TE KANIATAKIRAU.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 8, 30 August 1856, Page 8

TE KANIATAKIRAU.

Mokopuna a Hinematioro.

He ruarua noa pea nga tangata kiano i rongo i te ingoa, i matau ranei ki nga korero, o taua rangatira nui o te Kaniatakirau.

Otira kua pera iame elahi atu o nga tangata nui, ingoa rangona, kua ngaro atu i tenei ao; ko nga koiwi kau kua kawea kite urupa o tana tipuna wahine o Hinematioro, i le nioiu i waho atu o Whangara. Kua tini noa iho ona tipuna ki reira; nga tangata i puia nei to ratourongo mote toa, mo te kaba, mo te whangai manuwhiri, mo te mohio kite whai korero,. me era atu o nga toliu rangatira. Ko te tini o ratou i male i -te ringa taua, i te paonga pa, i te mea e whawhai ana ratou mo o ralou whenua mo o ratou wbanau: ko etahi ano, ite mea ka korohekelia, i takoto kite moenga ote turoro, i wbakarite i te ture kua puta nei mo nga tangata katoa,—ara ite mate? Otira ko ia, kote mea i kite nei i nga painga i nga mohiotanga o nga takiwa o noho nei tatou, i whiwbi ki nga mea kihai i rangona kauta e ratou—ko ia i male ite kainga waipiro. Ko te kino ra o tend mea o te waipiro, e barai te whakawairangi kau i nga mabara, otira be tino whakamate -ano hoki i nga tinana o nga tangata e aru ana i taua mea. > Ka waru pea tekau nga tau kua pabnre ! te onga tuatabi mai ki konei o t-etabi kaipuke Pakeha ki tenei molu; ko Kuki te ingoa ote rangatira. No ka mea ia kite whakau ki uta i Turanganui, eliara! wliakaiika katoa mai nga tangata Maori kite talau ki a ia; kore rawa i rongo ki ana kupu alawbai. Kite nei ia i to ratou ahua riri, ka hoki ia ki tana kaipuke, ka rere whakararo, tu ana ki Uawa. Nui alu te pai, te atawhai ote rangatira o reira, ara o te Amaru te matua o te Kani, ki tana manuhiri Pakeha; tuku iho hoki tenei tikanga ki tana tania.

* Ko te Kaniatakirau le tino rangatira o te tahataha katoa, timaia atu I Whangaparaoa, ate Mahia ra ano: a ahakoa whakakahore etahi o nga iwi ki tona ma no, ahakoa whawhai elahi oa ua iwi ki etahi, kore rawa e pa te ringa ote tangata ki a ia. He mea ano ka hopukia ia e te taua e kore e warewaretia tona nuinga. I tana taitamarikitanga e whawhai ana ia ki tetahi iwi, a whati katoa ana hoa kite ngahere piri haeie ai. Whaia baeretia ana ratou ete taua kite rapu utu mo nga mea i mate; kihai poa kua kite etahi o ratou, e, kotahi te mea kua ngene ina hoki te ahua parori o nga tapuwae, kua mahue ki muri i ana hoa. Nawai aka kitea ; ehara, koiana pea to ratou raru, hua noa kowai ranei ta ralou e whai, mau rawa ake, e, ko te Kaniatakirau. No ka kite ia kua tala mai te kai aru i a ia, tahuri tonu ki muri, he mahara hoki nana ki tana Qui, he rangatira hoki ia, he toa ano hoki, ka tahuri ano kite aroaro ote taua. Kihai oa te ringa o tetahi ki a ia, kibai tetahi i wbakarae kau atu: otira arahina marietta ana ia n.!^ l0 ?-S a? ™ a^a,lu . kua anaia kia baere. * Otira kiharia i penei tonu te whakaoraugia. I wbakauka atu tetahi ope nui na Ngati maniapoto, ko Tukorehu te ranga lira he tangata toa. Ida Taupo te ara, a tae rawa kite kainga o Rongowbakaata, e ka P" ta he °P® taua ' k0 Ngatimaniapoto. Huibui mat Rongowbakaata, Ncankabungunu, tulaki pu kite taua ki roto mai 0 Turanga. Whawhai ana I reira, a mate ana te tangata kaainga, whati baere ana. Ko nga tuakana. o te Kani, imate ki reira, ko Taraao, ko Tamaitipoki, ko Tamaitohatohaia wahi iti hoki ko ia, na te mea ia i ora * 1 f I Z k ! t run ga kite kopapa, hoe haere ana i roto Ite awa a tae noa kite pa. Kotahi te mere i riro i taua parekura; tapa ana te mgoa ko Paiaka, mo te tarna hoki o Tukorehu 1 patua ki taua mere. + I pera a te Kani me etahi o nga rangatira 1 ? mu^' 1 raoe Punarua ite wahine; he mea ano i nganuru o ana wahine. Tini ana tamariki, noa iho, kotahi anakeano temeai ora,

