NGA TAKE E MAHI AI TE TANGATA KIA WHIWHI AI RATOU I TE MONI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 7, 31 July 1856, Page 4

NGA TAKE E MAHI AI TE TANGATA KIA WHIWHI AI RATOU I TE MONI.

Te mea e manakohia ana e te ao katoa he moni; kote mahi mataati ote tangata, he moni. Nga Pakeha a tenei whenua, te mea e mahi ai ratou he whakaranea moni; a he moni ano hoki ta nga tangaia maori e rapu nei ratou i nga ra katoa, e whakanui nei hoki ratou ia ratou. Kia aha ai tenei mahi, a he tika ranei kia niau tonu? Ko te mea tenei ma tatou eui ui ai i tenei pukapuka. Ma te moni ranei e tino koa tonu ai te tangata? lanei he mea tika te mahi a nga kahika o mua ; whiwhi kau ano i te kai mo nga ra rua rua nei ano, ka noho raiou, kihai i whakaarobia te kai mo te nuinga atu a te lau, te rile ranei ki ta te Pakeha mahi r e whai tonu nei ratou kite kai i nga ra katoa^

a kua penei nei lioki nga Maori, i tene* takiwa. He kupu patai tenei, ekore e ata marama wawe; otira e mea ana matou, e marama tenei, ko te nuinga o ta te tangata mahi, kia riro kite rapu moni ma ratou. He pai to le moni, a he kino ano hoki tona. He pai mo elahi mea; amo elohi mea he kino. , Waihoki e penei ana nga pai, me nga kino, o te moana. Ma te moana e kawe nga mea a te tangata, ite poa ote ara kite kainga mamao, kite wahi e paigia ai ete tangata nana nga mea hei hokonga mo aua mea, kei ko nei te pai ote moana; otira, e male ana ano te heramana kite wai,—ko te kino tenei o te moana. Te moni: ona pai me ona kino, koia nei; he mea ano, e koa ana te ngakau ole tangata i a ia, he mea ano, e pouri ana i a ia. Tena ko te moana, he mea ano e mate ana te tangata mohio, ahakoa tohunga e mate lahi ana mete kuare i a ia. Tena ko le moni, ekore te tangata e pouri iaia, mehemea e mabia likatia ana e te tangata; a mehemea e whakaritea ana ki nga tikanga i hanga ai. He tangata ano e kohi ana i te moni, hei meatanga iho ma tona ngakau, he tangata whai moni aia; a hei whawha ma ona ringaringa; ki tenei tu tangata he mea be kia ngaro te moni i aia ; kia mau tonu ai iaia, he mea buna eia, he moni enei kahore e pai ki le tangata nana; ranei kite tokomaka atu o te ao. He iwi mokemoke tenei tu tangata; aki Engarangi e meinga ana tona ingoa, he noho pouri ahuareka kore; koia ano be iwi ahuareka kore tenei iwi tangata, he iwi uekaha kite matt itepo ite ao, ako nga moni mo aua mahi kahore ana pai kia ratou, me he baupu kohatu te rite; otira me he kohatu e pai, tena he moni, e manawapa tonu ana te ngakau kei riro i te tabae, a lau tonu te pouri, no te mea ka mate aia te tangata nana i mahi aua moni kei tona nuitenga te riro ai i te tangaia ke. Mo enei tu tangata he pono rawa ano he kino to te moni mo ratou. He tangata ano; e lino ahu ke ana tana mahi ile moni, he maia ano ia to ratou; ano ka tint, ka kuare pu te hokonga e ratou. E kite ana ratou i nga takiwa i riro mai ai a ratou moni> e rori haere ana, i le kawenga a te waipiro, ano ka pau nga moni hei penei ano ma ratou. mo tenei tu tangaia ano he kino kei roto kei te moni. Ko ralou ano bei, whakaturoro ia ratou;

