TARAWERA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 9, 30 September 1857, Page 8

TARAWERA.

Kite Kai-tuhituhi o te Karere Maori. E hoa, e hiahia ana matou kia tukua atu nga korero o te maunga rongo o te whawhai ki Rotomahana, ara, ki Te Ariki. Ia Maehe, 21 o nga ra, i te tau 1857, ka huiiiui malou, nga wahi kaioa o Tarawera, ki kua rile hoki a reira i a le Paraone raua ko te Peneha, he Minita hokiraua no enei iwi, no reira malou i buihui atu ai fci te kai Hapa-

Ka mulu tena, ka puritia a Tuhourangi e Ngatirangiiihi ki le komili. Kei runga ko Ilakaraia, he kai whakaako ia no tera iwi, ka mea "Kole take i purilia ai koutou, ko te kolahitanga o to latou tinana, oiiia, ko te ingoa kau ole kolahitanga taku i mohio ai, engari ma koutou e lino korero mai; heoi taku." —Kei runga, ko Xhaia, no Tuhourangi tera kai wbakaako, ka mea "E pai ana, e hoa, kia kotahi tonu, ko nga likanga a muri ake nei kia korerotia tahitia e latou; whakarerea te poauau i tenei kua mutu ake nei." Ka wliakahualia tenei waiaia; Tc ao mauru e lauhere mai ra, N|a runga ana mai le biwi kei le Tawake, Kalahi (e aroha, ka makuru i ahau, Kite tau ra, e, i rangia ile ilinga. Pirangi noa ake, kite kimi moulere, Kia ulaina au, le iha ole Rewarewa, Te svaka o Palutahi, hei whiu ki tawhili | K»a koparelia le rerenga i Raukawa ; Kialiuna iho, kei kilea c Ngawhalu, Kia hipa ki muri ra, ka tiliro kau alu, Kia noho laku ili, te koko ki le Kararupe : Nga malie a Kupe, i lopelopea iho. Kei whea te lane, i aroha ai i le ilinga. | Mo nga riri, ka rukea ki ahau ; j Waiho i roto nei, ka nui le ngakau. Kei runga, ko Pirika, —"E hara i le tangata, te tikanga mo to latou huihuinga mai; engari na oTe Atua mahi,ko tenei, kia man tonu to latou kolahitanga.* Kei runga, ko Te Wiremu, t4 Ae, e aku hoa, no roto hoki ahau i taua kino lahi i oli ake nei; tena ko tenei, kua huri ke le ngakau, ara kua litiro kite ra maeneene a Maruahina, ara, ki nga tikanga a Te Atua." Kei runga, koTe Kanapu, " Whakarongo, e Ngatirangiiihi, kite kupu ote pai, e korerotia nei, hei whakaaro ake ma te Tigakaa

wehcwehc, i reira hoki tatou, kihai i lika ; ko lenci, e pai ana ahan kia tumru tonu tene-i likanga. ake, ake." Kei runga, ko Te Kepa Te Uruhi, " Whakarougo mni; e lika ana kia mahue ne:a o mea i mahia nouriiia, ina hoki a Puiauaki, i mmuiii alii i le po, kua hohoro le awalea tu lonu iho, kihai i haere; waihoki, ko nga mc-a i iita!;ia ite po, ara, itc kuarelanga' kaaii tonu, kaua hoki e whakahaerea; ka whiti niai auo tc nmamuanga, me mai:i tonu inga mahi pai; engari me pa nga ringaringa kite pukapitka ote whakaaetanga kia waiho ko le Aiua hei whakapumau." Whafcaae ana le mano kaioa. Otiia, lie lokoniaha ano nga kai korero, tena, kua hiahia lonu ake nga laugala kite pai o tenei li*anga. Ko nga tikanga iai tino whakaaeiia ma ratou la!ii ? kosa enei. Ki lc he a Tuhourangi, r , ra , j,; [c 1)oka . noa kia Ngaiirangiiilsi, ma raton lahie pdii. Kite he hoki a Ngaiirangiiihi, Ida Tuhourangi ma raioa lahi e pehi, na i e mea, kna oti hoki ratou te apiti kia koiahi, h-i kai pehi m 0 nga kino, me ka tupu ake a mua alu. Ko te tuatahi tenei o nga komiti whakako la hi la nga ; ko letnarua, ko Lo Ngaiipikiao, 1 huihui tera ki le Wairoa; ko tetahi hoki lei a a nga noa whawhai o Tuhourangi. Oli kan ana te mea ki Moura, ka puta mai a Ilohaia, no Whanganui, kite liki mai ia Ngaiipikiao hei mauuhiri mana. Kaiahi matou ka mahara ake, ko te ara tenei e haere ai, akuanei, ka wehi, ina hoki, e pouri tonu aiia moo ratou lupapaku i matei tc whawhai j kaiahi a Te Wiremu ka haere lahi i nga tangaia o Whanganni nei, hei tohu kaore°a Tuhourangi niauahara ki ona hoa whawhai Tae aiu ana kite Rotoiii, ka kite a Ngaiipikiao pouri ana mo te pokanoa o te haere i te ara i whakaiapua mo ana lupapaku. Ka rongo a Tc Puchu, le tino Rangaiira o iNgatipikiao, pouri ana mo te mauahara, ka mea ia. " Kua mau noa am te rongo i inns„

