HUIHUI KI MANGONUI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 11, 31 October 1857, Page 2

HUIHUI KI MANGONUI.

No te 2 o nga ra o Oketopa, 1857, itu ai ie Korero a Ngapuhi, hui katoa ki a Te Rarawa, me Ngatiuru katoa o Whangaroa, me Ngaitawake. He korero tenei na nga itangaiira Maori o reira, ki a Te IVrc, Kaiwhakawa \vhcniia, raua ko Tc Waiii, Kai-whakawa Tuturu o Aiangonai; he nica na raton kia hoki to Pakcba ki Ngapuhi noho ai, a, ko ie tino kupu, he mea kia niana nga t«:re a Te Kui-ii i a raton, a, ko ie kara hoki i AJaiki kia whakauiria ar.o. Ko Hougi Ilika kua korcro wawe i elahi ra aui ki a ralou whaka-rar.gaiira; koia a Te Wafca Rangam;u, iaiy:» o Poihipi, i m ai ki to korero ; ka tono kia Ilongi. E Ilongi, whakalika, korero; kei a koe le kupu ; kua korero koe ki elahi, ko ler.ei, korero kia rongo te tokomaha. Ka lu a Hare Hongi Ilika, ka niea. He kupu lakii ki a Te.. Rarawa. Ae, kia rongo mai kbatou, kolahi ano taku knpti. E mca

ana ahau kin koiahi o talon, whakaaro; he pai ki tc Pakeha, hei pai anake. Ma koaoi ka uoho marire ai le kaitiga. Ahakoa ili latou, e lupu auo-te kino kite hiahia kino tatou. Wailio te whawhai itia le tini am o le iwi.'a, nia reit-a ratou ka aha ai; hei aha ma laiou a ratou whawhai. Na kouiou e noho niai na ahan i korero ai ki a koutou; heoi ano aku kupu. Kite whakaae koutou ki laku kupu, e pai ana; ki le whakahe, e pai ana; he. ahakoa, kia rongo aiu ahau. E men am ana ahau, kia vvhakakotahi mai koniou ki a malou, kia waiho ai te lure koiahi ma taiou ; a, ko laua ture, ko ia ko te lure o Te Kuini. Kaua le tangata e mea, e mau le tikan<ja Maori i nga lure o te Pakeha ; he manawa polo to latou, ho manawa roa to te Pakeha. Ho tika kia prnei mai kouiou ki a au, e. He he loku ki ta koutou tiliro ; olira, e kore e pcto wawe nga whakaaro ole Pakeha, ko le puna ia o te matauranga; na konri ahau i mea ai, kia kotahi Hire mo tatou, mo le Maori mo le Pakeha, a, ko Te Ruini' te rangalira e rongo ai latou. Heoi ano aku kupu. Ka whakatika ano a Te Waka Rangaunu, lama a Poihipi, ka mea, Ko le kupu tenei a Hongi ki a malou inapo. Kia koiahi whakaaro, ko te lure o Te Kuiui anake la latou e whakarongo ai. I mea malou, kakorec pai kia puaki o kupu kite huuga tomtom, oiira, kia rongo le tokomaha; ko tenei, kia ainwhai kite Pakeha; kaua kouiou e lauira ki le mahi a :e tangaia; kia lika le mahi, e oga Kangatira, ko a kouiou maui kia lika anake, kia koiahi anake (e mahi ma koutou, ko te pehi i le he; ma koaei e lupu ai le pai ki le Pakeha. 1 urn;:, he arahi tale "angairra ite ;w: ki te he, a, ko tenoi, ma ngaiUtugairra to kupu ki Le pai ka torm le tekomaha. ma te arahi lika ka lika ai tc maki. Kaua e lo::o ki nga Rangalira kia korero, valj.o ma ralou to whakaaro. lie tariuga o kaloa. Heoi ano aku. Ka whakatika a Pororua, no Whang-area, ka mea, Ko (aku tenei mo a kouiou kupu, & wiiiwhi ana le tokomaha kite pu, hei pr.puhi \ic mea pakeke: kia kiki hoki ahau, mo le pai anake iatou, a, kia wiiakaae la.iou .ki tale lokomaha kia koiahi ai tatou ki io Kawain'.anga ; h~> pono, kia kotahi taiou, a ; kia rongo tofiu lalou ki nga lure a Ye Ktriui. Ko nga likanga Maori mo whakakahore rawa, ake iona alu, i leuei-huihaiuga, a. ko a iatou min me whakamuiu i konei. Ko latou ano iaiou e noho nri, ko Iv^-

