WHAKAMATEA! WHAKAMATEA NGA KURI!!

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 4, 30 May 1857, Page 2

WHAKAMATEA! WHAKAMATEA NGA KURI!!

Ehara tenei i te ki whakamate mo nga kuri katoa: ko etahi kuri hoki e tiaki ana i o tatou whare, i o tatou hipi; ahe kuri ano, kei etahi whenua, he to haeretana i te koneke o tona ariki i runga ite haupapa, me he hoi ho eto kaaia nei; a he kuri ano, tana mahihchaereatu i le lakurua huka nui ki le

kinvi i le tangala haere kua ngaro i te hukarere; a he kuri ano, he ataarataki haere lana i te matapo i runga ile huarahi. He kuri piri pono ia, he lino hoa aroha tena no te tangata. Raia, ko nga kuri i kiianei me whakauiale, ka nga moimoi Maori, kuri kikino nci e ninihi haere ra i te kakaraurilanga kite whenako mea mana; ara, no te ata, po iho, e moe ana i te taha o te ahi, tena c fciia he kuri pai, he kuri noho tonu kite kainga, kaore, te tukua te ra kia ata toremi ki raro, ana, ka oho, tutu aua nga popoia, ka maranga kite kaia mea mana. He kele kai nakui whakaiarewa kitetauhuotaku whaFe teneti, reiaake, reia ake e aua kuri tahac ra, a pakaru noa a raro o te kete, papahorohoro iho nga kai ki raro. Kei te kuri mohio rawa ka riro te kai i raro ite urunga. I aku tini naerenga i Nui Tirani nei, na te-kuri Maori anake aku mea riro tahae, kaore te whenako tangata ipa mai ki a au. Erangi he hanga naku ina| lakoto au ki taku teneti, ko laku rakau nui ka waiho ki taku taha hei patu mo nga kuri. Me lie mea ko au anake ka rarua e lenei hanga e te kuri, ekore e hamumiuia e au, me nga puruhi nei me nga.namu nei kaore e hamumutia. Tena ko lenei, e niahara aua ahau na enei kuri tahae i lupu ai tengakau kino ki le Pakeha kite tangata Maori; koia au i mea ai, " Whakamatea nga kuri:" la te mea ko te mea tika me whakakotahi enei iwi erua i runga i te tikanga o te aroha ote luakana ote teina. A, taku kilenga hoki na enei kuri tahae i whakarawakorc te tangata Maori, me le nekc ake ano te Pakeha kite whai rawa i tona taha, ana, ka pena ano hoki laku ki " Whakamatea nga kuri," he hiahia hoki noku kia riterite te tu o te Maori ole Pakeha. No Taupo te tangata, ka ui mai ki a au, " He pehea ta aku kuri whakarawa-kore i a au? E kore e taea aku riwai aku witi te kawe ki Akarana hoko ai, te pera mea nga Iwi o Hauraki o Waikaio> Kaaii maku ko tetahi poaka, me whakaugau ki aku kuri, ka mau, ka whiu ki Akarana hoko ai: ka whiwhi au ki tetahi paraikete ki tetahi haale moku hei hokinga mai." Koia: ka whiwhi koe ki ena, a heoi ano te putanga mo o marama erua ki le huarahi e lotoia kinolia ana korua ko lo poaka, kukume ke, kukume ke. Pau noa nga marama pai ole raumaii ite whiunga ito poaka ki Akarana, a puta mai ko te paraikete ko le haale, heoi ano. Na ehara laku i te kaia ki o te tanguta Maori likanga; ta te mea, me i mate au i te kakahu, a kahore he ara kc ake e taea ai, ko