ko lenei, kana e lilahalin teara." Whaknao , nn i nga tanguia tinomohio o i'-.kiao me lh\kaiaia Mahikaho ki, koiu hoki lo mea wh.iKai kui;a mole haere lonu am ki a Tuhonrangi; :ki a Ngalipikiao hoki, me aim rate kcraha, jtae am ki Taupo. Whakaae ana ,iera, ! katahi ka hue re niai, a, tae niai ana ki |le Wairoa ; milii ana ki a raiou, i ! runga i uga roimala mo te whaiko- | I'cro. Ttepo ka runanga ratou tahi; kai?hi | ano ka whakaputa i nga whakaaro muni, mo to houhanga kia pono. Lte ata, ka lakolo • te pukapuka whakapuniau i nga korero, me I nga ingoa; e tuhiiuhi ana ano, ka mannn a | Ngalipikiao nie lie ahna whali nei le rile, oii I rawa ake kua pula i Uolokakahi e oma ana. Ko aga langala i pa o ratou ringari-iga, hnihni ka'oa o lo tnalahi me le luarua, 104. ; Koia maiou ka korero am nei, e hoa ma, i ; le likanga o tenei weiieaga, na le pakang;! jwhanannga; ko le iie lenei, he weheweiin | langala, lie ahua whakann no telahi, no ie- ; hi, ie hahoro ratou te pii-i. Ko te whaka- : maiauga hoki lenei, e Ri ana, i mahi noa ; ai i tera likanga, i le riri whanaunga, e rite i ki to mua likanga; klhai i lika, tale mea, ; no nga lapnsia ia ie momonatanga, inaianei, kua waakuhekia ete ka;>u aTe Atiia. Kahore hoki he mea ngaro ckore a laea f.r. : mnhioihi. Na Uonei maiou ka mea, e he ana, lie lono hoki i nga waSraa o eiahi ki to re;nga; ka wailio te mamae ki nga pouarn. ki nga whanannga, ki nga taniariki,'ki nga pani. No reira, e hoa ma, ko te hungaC kaha ana ki nga mahi pai, kia kaha lonu, ; kia Lamia iho nga he nueni a le iwi. he uiorehii te hnnga i tan ai; kihai hoki le langala i mahi i le pai mona ake, kahore, ea~ gari mo te iwi kaloa, ma raiou e whakaae I niai, ae, e pai ana. hia hoki. le mowhiii i koura, ahakoa ; ie maikuku kotahi te wahl I ! man ai, he whakaae kan la nga wahi o t<; ; linana, ae, e pai ana. A;a ie linana koiabi nei huki, tera iwi, loia iwi, me matou nei hoki. Ko le lake i fapa ai le kino kia matou. na le v;hernia ; olira. kc.i ie pai loan ie whenua kia nohola kia mahia ranei ; engari, na le : tat?gala fe lie; no mua ilso no nga lapaa:-, ka he iiaore. kilia: hoki s}ga rohe i tUa lakolo. Ko ictahi, he ano; pohelse noa nga nrj i nr.?ri nei. Ko nga whawhai o naianei, ;ne v.aiho, me nga mahi ole poai itanga; ko nga ise, me luku ki nga kai liiiroo le linana. tna raiou e whakarilerile; penei, kn:{ iik:j, ckore huki e lika lo to'ie a le taag.i.ia. :!>') le niea okore. Te Alaa e pai. He i la'aari k; enei likanga. kua era !e ianga'a.

Heoi ta matou korero, kei raro iho nei ngci? tangata naua i whakapumau enci kupu. ° Paaakaia Ki'-iirini le Wireinu Percnara Hori Paora liiaia Kerei Ueremaia Tamaki Waka llamiora hotohiko Wikiriwlil Tirihea P'i'ihi Tamaii Paora Hohua Wi renin Paora Wireinu Tanieiiana Tuaahu To Ivepa Ilaukope Tararou Waiuihi le Kokeka Nga liana Te Kotutu Rangihiroa Te Ngaru Rawe Muriwai Tiiara Kirirarjuhe Rnngimaiiiii luuranga Nohoiaumaia Rahi laiki Waiho Nga Oko. Iputniu Te Urn hi.