puhi anake, a, kia whakaae tatou kia atawhai kite Pakeha. Ame pehea e atawhai ai latou? me whakarere a latou tutu. Ko taku kupu lenei, Ko Maiki kia maranga, a, ko tetabi Taone kia noho i konei, me telahi ano boki ki a matou, ki Whangaroa. Ka nmtu taku i konei, be Taone, he Taone. Ka maranga a Wiremu Kingi Te Nganga, ka mea, E mea ana nga kaumatua kia maranga a Maiki; na konei ahau i mea ai, e rile ana laku kupu ki la Hongi, kia atawbai ki le Pakeha. E nga whenua e whiwhi ana ki le Pakeha; he runanga Rangaiiia tenei, na konei ahau i mea ai, kia atawhai kite Pakeha. E alawhai ana ano maiou kite Pakeha, he kupu kau ia, kabore a matou Pakeha; na konei ahau i mea ai, E nga whenua e whiwhi ana kite Pakeha, kia atawhai, kia kolahi whakaaro mo talou katoa. E nga Rangatira e! kia u te kupu; kia alawhai kite Pakeha, a, kia atawhai ano hoki kite Maori, oliia, kia kotahi ano lure, E whakaae ana ahau ki le kupu a Te Taepa Pororua. Ko le Pakeha kia baere mai; kia kolahi ture; ko te atawhai kia moid ki runga i nga mea katoa. Otira kia hipoki le mahi ki le kupu a Te Atua. (Tena le roanga.)

Wbare lakotoranga Moni, Akarana, Oketopa 20, 1837. He mea i rungai nga likanga o "TeTure Rabui whenua mo nga Tangata Maori o Niu Tireni, 1856." Koia enei korero i taia ai kia matauria ai e le le tokomaha. E. W. Stafford, I a Te Riiimona e ngaro am ana.

Ko ahau, ko Wireniu N. Herangi, tangata i wbakaiuria hei mahi i ngatikanga o'*Te Ture Rahui whenua mo nga tangata Maori o Niu Tirani, 1856," Ka panuhia nei e ahau kua tino rongo i ahau le wbakaaeianga o nga Tangata Maori o te takiwa ki Kawhia, i whakaae kite Karaaii ale Ka wana o Nui Tirani ki le Huperiicne ole Hahi Weieriana i Niu Tirani, a, ki nga Hupentene o muri iho i a ia, hei tiaki kite tikanga ote Ture, mo tetahi wahi ] whenua i Kawhia, i te Awa o Waibarakeke • ko Kahikatea, ko Ohaua, teingoa; kotahi rail ieonoiekau ma iwa (169) nga eka. He homai nui kore lenei, heiumga, bei

rawa mo letahi Whare kura mo nga lamariki Maori me nga lainariki Hawhe-kaihe o te Hani Weteriana. Wiremu N. Herangi, kai ruri whennaote Kawanatanga. o te Whare hoko wbeoua. lOHepiiema, 1857. Kua whakaaelia enei korero, mete whakaae ano te Runanga o lenei Koroni, i tenei lekau ma iwa o nga ra o Oketopa, 1837. T. Gore Browne, v r « Kawana. r. Cr. Steward, Kai tubiiuhi o te Runanga.