to whin poaka anake, ka whin ano an i te--poaka. Erangi me he moa lenaano tetahiniu ara c maha akc ai e pai ake ai he kakalm riioku, ana, ka mahuc i a an te whin poaka. Na, tcnci te ara c maha ake ai e pai ake ai he kakahn kite tanga la Maori; me ichalcamale nga kuri ichahangau poaka, me iralcatupu te kipi. Ko nga kuri c malua whakamate ka tango ai kite hipi, ta »e mea, ekore rawa te hipi e waiho e te kuri tahae kua mohio ki le wlakangau poaka, weka, kiwi: kiakotahi to te kuri- rongonga i te reka o te loto hipi, hcoi, ekore e mutu tana lohe ki taua kai. E nga tanga ta o Rotorua ! E nga tanga ta oTanpo! E nga tnngala o te luawhcnua* whakarongo mai. Waiho ma nga tangata o IJauraki, o Waikalo, to whafcaaro ki a ralon, ta te niea c nohoana ratoa ki telahy o te Pakeha; e korerotia ana c nuou te "Karcre Maori," a e Hiiro ana ratou kite kakengo kite hokh.-ga o nga ulu mo te kai, ka whakato kai ai ka whakamulu ai te whakato; ka hokohoko ai ka whakumatu ai ranoi te hokohoko. Ka ngawari te laone ka hoehoea mai, ka reia mai e nga tins waka. ka pakekc te taonc ka mokemoke v Waipapa. Erangi pa, e nga tangata oma o te tuawhcnua, kei Ingarangi to koutou. taone hokohoko mo a koutou rawa. Ko Ingarangi te whenua e umiru tonu nei te ulu pai mote huruuui-a hipi; nekeakcia koutou e luku aiu ai ki a ia, neke ake hoki [ana e tango mai ai, c hoko ai, na le mea he whenua makariri, erua tekau miriona tangata hoki e hamama tonu ana ki ciahi kou mahaaa ki ctahi taraulete mahana liei kakahu. Me pehea ma tone whiwhi ai kite h«p*? E lika ana lena patai mai. N a , kooukiu kaioaisaa Koulon poaka. Waiho nei'mabi whakamuumga lenci ma o koutou kuri. Rt on, mc isoko uga poaka, me whakamate kuri. liokona he hipi ki nga moni ui uo nga poana. Ko le utu mo ic hipi pai, koia- «», paima, a2u hereni. Wbakariiea kia lOKOioru o koutou lai-iamari&i pai v Jai w.jasaai-0, hci tiaki ite kafaui a teW Pcrauahe ulu kiaua laitamariki me laßapana ulu ki q Hakopa, ara, ko ctahi o nga reme ma ratou Tikina etahi kuri pai, kuri kua on te whakaako kite mahi hipi, ke i n-a Pakcna wbangai hipi. Hokona ctahi pekkarainc pakeha hei ru\ ki o koutou niahinsa lawlmo, paiijhi nei. Ka kapi te whenua ito .iaraihe, ko te runa raua ko taua laru kino whuKacie w.ienua, ka korc, erangi ka'whai karaihe nga wahi katoa. I»aiai?ci, e naumauna ana nga mabinga tavhito, e waiho

noa iho ana kia tnpuria kia urimiaiia e to tarn kino. Waiho ctahi maara kuraihe, ia tau, ia tan, hci purapura, a mia te karaihcki tc wheuua kaioa. puta noa, pnta noa. Kotahi to tc liipi mahaki, he harcharc. Una lona pea e ora lenei mate i o koutou wai ngawharifci: ki ic kore, whakalupuria he lupcka ma koutou, kohuaiia, laraia ho kunielc nui hci lukunga mo nga hipi kite wai-lupeka ; kia rita mkunga i tc lau koiahi. Ko le rongoa tena mo tc harehare ki to hipi, pera me to paruionc nei, he ronqoa mo ic paura kite witi.

IN a, me pehea ig huruhuru e tae ai ki Akarana kia maina ki nga karpukc hei kawc ki Ingarani? Hanga he ara kaata ki nca awa katoa, ki Waihou, ki Waikato, ki To Awa-a-te-Atua. Kua kite koutou ite pai o nga rori Pakeha, a koa noa ana koulou ki ana. Ron hei liuarahi ano mo koulou. Kia pena hoki he rori ma koulou kite tiiawhcnaa kei pera koulou me ic awa puni, fcahoienei ona putanga kite moana. Ka oti a koulou rori te hanga, na, ka taea c le kaata te huruhuru e nte ana kite kotahi rau pauna tona uiu. "lirouia mai; ko te tikanga tenci mo te nwai, mo le witi, mo te Imnihuru. Kotahi kaata ka utaina kite tana nwai kotahi-tona uiu, 2, e 3 rane!, pauna. Kotahi kaata ka utaina ki to tana wiii kotahi —tona uiu 10, 12 ranoi pauna. Kotahi kaata ka utaina kite lana kaoia kotahi—tona uiu, 10 pauna. * Kotalii kaata ka utaina ki tc lana huruhuru kotahi—tona uiu—loo pauna. Me he rnea, kaore koulou e pai ki* te hanga rori, ka pai kia pikaua kite tuara; ina te tikanga— Kotahi kelc riwai, 60 pauna taimaha lona uiu—2 hereni. Kotahi puhera witi, GO pauna taimaha— lona uiu—s hereni. Kotahi takai hiiriihuru, 60 pauna taimaha tona uiu—s pau.na. Me he mca ma te hoiho e pikau tc humliuru, ka pcaei te tikanga Kotahi pikaoga riwai ma le hoiho, pauna tai maha, tona utu 5 e 4 ranei hereni. Kotahi pikaunga witi ma te hoiho l^O pauna taimaha— tona utu, 10 herenr " Kotahi pikaunga huruhurti ma le hoiho 120 pauna taimaha—tona utu, 6paun*' Ko to Akarana ritenga uiu mo te humhum, liLtala hereni mo tc pauua kotahi Enmapauna mo te rau, Kotahi ran pauna mo te tana. lie wa ano, ka neke ili ake, he wa ano, kanuku m iho, he mea whai ki 0 Ingram tikanga. utu. Me he mea ka nufta

