TE RERENGA O KAWANA KOA PARAONE KI RARO, KI PEOWHAIRANGI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 1, 15 January 1858, Page 1

TE RERENGA O KAWANA KOA PARAONE KI RARO, KI PEOWHAIRANGI.

No te 6 o nga ra o tenei marama i te 2 o nga haora muri awatea, ka eke a Te Kawana, a Mata Koa Paraone me etahi rangatira kite manuwao oTe Kuini kia te Airihi, 26 purepo, Kapene Koringi. Muri iho ka rere; e rua te kau ma wba nga haora ka tu' ki Kororareka. Ko Kororareka te wabi o Nui Tireni i oro ko nohoia ete Pakeba. lie rawe uoa iho tenei laone i mua, a, lie maba ano lioki ona tangaia: na te mahi kuare o Hone Ueke me ona boa i wbakarerea ai; kote'.ekaa ma toru tenei o nga tauiiu kau ai taua lacne, toru toru rawa ano nga Pakeba i noho. I te ra i u ai a Te Kawana, be tini te Pakeba me le Maori i buibui ki reira. be mea baere mai i nga wahi kaloa kia kite i a Te kawana. No te hoenga ki u.la ka pubia nga purepo o te manuwao ra o te Airibi, kawhakaritea nga tikanga wbakabonore mo Te Kawana, a, te unga ki ula, ka whakatakina mai e nga rangatira pakeba o reira raiou ko Tama li Waka Nene ko te rangatira Maori e lino mau lonu nei tona whakahoa kite Pakeha: baere ana ratou kite wbare o(e Kai

whakawa luturu, ole Kerenene, muri iho ka tu le whakakitekiienga langaia: lokomaha nga Pakelia me nga Maori i haere ki (aua whakakitekiienga ki aTe Kawaua ko eiahi enei a ng;i Rangaiira Maori iiae. Ko Te Waribi Kokowai, Kai whakawa Maori, Ko Mimi Pen© Tuui, Kai whakawa Maori. Ko Wirenui Te Tele. Ko Rewa. Ko Te Hoif itne Tawa!a wa, Kai whakawa Maori. Ko Mangonui Kerei, Kai whakawaMaorr. Ko le liira Pure, Kai whakawa Maori Xo liirini Neon. Ko Parata Puariri; Kai whakawa Maori. Ka mulu, ka huihui ki le marae olewhare o ram.iii Waka. Ka haere aiu aTe Kawana ki le whakarongo i nga konro a naa ilanjjalira Maori, iui, lie lini nga kupu whakapai i whakapuakina ; lie tokornaha nga ra nga lira i lu ki le korero, a, rile kaloa hoki o ratou knpu aroha, karanga i a Te Kawana, m« to ralou hari ki le korero tahi ratou *ko te alina 0 Te lvuini o Ingarani ki le whakapuaki lioki i to ralou kupu k' l tona aroaro hj« i wha~ karoago ma nga langaia kaloa, ara, i"to ratou whakaaeianga ki a Te Kuini hei Rangalira mo ralou ki uu;i Tare hoki ka whakarangona e ralou akcnei akenoi. Koia ano hoki. i whakaarohia ai kia whakaluria ano le Kara i lunkina i mua i nga ra o te kuareianga, hei tohu ki nga iwt mo to ralou whakaaeianga, kia Te Kuini: i moa ana hoki kia whakaluria ile mea i reira anoa'le Kawana, —Ewhitu ic kan pulu le roa o te rakau i niahia hei rakau mo le kara erua putu le nui o te puiake. 000 taijgatu hei .hapai ki lona luranga ki Maiki, a"ra, km tae mai nga langata katoa i whakaritea mo te mahi i laua mea.. Pnta ana hoki le kupu whakabe me le ke*~ tekete mo le mahi kuare i kore ai he taone pakelia hei whakan£a4iau i* roto i a ratou ; lohe ana hoki kia whakaae Te Kawana kia whakaluria ano teiahi laone ki tetaiii wahi pai. Pula ana etahi kupu 1110 te mahi poauau mo te whakatu i te Kingi Maori, kahore hoki nga Raugatira o Ngapuhi i pai, engari, i mea ratou, ko telahi take lera i wiiakaaroai ralou kia whakaturia teuei kara, kia kite ai nga tangatU kaloa heoiano lo Nga--5 puhi e pai ai, e roiigo ai, ko Te Kuini o Ju--1 garani anake. ! He maha aTe Kawana kupu.whakabokij nga ki nga rangaiira i korero ra ki a ia:

whakawheiai ana ia mo to ralou karanga aroliu ki aia kite manuwhiri i lona haerenga tuatabi kia kite i a ralou. E koree polo, le luhiiuhi atu i konei nga kupti n le Kawana, engari pea ko tera Karcre taia ai, me nga korero hoki o te haerenga ki era atu wabi o raro. Tae rawa mai le Hangatira nei a Maihi Paraone Kawili lamaili hoki o taua raugaiira kaumiiua a Kawiti, hoa whawhai o te Kawanaianga i mua, lae rawa mai a Maihi, kua nmiu nga korero ;—otiia, haere ana ia ki rnnga kite rmnuwao ratou ko Wiremu Pohe, ko Henare Te Tiiaha; a, roa noa to ratou ko le Kawana. Mea ana hoki a Maihi, ko ia te lunvuaki o te hnnga i kino kite Kawanaianga imua, a, mana e whakapuaki o ratou hahia kite horoi i o ratou he o nun ; a ra, ma ralou e whakaara to kara i turakina e lleke, me whakahoki e rat= >u ano kite wahi rawa itu ai imua; a mea ana hoki ratou kite hoaiu hoki i tetabi wahi whenua, k>?i teKawakawa, hei tohu mo ts tino houhanga o te rorigo ki le Kawanaianga, mete rangimarietan<»a. Ko le wahi pai hei tunga mo te laone, moa ana i t, ekore ia e korero atu ki a te.Kawana, kei a ia ano te whakauro ki tetitiroi lewahi pai; cng iri, kaua le kupu mo te hoaiutanga ole Kawakawae whakakahoreiia, note mea, anakoa lona pai kite taone, ko lana i t : no pii ai, ko le houhanga o te rongo, mete whakahoa ki le Kawanaianga. I whakapuakina hoki lona hiahia, kia u ano Te Kawana ki Kororarekai lona hokinga mai i le tirotiro i era alu wabi. Mea ana Te Kawana. kola ko teabua o Te Ivuini, c whakaae ana, e whakapai ana hoki ki nga kupu whakahonore, ki nga kupu whakapsri ki ie Kawanaianga, i kawea mai e Maihi ki a ia,me lona whakapai i te whakaa:o o tona iwi kia whukaiuria tekara, no le mea no ralou ake ano te whakaaro kia whakaarahia, a ma ratou ake ano hoki e mahi. Ka mea ano hoki Te Kawana, he pai rawa ki a ia kia Whakapuakina e ia te kupu nei ki a ralou; ko nga lie o mua kua pahure, kaore c tuaharatia inaianci, ko ie whakaaro o Te Kawanaianga inaianei e tau ana kia Ngapuhi, kua hoa tahi hoki ratia i lenei takiwa. I le iniiuiiiga o to korero, hoatu ana c Maihi lana hani kia 1 e Kawana liei tobn mo to raua whakapirioga mo raua lowbakahoaianga a, haere ana a Maihi ki VYaitangi talari ai ki a Te Kawana. ) " I ifiia ki lera Karerc !e pukapuka a Riwai J £ Abiii Minim —he pnknpnka ui nana ki nga tikanga o Te Ture.nio nga wheuua era»