Ko ahau tenei, ko Wiremu N. Horangi, langaia i whaknttiria liei mahi i nga tikanga 0 te " Ture rahui wbenua mo nga langata Maori, o Nni Tireni, 1856." Ka panuitia nei e ahau, kua tino rongo ahau i te whakaaelanga a nga langata Maori ole takiwa ki Aolea, kite Karaaii ate Kawana o Nui Tirani kite Huperitene ote Hahi Weteriana i Niu Tirani, a ki nga Huperitene o niun iho i a ia, liei liaki, kite tikanga ote 1 ure, mo tetahi wahi whenua ki Kawhia, kite Awa o Pakoko, ko Kotoretolo te ingoa, E wha rau ma rua (402) nga eka o laua wahi. He whenua homai utu kore tenei, hei rawa mo tetalii Whare-kura mo nga lamariki Maori me nga lamariki Hawhe-kaihe o te Hahi Weteriana. Wiremu N. Herangi, kai-ruri whenua o te Kawanatanga, o te VVhare-hoko-VVhenua, 10 Hepitema, 1857. Kua whakaaetid enei korero mete whakaae ano le Runanga o tenei Koroni, i tenei tekau ma iwao nga ra o Oketopa, iSbl. T. Gore Browne, _, r Kawana. r. (j. Steward, Kai tuhituhi o te Runanga.

He whenua lenei kua riro niai i te Kawanalanga le boko. AKARANA. Te takiwa ki Manckab Ko Kakabavea. (1035 nga eka ) Ka limata te rohe ki Pukewhau, haere tonu kite Matoa, haere lonu ile ara ruri ki le Uoiokoko ki Pari-o-te-ari, ka puta kite rori o nga Pakeha ki Mangatawhiri, haere lonu i taua Rori <kia rua tekau ma ruahikoinga waewae i te taha o taua rori) ki Waikorowhiti, ka heke, Kakaramea, ka haere, Kawhitiroa, te puianga tenei kite rurio Te Omipi, haere tonu i taua ftiritanga ki Tane —te-wheoro.

j Nojcaiakei ka whakarilea telahi lautohetohe na Ngatiwhalua raua ko Tapuika. Whakaotia ana e le Kai whakawa lutiira ki Akaraua, he mea whakawa. Iff* tojjo mil hoki na Paora Tuhaere, na leiahi o nga rangatrra o Ngaliwhiiiua, mo nga kapia o tona whenua kite Ararimu, i keria e nga tangala o TVpuika, he mea keri pokanoa. He roia lo telahi, he roia to leiahi, hei whakahaore i nga korero, hei patapatai ki nga kai whakaatuaiu etoru lekau pauna a telahi, a leiahi, i waiho kite ringaringa ole kai I whakawa, hei lohu mo lo ralou whakarongo I ki lana kupu whakaoiinga. 1 Whakawakia marireiia ana, a, erua tino I ra i whakarangona ai nga korero, kalahi ka | oti; ka tahi ka puta le kupu aTe Pekamu, j koia lenei. Me mil e Tapuika nga kapia o | le Ararimu i tartgohia e ralou, ko le rilenga I ole uin, kolahi pauna mo te tana, a, me hoatu ano hoki e ralou kia rima pauna, hei ulu mo 10 ralou mahi pokanoa; na nga kupu a nga kai whakaalu i ki-ea ai c le whakawa* kanga, he mea pokanoa te keri. Meaiin ana hoki c te whakawakanga, me whakahoki e Ngaliwhama kia kolahi lekau pauna, ole rua lekau pauna a Tapuika i kitea e te whakawakanga kua riro i a ratou, hei utu mo le whakaaeianga kia keria nga ! kapia o elahi whenua ehara nei i a Nga-i-----whaiua ana whenua. A, me hoaiu ano hoki e Ngaiiwhalna, kia riraa pauna, hei uin mo to ra'.ou tango he i nga mom" a Tapuika. mo le whukaaeianga kia k<Tia nga kapia i runga i nga whenua ole tangata ke. P«ererere ke ana nga korero a nga kai ; whakaalu, kihai hoki i riierite; oiira, e '. kitea atio ki aua korero, kaliore i maiama i i le tuaiahi nga whenua i whakaaelia e Ngaiiwhalua kia keria e Tapuika. Me he mea i ! tuhituhia ki le pukapuka nga likanga o laua ! whakaaeianga, penei, ekore e tupu lenei hei . nga nga re ma ratou. | Mea ana hoki elahi o ivga kai wbakaatu o le laha ki a Tapuika, i runga ano ite oali, i : whakaae ano nga rangalira o Ngatiwhaiua, jme Paora ano hoki, kia keri ralou kite Ararimu, a, kia keri ano hoki ki runga ki I nga whenua ote Kuini, kahoie kau nei i a j Ngaliwhatua. Wtukalie ana nga kai whakai atn ote laha ki a Ngaiiwbaiua ki lenei, mea I aua, i runga ano ile oati, ko nga moni i | riro mai i a ratou na Tapuika, lie ntu mo fe J keringa ki nga wain ano i a ratou, a, ko j nga rohe o aua wahi i a!a whakaaturia ano. ! Kua rongo matcu itu a pouri a Nga- ; liwhaiua ki le tukunga iho ole whakawakanga nei, e mea aha hoki, me i lino ma: at-

