KO INIA.
Ko tona whenua nui whakaharahara ko Inia. Ko nga maero o taua whenua, kotahi miriona mete hawhe, ara, ko tahi te kau ma rima rau o nga mano maero, ko ona langata e nohola nei lera whenua, kotabi rau ewaru tekau miriona. Na, kotabi rau
etoru tekau o enei miriona tangata, kei raro ite maru ole Kuini o Ingarani e nobo ana, nona era langata. He mea rererere ke nga reo, he iwi ano me tona reo, be iwi ano me lona reo, ewaru nga lino reo, rere ke rere ke, baunga ia nga webewehenga i roto i le reo kola hi, tona tini. Ko nga ritenga karakia o era iwi be tini noa iho, kole tokomaha, e wbai ana telabi i te tikanga karakia oMabomete, poropiii leka, ko tetabi e wbai aria i to te Hiniru karakia, e karakia nei kl nga wliakapakoko wbakaribariha, ki nga manu, ki nga kararebe, ki nga ika o te moana, ki nga tiniiini mea o te ao nei, bei Aiua boki aua mea' mo ratou. Kite anga te tangata kite korero ite nui o tana whenua o Inia, i te tini whaioio hoki o ona tangata, ekore e taea e te whakaaro o te kai whakarougo, be. tino nui boki no taua whenua, be tinitini hoki no taua iwi. Heoi, ma konei pea taea ai tetabi wahi e te wbakaaro. _ Inana, me he mea ka whakatika te langata i tetabi pilo ite laha kite tonga 0 taua wbenua, ka haere waewae wbaka te 1 laha ki le muri, haere tonu,*ia ra ia ra, kahore he ra nobo, haere lonu, te ra noa te ra tapu, marama noa e haere ana, marama noa, na, kia taea ic ono o nga marama o taua bacre ionu, ia ra ia ra, ka tabi ka tae ki telabi pito, ki le laha noia, ko uga maero inana e haere aM roto i te ra koiahi, kia. tekau ma rua, ko to reira tikanga tera mo le haere i raro. Na, ma konei boki pea taea ai tetabi wahi e le wbakaaro te uiano tini o te tangata, i inealia ake nei, koiahi rau ewaru lekau nga miriona. Here, niehc mea ka buibuia nga langaia o Poihakene, o Mereponi, o Atereira, o Tabamenia, o Niu Tirani liui talii nga Maori nga Pakeba, hui kaloa, ka laea tc miriona kotahL Tetabi vvhrknriu;nga, huia kaloaiia nga Maori me ng i Pakeba o Niu Tirani, na, h >mai hoki kia iwa nga molu pera tciini ona langaia, ka tekuuai nga lirani, hui katoa nga langaia o aua molu koiuhi lekau, ka kotabi miriona na, koiahi rau ewaru tekau nga miriona tangaia ki Inia. • He tini nga pa nunui kei Inia. Ko, Karakaia ictahi, ko te pa tena e nolio nei le tinoKawana. E kiiaana ka taea te mirior.a e nga langata o taua pa. Ko te pa tenei e meinga he pa Pakeha, aliakoa ia te taea te kotabi lekau mano o nga Pakeha e nobo ana ki taua pa. Ko Penare le ingoa o telabi pa. Ko tc tino pa tcra o nga Paramini, ara, o nga Hiniru. Ko Terehi, ko Rakanau nga lino pa ote iwi e wbai ana i te tikanga karakia o Mahoniete. Ko nga langaia o
enei pa etorti,' erima rau mano ,ki tetabi, eriroa ran mano ki tetabi. Wehea ana iaua whenua, a Inia, eloru lino wahi, ko Penakara, ko Maiaraba, ko Pomopei. Ko tenei, me torero i konei ko Penekara anake, no te mea kei taua wahi anaka, te mahi tutu e pehia nei. I-mua be Epera to te whenua o nga Hiniru» Ton a tngoa, ko te Mokmra Nui. : Mau lonu i tona uri te Kingitanga taea noalia te lau kufapabureakenei. Ko Terebi tepa i nobo ai taua kingi. Ite tan . 1803 ka maranga tetabi rangatira toa, no taua iwi no Maliarata, ko Hinia tona ingoai, baere ake o tona ope erua rau mano boia eke hoibo, erua tekau mano boia baere i raro, kotabi rau purepo, ka baere kite whawbai j taua Epara, ite j Mokuru Nui* whawbai ana, a toa ana te ope a Hiuia, riro ana iaia te kingitanga mete pa boki, me Terebi, a, wbiua ana e ia taua ; kingi kite whareberehere. Na, tangi mai ana taua kingi ki Ingarani kia baere atu kite whakaara ake i a ia i roto i tona he. Whakaae ana a Ingarani, ka tahi ka tukua |ko llenera Reika kite whawbai i a Hinia !me tona ope nui whakabarahara. Ko nga I hoiai a llenera Reika kihai i pera te tini me Hinia, Hinia, heoi, wliati ana te ope o Hinia, e rua nga tino parekura, riro ana te papa i a Henera