ko le tamaiti o tana wahine matua. Otira he lama abua mate, abua ngoikore, kore rawa i rile ki tana matua te ataahua. Ka tekau ma waru pea nga tau o laua tamaiti ra ka mate; a kore rawa i ahua marama ake te mala o te Kaniatakirau i laua ra a moboa noa nei. Nui atu te pai ote uriipa i nehua ai taua tamaiti ana ; tini te tangaia i haere mai kite tangihanga; otira ka ngaro te abua o tana tama i a/oba ai ia, na te ringa langata ia i pupuri, penei kua mate ia i a ia ake ano, ite wbakamomori hoki kite tupapaku. *Ka mate tenei ka nui haere te hiabia o te Kani ki tetahi tamaiti hei whakakapi i tona turanga, hei tukunga iho ano hoki ino tona ingoa; kali, tango ana ia ile tamabine o tetahi o nga rangalira o Uawa, hei wabine ma • na. Kua moe ia taua wahine ite tane, marena rawa, olira kua wehea i tana tane. No ka rongo nga whanaunga o taua tangata, ehara ka anga ka taunu, ka whakatoi, ki to ratou rangatira, ka mea kia whawhaiiia. Ko te awa anake o Uawa bei wehe i nga pa erua; lu ana te talii i tera tera wabi, tu ana tetahi i tenei laba; a ka limata te taiepa i nga pa. Ko te Kani i abu whaka-te-tonga kite whakaoho i ana tangata; ko Ngatiwhaka mara ia, i tono karcre ki nga kaingao te tahataha, abu mai ki Waiapu nei, ki o ratou whanaunga kia hanake bei apiti mo raiou. Tohe noa, lobe noa, to ratou Minila kia whakamiuua te pakanga, kia whakaritea marielia; kali, no hea e rongo. Nawai a, ka tata mai te ra e tauria aite pa o Ngatiwbnkamara;—kabore hoki te tu rangatira ia te Kaniatakirau e mea kia palua kuwareiia te tangata,—waibo marie e ia kia banga i te pa, kia tari kai mai mo nga ra ole riri. Ile ahiahi i mua tata ake ole huakanga ka peralia me nga tauanga o mua mai: ko etahi e whai korero ana mo te toa, mo te kaha kite riri apopo; ko etahi e poroporoaki ana ki le ao marama; ki o ratou whanaunga, ki o ratou hoa; abe mea ano ka oho le mauri o te langata i le waha o le kai-whakaaraara. Ka whakapahure te po, ka tata ki le awatea, ka lae mai te ka rere o Te Kaniatakirau ki to raiou Minita ki te ki mai, mehemea whaknae Ngatiwhaka mara kia whakarerea to ratou pa kia boki ki o latou kainga e kore ia e pupuhi ki a ratou. Marama tonu o ratou ngakau i lenei kupu; a, awatea rawa ake ka puta ki waho te lira me o ratou pikaunga taonga, kakaku, aha noa iho, ka hekekile Karaka. Ko te Kani ano hoki i whakarere i tona pa, kihai hoki ia i mea kia whakamamaetia nga ngakau o ana tangaia, a mahue rawa i a ia te noho i reira,

He tangala roa a te Kani, he tu rangatira r he langata alaahua, be moko lukupu. Mau. lonu ia kite kakabu Pakeba; olira ka tu ki le wbai korero, kt te runanga ranei, ka mau ki nga kaka ote rangatira Maori. Be tin? ona boiho. Ko tetahf o enei, ko tana i tinopai ai, i hoaur e ia ki aTe Makariui i tona. haerenga tuatahi kia kitei a ia. Nui atu tona whakarikarika kite tangata kuriUete, a utua nuitia ana e ia. te tangala hoatu mea ki a ia.. Kahore boki ia i pai kia kai i roto i te whare o nga Pakeba nobo i taua kainga,* kei waiho hei lauira ma le tint o ona. tangala. Puia ana te rongo o tana atawhai ki nga iwi katoa; aka tint nga kitenga ote kai-tu~ hitubi o enei korero i a ia e wftangai ana, & whakakakabu ana i te Pakeba rawakore j at be mea ano ka tuitui i o ratou weweru. Kua ngaro ia ia le lino hoa pai o nga. Pakeba ki aua wahi. He tangata whakaaro nui hokiia mo raiou r he tangala atawhai; tia ki tonu boki ia i te Pakeba kei murua, keihengia ranei e tona iwi. Koiahi mea i tahaetia e te tangata, na te Pakeha haere. Rongo rawa a le Kani ka mau ki taua maripi, ka rongoa; uia ano ka rongo ia ki tetahi langata e baere ana kite kainga o taua Pakeba, hoaltr ana e ia, kia wbakabokia atu ki letangata nana te mea. Arai tonu ia ite Pakeba kei hengia e te tangala Maori; a ko tana pai tenei, kibai ia i rapu kite ulu mo tana atawhai, mete tini ote langata e tono nei- Nui atu lana pehi ite lulu, ite tolohe^ 0 nga iwi euru ana ki a ia: a era e puta nut te ronga o tona aiawhai, o tana whakatupu 1 le maunga rongo, o tana aroba ki uga tangala katoa i niohio ki a ia. Kabore i ala rangona nga korero o lona maienga, I hemo ia ki Wbangara, tanakainga i pai ai ia ; a tini noa atu le langata i hiti aiu ki reira kite langihanga. E nui te pouri o ratou katoa i mohio ki a ia, mona ka male; a ko ratou kihai i kite i a ia i rongo ki tona pai ki tona nui,—te mea hoka ra tetahi o nga lino rangatira nui o enei mo-