaro'ki to ratou nui kite kana oto ratou pa, ka noho tonu, na, kia kotahi ano te parekiira kabore be obonga ake ki muri. Aianei ka' rite tetabi wabi ki tana i wbakaaroai. Noho ana, anga mai ana te mala kite riri* hinga ana te parekura nui no nga Hipoi, tena e win i te niatakn le hunga matakitaki i taua pa i taua mania i muri i te whawbaitanga Na te lino nui o te pa, na te lini whaioio o te hoa riri, te taea te kopani tonu ki rolo, puta ana ctahi ropu nunui, mairbititonuatu. ko te haere ia be baere wbati, engari kua marararara noa atu i runga i te mata ole whenua, waibo tonu ibo nei banga whakamataku kite tangata whenua oto ratou iwi ano, paliuatia iho nga wbare o te hunga raahl kai i nga kainga tuawhenua, kibai nei i urn ki to ratou mabi tutu ki a Te Kuioi. Ko aua pa, ko Terehi. ko Kanapoa, ko Rakanau. kua riro mai le tango c te ope o logarani, ora ana hoki le hunga i kopania ki to ratou pa i Rakanau. Kua kitednga ma'ji ate loa a tc niaia hoki. Waibo ibo hei wbakamocmiti mana, bei kupu waiaia mana, ko nga mabi a o Ingarani lauc. wabine

ano boki etahi, ekore e wareware i te iwr r taea atu era wkakatupuranga noa am. Maringi a wai tenei nica le toto: he mano be niano kua whakawhiwhia kite ulu tikamoa ratou malii kohuru, i taburi koroke nel kf te ngati i te rhxga whangai, liaki i a ratou. Abakoa era nga aitua kua korerolia ake ra, ko nga Rangatira nuoui o laua wbenua, haunga ra. ia etahi torutoru nei, pono tonu to ratou wbakabaere, piri hoki ki a Te Kuiui; ta te uri rangatira pair puta ke ta nga'Hipoi tulua I atawbaitia ra e Ingarani, i whakarangaiiratia, buanoa, epono te wbakabaere, kaore, be ngakau kuri kino kei roto. Haere mai ana a Hinia, be uri no tcra Hiuia I wbawhailiaraeHenera Reika i mua, haere mpi ana me tona ope kite whawhni ki nga Hipoi, abakoa ra ko nga Hipoi o tona ope kua kua rere kite hoa riri. Ko nga tino tangata whai moni o nga Hiniru ka mea kr te toku moni, tona uni kite Kawanatanga liei moni uln mea mo te whawbai, kotabi boki tera rangatira ko Hanga Pahalua* lino rangatira o ftepaura, ka baere ilio me tona ope mri hei wbakauru i te ope a Te Kuiui. Ko nga tino rangatira me nga tangata wbenua noa ibo nei kuaponotomr ki a, Te Kuini, na nga Hipoi anake tana main kuri, ko te bunga e kiia me tino piri aroba ratou ki to ratou rangatira nana ratou i ata- » whai i wbakawbiwbi kite pai. Kua mutu tenei te lino whawhai, engari. ka tfni nga whawhai ririki ki roiiri, ka wbaia boki nga ropu Hipoi e whali baere ra i runga i. le wbenua, ka whaia am ki. tera piringa, ki tera pin nga, a ngarongaro noa. Ko tenei be tini pea nga Hiniru, tangata wbenua hunga harakore nei, e male i taua bunga ngakau kuri, nanakia ra. \Vaibo pea hei uialakitaki marire ma taua iwi ko te wbakabaere a te iwi e nobo ana i runga i nga lure o Te Atua tobu, ko te wbakabaere hoki a to ratou iwi, e karakia nei \s\ a Wbiro, ara, ki nga rcwera, a e whai nei kite ahua o o ratou alua kiuo te tu o a 1 ratou nei mabi.