Untitled

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 9, 30 September 1857, Page 1

Putaputa ana mai i roto i nga takiwa nei ko nga rongo turanga korero, ohoohonga whakaaro hoki, i roto i o matou hoa, i nga iwi o Waikato. Ke teNei, ka whiua a matou kupu toruioru nei ki ruriga ki cnei korero. Ki ta maiou, lie pai, he lika le timstanga ake o taaa korero i timaia ai, heoi, kumea kelia ana e etahi o nga kai whakahaere kite ara ho, koia tenei ka whakahengia nei e maiou. E mea ana maiou kia whakapuakina la ma toil kupu whakalupato ki o maiou hoa e uru ana kite likanga e meatia ake nei, kei whakawaia ralou, kei mahi wairangi. He whakaaro na etahi o nga iwi maori kia huaina hei ingoa mo teiahi o nga Rangalira Maori, ko Te Kingi o Nui Tirani, a, kia whakaauilua le noho rongo ki raro i to Te Kuini Maru. Na, kahore rawahc paie pula mehemea e whakaritea ana tenei kupu, crgari, he kino tona putanga, nui atu. Katau ki runga kinga iwi e pa ana kilauamahi, ko te whakahe a te Kawanaianga teiahi, ko te kata hoki a elahi atu iwi maori auo, mete riri ano hoki a elahi, a lona tukunga iho, "he he anake, he raru, he pouri noa iho. Ko te toUomaha o nga langaia e whakanui nei i tenei likanga, kaore i mohio ki i'a ralou e mahi nei, kahore i niohio, ko le aha ranei, ko le aha ranei, te whaia ana e

Me kimi ranoi e ia mc whakalakolo ho Ture hou mo tona iwi? Mo ki hea lie i«aic.i:rnanga mana e U:ten ni lonei c ia? Ko tc aim mai ki tc *?"i;■?io3 c tohiitori'' c kore n lika, ho moa iioki kua hoariritia ia ks <1 J0 Ku;ni i runga i tana whaka Ivingiianga i a ia, a ekore rawa to Pakeha e lata ki a ia whaknhoa ai. ieialn, ma tc lokoniaha o nga apiha hoi boa whakahaore i nga tikanga o tona kawana la nga ka lika ai tana maiii j—na, mo whai mca ia hoi utu i ana apsha, ara, i ona hca mahi. Ma to nni ole moni ki re ringaringa, hoi utu \ ana apiha, i ana hoia, i ana hcramana, ma konci anako ka rile ai te mahi a te Kingi. He moni nni e pan i enei. » <?ra am mca hoki. Tona iana e oli i te Kingi Maori nga kowhatu te whakaahua hei moni mana, hei pera? Tona ranci e pera la te Kingi Maori whakawhiwhi i tona iwi ki Ee pai me ta tc Kawan ala nga nei? Etu iaia he kura mo nga tanianki? Kei a ia ranci he kai-whaknako mo nga kura? E lau ranci ia hei lohulohu i a ratou ki tc hanga niira, kaipukc? E laca e ia lea rani i runga i nga tikanga 0 to ma tail ran ga e kakc ai ratou hei hoa latai mo le Pakeha? E whakawhiwhia ranei eiaki te kaala, ki ie pa ran, ki ic karehu. ki le toki. ki nga tmi moa mo te mahi whenua? E whakaakona ranei eia kite ngak: tika ole "vyhonua, ks nga-ara e tae ai ki to whai rawa? Kci a ia ranci ho whakaaro mo nga tin! kakahu, mo nga tnii kai, 1110 nga tini aha, e likina mai nei ete Maori ki le Pakeha kia homai ki tona iwi: mana ranoi e whakaako ki le hanga kite whakatupn ranei i awn mea ma ratou? E oii ranei onei wahi ite Kingi Maori mo tona iwi? Kaore pea. A, kite kore, e pai ranei tona iwi kia noho rawakore, kia ko e enci moa katoa i a ralou? lleoi ra, me pai ano ratou kia kore, ina hoki, kua oii nei tc mca atu, ko le Kingi 0 IS'iii liiaiu, ehara tena i te hoa no Te Kuini, a, ko 011 a piringa ekoree tukua kia uru tahi ki nga tikanga e whakawhiwhia nei ana tamariki e noho rongo ana ki a ia. E kore e ata talauria ematou inaianei nga he e pa ki tetahi titoreiianga 0 nga Iwi Maori e pera tc mahi poanau, e whakarere i to ralou noho i raro i le whakamarumaru 0 to latou Kuini atawhai. Erangi he whakatupato ta malou i a ratou kia tino mohio ai ratou, ka pera ratou, heoi, me mutu ake i reira te tiiiro mai ki a ia, mana e aroha, q liaki. Erua tonu nga likanga, ko to te tamariki, ko to le hoariri; ehara i te lamarikij he hoa riri ia. !Na, ko le hunpra c