nia le whakaaturanga i nga tikanga ole korero, penei, kua rere kc le whakaotinga. Ekore maiou c mea ki lenci: heoi ano°te mea i luhituhia ai, he mea ka kiiea i konei kua timaia otahi o o taiou hoa maori te watau ki le pal o icnei tikanga whakaoti mo nga «-aSii lotohc; ehara te' maumau tainia ki le ngangare, sua io ngangaro hoki ka ino haere. ka pakeke letalji, tetahi. "E'wliakaae ana a Ngaiiwhatua ki i e whakaotinga a ti; whakawakanga nei; c mohio ana hoki, kihai i whirinaki ki tetahi, kihai i whirinaki ki toiahi, i haoi-c a;io i runga i nga kupu i whakapnakina ki ie aroaro o te whakawakanga, a, ahafcoa te rile te whakaotinga ki ia ratoa i mea ai, lena c-kite ana ralou iie pai o tcnoi tu ritenga : a, he mea lionore ano hoki Lenei ki a raioa, ara, kia wbakaaetia eratou te kupu a le kaiwhakawa, ahakoa te takoto ki la raiou i whakaaro ai; a, he laiiira pai tenei na Ngaiiwhaiua ki uga'iini iwi. Ta matoii e mea nei, ka -ngangai-e etahi am iwi, me whai ano i le tikanga" kua whakaaiuria nei e Ngaiiwhatua ralou ko Tapuika.

He kupu whakatupruo lenei mo letahi tikanga e man n-i i eiahi o nga iwi Maori be loenga hoki ia no nga rilenga lawhito; engan, me whakarere ana iuaianei. Emea ana maiou ki le lono ntu mo wiiena o nga Mpapaku, iria hokoaa % whentia. Tena e whakama nga tiri o en"i Jlungatira a muri ake nei, ana rongo ratou i wiiai o ratou maiui ki lenei likanga; mo whakai-ere ano makmei. ° ' Ko to whenua ta te pakeha e paiai, ia c. pai ki nga wheua inpapaku; hei aha knaeui mana? Olira, kei eiahi anaisc o nga iwi kuaro lenei likanga e mau ana; a, e iu a whakama ana ano ratou ki tu main. Ko le lapa, e ngaio haere ana ; me era atu o nga rilenga lawhho, me lenei, me wnakarcrc ano, katahi ka lika.

lie kupn icuei ki nga langaia haereere ki NvaiKaio, ki Akarana. Kiia lae mai te korero a le Pakeha e noho ana ki Purakai'labi, ale Herepi: e whakahe ana ite main a nga langata Maori e haore ana i tana lmarahi, ka lika i runga i tona vhcnua ; ko nga tatau o nga taiepa, ka whakatnwberatia, waiho kia luwhera ana, ka pma ana kau ki waho, ngaro tonu am; teiahi hoki, r mca

ana ia, kua riro etahi o ana mea te lahae « te langata. He mea whakarna tenei ; a, i taia kite Karere nei kia kilea e nga iwi' c> VVaikaio, kia riria hoki tenei niahi ware e nga rangaiira, kei waiho tonu nei take pouri.