Reika, riro mai ana boki te pa, a Terehu Na, ka whnkahokia taua kiogi ki tona lorona, ara taua Mokaru Nui, tonaingoa ko Ha Aruma, whakaritea ana bemoni mana kotahi rau erua tekau mano pauna moni i roto i te tau; whakapumautia ana ki a ia aua moni bei moni mana, bei utu boki i ona tangata e piri ana ki a ia, engari, me wbakaae kia piri tonu ki Ingarani, kia pono tonu to ratou tikanga. Na Ingarani iai tiki atu i whakaputa ki wabo i te wbare pouri, wbakanohoia honoretia ana ki runga kite torona ote kingi. Tera boki tona Kawana i wbakanohoia e taua Mokuru Nui bei Kawana mo taua wbenua, mo atu ana, whakamria ana e Ingarani bei Kingi mo wbenua mo Ura. Aianei uia mai ai. He mea pebea e Tnga-" rani»taea ai taua iwi mano tint ra, te pebi, te ata whakabaere hoki i runga iona tikanga. Huia katoatia nga hoia Pakeba o Ingarani i nobo ki Inia katoa, ekore e neke ake i te rima tekau mano, a, i tetimatanga, he torutoru rawa. Engari, he titifo mai na nga tangata o taua whenua ki o Ingarani tikanga whakabaere, kite ana ratou be abua whakahaere aho to o ratou Kingi karakia wbakapakoko, he abua whakabaere ano to te iwi whakapono Karaitiana. Ko ta o ratou Kingi he wbainga tonu tetabi ki tetabi,
a nui ana te kino. Na reira ka nui o ratou rapu mai ki Ingarani hei wawao, hei awhina, ina pa te be ki a ratou, pera bokl me taua Moknru Nui i rapu mai ki Ingarani hei wbakaora i a ia, kel male rawa ia i a Hinia ratou ko taua iwi, ko te MaharaJa. Na, peneilia ana e Ingarani, tangobia ana ko etabi o nga Hiniru o nga Mabometana, wbakaboiaiia ana hei boia, wbakarilea ana etabi apiha Pakeba bei rangatira, hei arabi i a ratou, bei wbakaako i a ratou ki nga tikanga ote whawbai hoia. Whakabuatia ana te ingoa o enei hoia, be Hipoi. Na tupu ana be aroba nui i roto i aua boia Hipoi ra ki o ratou rangatira, Apiha Pakeba ra, tupu ana boki he aroha nui i nga Apiha Pakeba ki o ratou boia. Whakaritea ana be utu tika ki ana hoia, i te mea e mahi hoia ana atawhaitia ana ina mate, ina koroheketia. Ko to ratou tikanga karakia, kiliai i ahatia, i waibo ma ratou te whakaaro ki ta ratou karakia i pai ai, nana ka karakia whakapakoko, kia ahatia, nana ka karakia aba v waibo lonti, na ratou te whakaaro. No te mca ka tini Uaere nga iwi kua tomo mai ki raro i te maru o Ingarani nobo ai, tiakina ai, ka whakanuia taua ope, ara, nga boia Hipoi, nawai ra i iti, i iti, na, ka honoa mai, a, nui haere ana, a taea ana tona tino nuinga, tae ana kite toru rau mano nga hoia Hipoi, be Hiniru etabi he Mabometana etabi, a erima lekau mano nga hoia Pakeba. Kote aroba o nga hoia ra o te Kawanatanga kihai i wehea* he tikanga atawhai hoki to te Kawanatanga no reira te aroha o nga hoia. Ko nga Pakeba i manaaki nui ki o ratou boia, waibo ana hei pepeha bei wbakamoemiti ma ratou aua boia Hipoi ra. Taea ana te kotalii ran o nga tau e mabi pono ana aua Hipoi ra, lau ana te rangiMuarino ki Inia kaioa, puta noa, a kowai tena bei mea, tena e wbanoke te whakaaro, tena e whakatupu tangata koburo, e taburi mai ki tona kai aiawbai. Ko te tini o o ratou wbawhai i whawbai ai ratou i raro i te kara o Ingarani, ka ta'auri mai boki ki U* wbawhai ki taua kara mete mau ano > o ratou tinana nga toliu whakabonore i wbiwhi ai ratou mo to ratou toa, me nga moni boki a Te Kuini i a ratou ino a ratou mahi i roto i nga wbawhai i whawbai tahi ai ratou,. mo o ratou tunga hoki, ko wai tena bei ki, tena e pera te mabi kuware. (Kti mtri te roangaj
Permanent link to this item
Hononga pūmau ki tēnei tūemi
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/MMTKM18580630.2.7
Bibliographic details
Ngā taipitopito pukapuka
Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 13, 30 June 1858, Page 2
Word count
Tapeke kupu
1,465KO INIA. Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 13, 30 June 1858, Page 2
Using this item
Te whakamahi i tēnei tūemi
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.