hiahia ana kia whiwhi nga Iwi Maori kite pai. ka mea ratou, kia whakarerea tenei korero whakatu-Kingi; he hunga ia e hiahia ana ki whiwhi kite lie, ka mea, kia whakanuia lenei korero; a, Ire-hunga- kaore nei ona alia kite tangaia Maori, pai ranei, kino ranei, ka waiho tenei korcro hei kata man a". Ko etahi o nga he o lenei korero pohehe kua kitea i runga o Waikato inaianei- Meinga ana hei take- ngangare ma nga iwi o reira, teiahi ki teiahi. Akuairei, te whakakotahi ile whakanro kite whakanui i teiahi tikanga e tupu ai le pai mo le kaioa, e pehia ai nga lini hee langihia nei, puia ke ki nga tikanga wehewohe tangam;—wehe ke hei piringa kite Ivingi Maori—wehe ke hei piringa kite Kawanalanga, hei langaia ma te Kuini. E whakahe ana maiou ki tenei tikanga wehewehe. E hoa ma, me mutu lenei mahi wiiakararuraru, tikanga whakatupu mnuahara. Erangi,whaia e nga rangaiira, konga tikanga ole ahuwhenua, o le aroha tetahi ki letahi, kia whakarilea ete iwi, ko te tautohetohe ki lenei ingoa hou, whakarerea. I rangona ranei tenei ingoa, te Kingi, oo ratou madia? e ata mohloiia ana ranei e elaiii o ralou te tikanga o lenei ingoa? Kaore pea. Ko wai ka mohio he likariga pehea to lenei ingoa Kingi, he mahi pehea ranei le mahi ma tenei Kingi. He ili koia no lenei ingoa, no le Rangaiira, ki le tnngaia Maori i whai ke mai ai kite ingoa Pakeha? Erangi, kaaii ano i te Rangaiira he ingoa mo nga Rangaiira Maori, kaali ano ma ralou, ko a le Rangaiira mahi, a, ka whakahonoretia ano ralou, e nga Pakeha e nga Maori hoki, i runga i lo ratou tikanga Rangaiira. Erangi tenei, e mohiolia ana e ratou, ara, temahi a te Rangaiira Maori, me te lure Rangatira, a, kaore ona pohehe, ona tahurihuri ranei, ina anga ia ki era. Ko le ingoa hou ia, hei aha, hei launu rapea, hei hanga e kataina e te tangaia, E hara ianei a Potalau Te Wherowhero i le tino Rangatira o Waikato ? Ko tona Rangaiira ra ia. Tena ranei e nui ake me he mea ka whakahualia lenei ingoa ki a ia, ko te Kingi o Niu Tirani? Ki la matou, e kore ia enui i tenei ingoa; engari ka meinga he ingoa launu, he whakalarewa ake i tona ake ingoa hei whakahawea, hei launu mai ma nga lini iwi kaore nei e pai ki a ia hei Kingi ki runga ia ralou. I penei la matou kupu inaia ake nei, i mea, he pai ano he lika ano le timatanga ake ole korero nei. I whakalikaia ai, he mahara 110 matou ki tona pi;take, he hiahia no etahi 0 nga Rangaiira whai-whakuaro kia