koutou hum hum ka tukua Li. Jngarani ka neke ake ano le ulu, tale mea, ka rerc mai nga kaipuke nunui, ia tau, ia laiu kite tiki mai kilo kawe ki Ingarangi. Tukua alu ana e koutou la koutou huruhuru ki Ingarani, baerc hucuhuru ketemai, koli mai, ki koweL. KJa kotahi atu kupu mo te huruhuru. Kiama. Ite timatanga raumati, ara, ite ono, i Oketopa, horoia kaloatia nga hipi ki le awa pai; inukuniukua te huruhuru kite ringaringa, kia hemo ai te hinu. Tena pea e pai hci wai horoi hipi te-wai ngawha horoi fcakahu neij i tahaki alu o Ohinemutu. Na, ka.maroke nga hipi, kiuikulia, kia pai le kutiktiti, kia tupaio kei motu tekifi kei pera me ta. te kui-kuti tupato Kei te kaikuti mobio, hoboroj Ida 50 kia,6ohipi mana i te ra kotahi. Whaona pailia nga huruhuru kite peke, ara* maiua pokaia lakilahitia ko tahi le huru, koiahi hoki pokai, katahi ka whawhao kite peke. Tuhia ki wako ote peke te ingoa ole tangata nana; na, niehemeaka kitea tonulia, ia lau, ia tau, ko taua ingoa ano i runga i nga poke huruhuru pat, ma nei te horoi, heoi, kua mohiotia- lana ingoa e nga kai hoko o ta ralou utu mo nga peke e tuhia ana ki taua ingoa. He tino taonga no te tangafci: lona ingoa pai. E ak'u hoa Maori, he pono taku kupu. Na te huruhuru hipi i whakanui a Poihakena. Ko te hum hipi ano e whakawhairawa nei i Poneke, i Whakatu, i Whakaraupo, i Hakaroa, i Olakou, i nga wahi katoa puta noa, ki Rakiura. Me waiho ranei nga wahi o raro nei o Nui Tireni bei hiku, kia mahucnoai o runga ? Me kaati koia hei taonga mo enei wahi ko te rarauhe, ko nga whenua kelunga poaka, ko nga kuri? Na, i luhia ai tonei pukapnka whakaatuaiu i nga likanga o te huruhuru hipi, eliara i te mea anake kia whiwhi moni ai koutou ; erangi kia neke ake ai kite pai elahi o nga likanga o to koutou noho e noho nei i te ao. Kimihia katoatia le Paipera, puta noa, puta noa, kei hea te kupu pai mo le hunga whangai poaka. He poke etahi kararehe, tena ko te poaka, he tino poke rawa, he kararehe kai wbakarihariha. Ko nga Kerekehini, ko le hunga nana i whakahawea ki a Te Karaiii, ki Tana RongoPai—he iwi whangai poaka. Ko te kahui poaka i tomokia e nga Uewera. Ko te lama taruke taonga, i ngarea ki nga mara ki to whangai poaka. Ko a koutou kuri maorina, kahore oratou aha e kiiuai he kuri pai. Kahore otc kuri muoritoa, kahore onapirimaia kiioaaariki.

Totulii hoki, Kahorc c penei la koutou ntawhai i a koutou kuri me la mulou. lie whaka tiki nga na koulou kite kai i tahuri ai ratou kite whenako. Ka kino le langala i enci erua, i tcwhangai-poakai tewhakangau poaka. Tena ko lenei, no te timatanga tae noa ki te mulunga, ki tomi te Paipera i nga ktipu whakapai mo te liipi mo te bepara hipi. Ko le lino Pukenga Nui, i a ia eneiingoa, te Hepara mete Heme. Ta te hepara, he tiaki pono; to tehipiUehinengaroAvhakaiti. Me te tokomaha o nga tangata pai e korerolia nei ite Paipera, he hepara kau. Ko Apera, ko Aperaluma, ko Kota, ko llakopa, ko Hohepa, ko Mohi, ko Rawiri. I nga hepara o Peterehema te whakapuakanga maiaali o te Rongo Pai. No konei ka mea am au ki a koutou katoa, whaka-mulua te whangai poaka, timataria te whangai hipi.