NGA TIKANGA O TE TAONGA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume III, Issue 2, 28 February 1857, Page 3

NGA TIKANGA O TE TAONGA.

Whakarongo mai, e hoa ma, kia whakaatuaturia ki a koutou etahi tikanga o tenei hanga o te taonga, ara, i kiia ai etahi mea he tino taonga, he taonga nui, a, i Kiia ai eiahi mca, he laonga iii, heme.*, ■whakaparahako noa iho. Na. te lake i hanga ai te koura le hiriwha hei moni, he pai; ko le pai he iii; ko le iii me le laonga rmi hokic aua mea, o te koura, o le hiriwla. Ahakoapaiaiii, he ill koura, a he taonga nui; ahakoa poro iti, heitihiiivvha, he laonga nui. Oiira, he aha rale lake i waiho ai le koura le hiriwha hei . ionga neke ake i te j'ino? Kahore nei hoki o rana vvahi ki runga ki ;iga p.ial-i. pcra nico te rino. Ite

raru nui to tatou me he mea ka whakakorea ki a tatou nga maripi, nga kutikuli, nga karehu, nga paiiii. nga toki. nga kohua. A, ko era mea ekore e lino pai kite hanga ki leiahi men ke ake, engari kite rino, ka°pai. Hei toki aha teioki hanga ki ie koura, a hei punipuru aha le pnrupuru hanga kite hiriwha? Erangi ano te rino Na, e marama ai tenei knpu ki a koutou me whaka'aro e koutou, ko nga mea i tin© matea nei e le tangata, ehara era i nga mea e waiho nei e laiou hei tino Ko te an?i nei. ko te wai inaori nei. e \ino matea ana enei ete tangata, kite kore hoki enei ki a tatou, e kore e ora. Heoi ra, e kore te angi nei. te wai maori nei, ewaihoe o tatou whakaaro hei taonga. ekore hoki e utua e laiou, ta te mea '.ioki he mea riro noa era henna laea noaianga aiu. ' He pono ra ia he kai onge te wai maori ki etahi whenua. E takoto nei ano te koiero i le Karaipiiure mo nga puna wai i what paknngalia i mua; he mea hoki kei plain whemia he taonga nui ano te puna wai, he kainga kore wai hoki. Heoi ia ahakoa i era wahi e hokona nei ie wai maori, ko te tikanga o te wai i rile lain* he mea e matea ana e ie tangata ki rein I he m-a e matea ana e te tangata ki konei 'ki »e wahi e rerengia nei e te awa, e riro noa mat nei te wai kahore nei e utua. na te kore ka meinga he taonga; a kef nei wahi e kore ana te rino, ka taonga nui ano hoki ia. Kei etahi moiu e tae nei o matou kaipuke kahore he rino; a ko o reira iwi ka koa tona kite whiwhi ratou hi etahi liii tontorn nei hei uiu mo te poaka. I penei hoki ki Kill I irani 1 mua; lonu taonga nui he rino; ka makere noa nga taonga nui o te tangata Maori mo nga loruiorii para rino nei. Engari, kei nga tini whenua e aa whailia ana e to Atua, ruia nuitia ana ko ie mea e matea nuitia ana ete tanga:a Otira he taonga ano ia le rino. ta te mea, ma ie ken nui kite whenua ka taea ai. ma te tahu ki ie oumu kia rewa, ma te wlni hanga hei toki. hei karehn. hei aha ka tika ai hei mea mahi ma laiou. Ale he mm he hanga lupii noa ake. penei mete rar.nhe nei, nga maripi, nga titi; he h.nga takoto noa iho ranei, penei mete kowham ; kua ko-e aua mea te k.ia he taonga; ta te mea he hanga whiwhi noa e tera e tera, he teivmoe noa mai; tena ko, te matea e tetania kua matea ano, kua rite tahi ki tona nei ano e matea nei e latou ana mea. & ' Otira. ehara ano hoki i j e kore anake no leiahi mea, ara, i ie onge, e iuiaaiiieiaorvg a