neke akeiie likanga mo te iwi e noho tikangrr kore nei inaianri. Ko nga tangata whni mahara kua lino kite, e kore rawa e neke ake te iwi kite pai kite whii-iikanga ile mea e man ana te alma lure-kore, lulu, rarnraru, enobo he nei lenei. Ko to raiou hiahia, kia tn tetahi mana hei pelii i aua he nana i arai nga iwi Maori, te tatatala atu ki nga likanga nunui o te ora, o te pai. Ko le auau lonu o nga pakanga whenua, aha, alia, e toia nei telangata ki runga kite whawhaF, a, kite wbakaheke toto; ko le kore whiu mo le kino mo te mahi pokanoa; ko a* noiiobenoa iho o te tangata, te ai he ture hei whakaaiiali kei pa ki nga malii he, ko te kore paraire hei pupuri kei kotiii ke i runga ile huarahi ole tika; ko enei nga he e lirobin nei e nga kai tohutohu ote iwi; l;o enei nga he i kiia ai, mekimi tetahi likanga c mutu ai. Heoi ra, tenei i te tikanga e mutu ai, ara, te Kingi mana, E tau ano te Kingi Maori hei arahi i tona iwi ki iq ko te arahi ki le pai ekore e taea e »«. tau ano ia hei whakalupu whawhai ko te whakamutu i taua mahi ekore e taea e ia. te tmnga whahaiu-Kingi nei, e mea ana, kei korero e \vfiaka toti k a a n aho i e; engari, he maha nga kupu kei te Paineramo te rongo ki nga Kingi, ki nga kai whakahaere o te. Ture: teua, kahore rawa he kupu mo te whakatu Kingi hou. E mea ana eiahi, kei te Iwi o Iharaira ta ratou lake, kei a Kingi Ilaora. Olira, me mahara o matou hoa na Te Alua ano taua Kingi 1 whiriwhiri, whakawahia ana, whakaiuria ana hei Kingi e HamueraPorophi, he mea whakabaii iho e Te Alua ano. A. ki le mea ka ala whakataki marie 0 ma toil hoa i taua korero, ka kite kibai i paingia e Te Atua le whakaaio o taua Iwi kia iu he Kingi mo ratou, a, tuiuki nei to ratou hiahia, takina ana ki rolo kite aitua, kite he, kite raruraru uoa iho, Ko tenei, ma wai te Kingi o Niu Tfrani e whakawahi ? Ahakoa whakaaetia e nga iwi kaloa o te molu nei teiahi Hangutira kia iu hei Tumuaki mo ratou, 111 a kona kaaha ai? Ekore ra e Kingi i runga i tena. Ma kona koia ia ewhakawhiwhi kite matauranga, ki nga tini mea hoki e tika ai tana whakahaere i nga tikanga 0 te Kingi itanga ki tona iwi? Tena pea le uia inai e nga hoa, "Oii me pelir a ? Ale aha e mutu ai nga hee vvhakamimiii nei i a matou, e hnna nei i a matou, e whakangaro nei i a matou i runga i 10 matou nei molu, mete nui Itaere nei me tetini hacre nei le Pakcha i tenei laha i lera talis