huitia ana mo nga tangata maori i Nui Tireni; he lure whakaiakoto na te Runanga nui r na, tola ana kite "Karere Maori" oOketopa, 4 806. I tenei Karere ka laia le wbakahokinga, nga tikanga o taua lurgi wbakatakotoria ki taua pukapuka kia mohioiia ai e o matou boa rnaori e korero nei i lenei nuipepa nei hei mea whakaputa ake i te pai ki nga tangata maori. Akarana, Tibema 28, 1857. E boa e Riwat, Tena ra koe. Kua lae niai to pukapnka o Nocma 6. Kua kite aTe Kawana, a, kua mea mai kia au kia ttihitubia he wbakahokinga ki a koe kia wbakaatuatu boki i nga tikanga e uia niai na e koe. E whakapai ana aTe Kawana kite pukapuka kite marama boki o o wbakaaro; koia ano tena, e pa, be tikanga rarururu e mau nei i nga tangata Maori o ratou nei wbenua, erangi ano to te Pakeha tikanga i marama: marama i iona ra, marama ano boki to luku iho ki ana waibotanga ibo i tc ao nei i muri ia ia. Ko te tikanga o taua ture mo nga whenna rahui i Niu Tiretri e uia mai na e koe, koia lenei. He whakaiakoto i etabi tikanga mo nga wbenna kua rahuitia mo nga tangata Maori, kia kaua e waibo noa iho, cngari kia ttbakawhaihuaiia. Ma Te kawana e wbakarite te Runanga, ma taua Runanga e mabi aua wbenua. e wbakaputa nga bua, ara, mana e reti (lease) e boko, e aha aua wbenua; ko nga bua, ara, ko nga n:oni, ma taua Runanga e wbakarite, e mabi, hei painga mo nga tangata liona taua wabi i bua mai ai taua moni. Ko nga tangata mo taua ftunanga ma Tc Kawana ano e whakatu, me Pakeha etabi me tangata Maori ano etabi. Ko nga wbenua rabui; ko etabi be mea webe mai i roto 1 nga wbenua kua riro i te Kawanatanga; he maba nga wbenua penei, kei Poneke, kei Whakatu. kei era atu wabi boki, be wbenua ia kua iri te tikanga o Te Kuini i runga i motuhia ai hei whenua rahui mo nga tangata Maori; na, ka tukua tonutia enei ma taua Runanga e mabi; na, he wben/ia rabui ano, ko nga wbenua e puritia nei e nga tangata hoko wbenua kite Kawanatanga, he mea kape ki wabo o te wabi e hokona ana, erangi era, e iri ana ano te tikanga Maori i runga, kahore ano boki i riro noa i a Te Kuini; na konei, meinga -ana mematua whakaae e te iwi nooa aua wabi kia mahia ki runga ki nga tikanga o tenci ture, ka tahi ka mahia. Ma Te Kawana boki e whakarile tangata hei ui, bei

whakarongo i le whakaelanga o tie tangaia nona, ka koreroiia o ia kia Te Kawana, iho ka lakua mai taua wahi kia Te Kuini Jiia mulu ai le likanga Maori i runga, kaiahi ka mahia e le Hunanga e koreroiia am nei. £ kore e ala polo i konei nga likanga ( katoao taua Ture te wlmkaatuatu kia koe, erangi me liiiro ano e koe kei te Karere o Oketopa, 1856,—a, tena ano hoki aTe Makurini le haere alu na.mana elahi likanga e whakamarama ki a koe. He mea ke lera i koreroiia i nga Karere o Maebe, o Hune, o tenei tau; *mo nga wlienua e takoto nui nei kei nga] langata Maori; he meataega alu kia rapti whakaaro nga iwi Maori kia tango ki to te Pakeba likanga mo le whenua, ki&webewebe ki ia tangaia ki ia langala tona pihi, tona pihi. Ko te whakapumautanga o te whenua ki le Pakeba, na te ptikaptika o te Kuini, na le Karauna Karaati, {Crown Grant), na, me matua ia riro te whenua ia Te Kuini ka tika ai tana inkti ki fetahi tangaia, ara, lana Karauna Karaati; ko le whakaiapu kau ite mea kei runga ano te likanga Maori e iri ana, ekore e ahci. Erangi ano te matua riro i a ia kia aiea i te rarurarti; ka labi ka tika le tuku ki le tangaia, pumau lonu ibo. Tena alu nga likanga, ma 10 boa ma Te Makarini e korero m Iria koe. Ueoi ano, Na to boa, Na Te Mete. Rev. Rhvai Te Abu kei Waikanae.