tana mea, mehemea kahore ona pai e hiaiia aiu ai ele langata. Tera ano eiahi tii kowliatu e ouoii ana. ara, e lakiialu ana le kilea e ie langata ; toua. kahore i waiho hei laonga, tale mea kahore he tikanga o ana kowhaln ki rungi ki to mahi, kahore hoki k\ runga kite ataahua. Kahore te tangaia e pai ki le hoatu muni) tana m kowhaui; ko te mea i kore ai, he kore hiahia nona ki latin mea. o:ira, kei telahi kowhatu i ouou i i runga i te ataahua. ka laonga nui ano, ahakoa ia ion a likanga ko lo wkakapaipai langata anake. Ile'pera te taimona, le rupi, me era aiu, lona lini. He li.ii nga langata ka puku mahi nui kia nui ai he mom hei hoko whakapnipai m ■■» ratou, haungaiaie kai hei oraaga me le kakahn, ara, ka" whai aiu ki le kowhaiu utu nui whukapaipa inei, penei me le kuru pounamu uei, ara ki nga wkakapiwari mo le tangaia. A, nui ake ana te hiahia ki "nei. he ataahua mai kit" knnoiii le tahi, a he loiiu whai rawa hoki n0 ;e tangaia i a ia ana mea, koia ano teiahi. Me hn mea ko le ataahua anake. tena e n:>ke ake ie ataahua mai o te pupu puawai maori nei, i to te rip.'ne, i toie kowhatu uiii nui na; lena. ka whai lonu te hiahia o ie wahine ki enei kia kTia ai, elaea eia enei te utu e»a kite moni. ara, ko era, ko nga puawai Maori nei, heliauga tiki noa aiu ka riro noi mai. kahore li ■ u^u. Kahore he he ole whai atu ki nga kakahn papai, kia rile ia ki runga kilo ia tangaia kilo ia tangaia alma; lena ko te whai atu ki nga lini whakaiakohe, utu nui ra, he mauinau moni, j>p wlu.ka rawakore i te langata Pan atu nga moni i sga whakajiai pai ra, kore ana mo nga kakahu pai, maioro nei, mo etahi mea hoki mo roto i ie whare, mo era atu mea hoki hei horoi. hei whakakanapa. hei tahi para, kia ahua pai ai te vhare me nga mea o roto. Ko le whakapaipai ka whakairihia ki runga ki nga lareparepa kite paruparu, ka iahi ano te haiga whakahouhou. Heoi, kuamohio pea koutoii in aianei. ko te mea e memga ana hei laonga. me whai painga ki runga ki ie mahi. ki \ unga ra.iei kite aiaa'nua. me whai ahuareka ona ano ra -ei—me te ouou ano ia -ara, ko te onou tenoi, e kore e riro noa mai. .\a, ka tahi ka meingahe lino laonga. He pai mahi, he ouou, ka taonga; he aaahua, he ouou, ka laonga ; a. he ahuuivka. he ouou ka ta mgy, heoi ano. _ Na, i roto i nga mea e lika nei kia hiahialia heoi nga lino laonga ko nga mea lino ouou, ara, ko nga mea e taea iiiiia aua i rungai te maki nui.

Ko tc take tenei i mcmgaai te koura, te hiriwlia, hei nui ake iie rino. Me hemea kahore o raua pai, aiaahua ranei, kahore lio tangala e hiahia kia whiwhi ki taua koura ki taua hiriwha; lena ko tenei, hiahiulia ana, a meinga ana hei taonga nui ake i le lino, he ouou hoki i te rino, a, lie mea mahi imi ake hoki e laea ai. Kia lae ki uaia ako nei. he ouou rawa te koura raua ko te hiriwlia. Ko to ie koura alma i te rironga mai, rue he puehu nei, he mea mahi utai i »oto i te onep-? o etahi awa, whakarewa ai kite wai. Exile lahi ie mahi nui uie te nui o nga utu e pan atu i te mahinga mai o nga pauna Uaimaha; hiriwha kotahi lekau ma wha, o te pauna koura kolalii. Na konei, kite hokohokona, ka rile te lApauna hiriwha kite I pauna koura. (pauna toimaha.) Kotahi atu hold te mea mana e kiia ai telahi hanga, he laonga. ara, kia ahei tanarnea le hokohoko atu ki loiahiatu mea He laonga, e ahei ana tc luku ki teialii aui langaia. Ina hoki, ko te ora o te langaia—elnaliiaiia ana auo te ora, a he mea te ora kaore e laea e uga lan ;ata katou ; lena ekore e ahei lo ora te iioko atu ki tetuhi am langata kia homai lana uiu ki a koe. Mo he mea rapoa e ahei te prva, lena e hokona nga waewae kaiia me nga ringa ringa mete tinana ora o lera tangala rawakore, me utu e ie langata what rawa ki laua niano pauna ki tana tekau mano pauna moni kia whai linana ora ai ia. A, mehemea i ahei. ka hopu tonu taua langa'.a rawakore ki nga mano moni a le whai rawa. Tena ko tenei, ekore c ahei, ina hoki, ahakoa lapahia nga ringa nga waewae, ka ho atu, ekore e tika hei ringa hei waewae mo tcra. He pono ia ko lona ora e ahei ano te \vhiiiaiii,ara, me whakampu e ia le mate mo lona tinana, tena ekore lona ora e ahei te hoaiu e ia hei ora mo leiahi atu tangala.