0 matou ?" E lika ana tena ui raai, me whakahoki ano ta matou kupu mo tena. Eki marire atu ana matou, Me tango pono kite Ture o Ingarani, ma taua Ture e mutu ai te tini o nga he e meatia ake nei. Ko »ga Pakeha e nobo lika ana e noho ora ana i roto i taua 'I ure. Ko te tangaia iwikore e lia kinaana, kei whakaekea mai, kei tuSunotia ete tangata kalia. Ko te tangata mahi he, e whiua ana, ko te tangaia whakaaro kino, eparairelia ana, e roaiaku ana kite mahi he, he mea kei pa te whiu ki aia kite pokanoa ia. Heoi tona taonga nni rawa, ki to Ingarani tangata, ko tona Ture; koiahi le mea e neke ake, ko te Ture-Atua, ko te take ia tena o tona Ture. Ahakoa haere ki hea, ki hea, ka kawe ano i tona Ture r ka whakamana ki runga ki a ia, ka mea i ona tangata kia rongo ki taua Ture. E mea ana nga tangaia Maori, kaliore ano i oti nga lie o nga Iwi Mao.i i le Ture o lagarani; kaore ano i pehia te tutu me le mahi he 1 roto i nga iwi Maori, i nga tangata e noho malara atu ana i nga kainga Pakeha. lie pono teneh Otlra, na te aha? Na te mea, kaore ano kia langoliia noaiia e te Maori taua Ture, hei tino Ture mona, mana hoki. Kihai a Te Kuini i mea kia huwhia kinolia ana Ture ki rungaki anaTamari'Ei Maori, erangi i waiho e ia ma ratou ano te whakaaro kia langoliia, kia pehiatia. Ki tana, me he mea ka lirohia mai e ratou nga Ture o Ingarani, he lika, he pai, na, ka langoliia ano, irunga ano i to raiou pai, i to ratou tika, ka peralia hoki me le Whakapono 1 taugohia nei e ratou, i runga i tona pai ake ano. )( Kahore e mahia nga iikanga o to Ingarani Ture ki ona tangata i runga i le kaha piaori noa iho. Kia kotahi te pirihimana mana e tikVte tangata hara, a, ka rongo tonu taua tangata hara, ta temea, emohio ana ia, ki le whakanehenebe ia, ka tahnri kaloa mai nga tangaia o taua wahi hei hoa mo te pirihimana koiahi. Me he whare to telahi tangaia, whenua hoki, kei a ia anake te whakaaro mo loua whare, whenua hoki. Ko tona pa hoki, a, hore rawa he tangata e pokanoa kite whakaoho i a ia, ite wehi hoki kite Ture e liaki ana i a ia. Kite whakaekea mai ia ete tangaia kaha, kite murua ranei ona taonga, e kore ia e haere ki ona wlianaunga hei tiaki, ki ona hoa ranei, hei rapu utu mona, erangi ka ahu ia ki le Kai-Whakawa, mana ia e awhi ki nga parirau ole Ture, muitt iho tona raruraru lei te rapu ke ake.

[A Kua whakahana iho e te Kawana kia wha- | karapopotoiia nga likanga nimui o te Ture | o Ingarani, kia taia kite perehi, kia tuku& ; ki nga Iwi Maori liei whakamohio i a ratou |ki cnei tikanga. Ko ta maiou ka mea atu ; nei ki a ratou, meaia korero inarire e raiou I ana Ture, me ata hurihuri e ratou, a, mo ; whakaae kia tino langohia ponolia e ratou j hei Tnre mo ratou. Ka tahi ka ahu mai ki a Te Kawana, ka tono ki a ia mana e whaka- ! kaha, kia taea e ratou te wbakahaere, te whaj kainana i aua tikanga Ture ki runga ki nga I langata. E wbakaae ano ia ki tenei, a, ka I whakaiuria e ia he Kai-Whakawa Pakeha ' me nga Kai-Wbakawa Maori mo tenei mabi. Kia kotahi hoki ta matou kupu, he kupu | whakatupato ia i o matou boa langata Maori; me ata whakarongo mai ratou. He langata j ano enei e haere nei i INiu Tirani, ko to ratou i pai kia hoariritia nga Maori kite Kawana | tanga, hemohio hoki no ratou, ko te lukunga ; iho o te mahi pera, hemale, he ngaro nio nga 'Maori. Kia tupato o matou hoa tangata ! Maori ki nga korero o enei tu langata. He i kupu pono te kupu ka korerotia atu nei e j matou, Heoi ano te oranga mo nga langata ! Maori, me piri ki to TeKuini Kawanatanga. E mea ana etahi o nga Rangaiira Maori, he j ngakau puhaelKie, he ngakau kino to etahi o J nga Pakeha ki o ratou teiua tangata Maori. | Tenei ano hoki te haere nei etahi tangala ; linihanga, Pakeha ano, e korero pera ana ki I nga tangata Maori. He leka ia taua kupu, j tena, me i pono, ka tahi ano take nui e tino j piri ai kite Kawanatanga, kilo ralou tino j hoa pono, ki to ratou lino Kai-tiaki. Ki le mea e ngakau hae ana te tuakana kite teina, | kei to raua matua tahi te likanga, kei ; whakatupu kino, kei pehi tetahi i telahi. Kia | mahara nga langata Maori, he likanga whakaiualua to te Kawanatanga tikanga ki a ! raiou o mua iho, taea noatia tenei ra. Ko I tenei, kia u ano to ratou whakawhirinaki ki ja Te Kuini i whakarite ai hei tiaki i a ratou, hei arahi hoki ki le huarahi tika.