ko te rongo rangatira o ratou, ko ratou ano hei whakakahore; ano ka kaumatuatia, kahore lie rawa hei hoko mea ma ratou nakonei, ka peo kite lokomaha hei whangai. Na ma enei tu tangata he kino kau te moni, no te mea, kahore i matauria e ratou te ara tika hei mahinga mo te moni. Ko tetahi kihai i liokohokona ana moni, ko tetahi, he kino kau ano te mahinga o tana. Tenei ano lioki tenei he o te moni ; he he no nga mahi e riro mai ai. He ngakau pa na etahi tangata kite kohi moui ma ratou na reira ekore te wahi iti noa ake nei e niahia e ratou, me kahore he utu. A kite mea ka meinga leuei tu tangaia kia mahi; ka tohe aia kia nui rawa le utu uiona; mona hoki i tonoa nei kia mahi. Kite mea ka pnta te lira haere kite kainga o tenei tu koroke, a ka mea taua lira haere kia whakawliiiia i te awa, ka tonoa te* utu whakaharahara; e raru hoki ratou kite mea ka turi aia, kite whakawhiii, a koia nei te take i tona nui ai aia kia rahi te uliu A kahore ano hoki he ahua reka ana whiwhi tenei tu tangata ite moni; no te mea e meana te karaipiture, 44 Ko nga mea katoa e pai ai koutou kia meatia e te tangaia kia koutou penatia aiu hoki e koutou ki a ratou" a kahore tenei tangata e penei kahore hoki he tangaia noho ngakau made; ana, tahurike aia i nga ture o Te Atua. He tangaia ano, no te tino manawapoporetanga kite moui mana, na reira ekore e waiho te taonga tangata iaia lakoto ai; ae~ whai tonu ana ia ki to te tangata taonga kia riro noa mana: ana te wehi kei he ite whakawakoia te tahaeai, oliia, lnrnuka he hianga nga take e aru ai tenei tangaia kia rira ai i aia ole tangata taonga mona. Mo enei tu tangata, he kino mo ratou temoni; he hiahia nui no ratou, kia whiwhi. ai ratou i te moni na konei ka wbakapaua katoatia ana whakaaro ki reira, a kahore he mahara aiavvhai ki o ratou tamariki, ki nga buanga ranei: kahore ano hoki he whakaaro hapai i te rongo o te whenua o ona matua. Kahore he kai mahi o raloa a male noa, oliia he hikaka tonu, koia i kinongia ai e te lokomaha, a tena e mate, kahore a te tangata whakaroaro ki aia, ko te mahara kia aia, he penei, "e he tangaia kino he langaia apo." He tini noa atu nga take e kino ai te monL Na ko tenei me whai e tatou ki nga lake e meinga ai ho pai le moni. I mea malou, he tika kia mahi te tangaia kia whiwhi ai aia i te moni. Kahore matou e penei, e me mahi tc ta»

ngata ite moni kia banga kinolia, kahore, oiira kia whai mea ai hei tohu i te linana, kia noho hari ai ratou ko ana huanga. Kia mahi le tangata, mo nga mea hei o mo enei amo te roanga o nga ra o nga tau, hei kai mana ana kaumalua ana pa ranei te turoro, le aha ranei ki aia. A me mahi ano hoki aia kia whai kai ai ana lamariki me tana wahine. Mo te mate rawa ake ona; kua whai mea hei waihotanga iho mo ana lamariki me tana wahine. Kite mea kua maumauanoatia nga moni a te tangata, tena e tata kite mate; korcira te pouri ai tana ngakau; no te mea kahore he moni hei waihoihoianga mo ana lamariki; a ka pouri ano hoki no te mea ka noho tutua kaikore ratou. Tetahi mea e pouri ai ano te tangata ka haere ka kaumaiuatia ka pouri aia nio nga moni i maumaua noatia eia i te takiwa o ana tau. E matau ana te Pakeha ki tenei, na reira, ka nui te utu o ana witi ranei aha ranei i tenei tau, ka waiho paitia e ratou, mo te kahore rawa ake he utu o ana kai o etahi tau, ahakoa, ko nga utu kua kohia nei eia. Na enei korero pea ka kite o matou hoa Maori i te mea e meinga ai he pai te moni; ina hoki ka whakabaerea pailia ma reira e ora ai te tangata ite kai; a e koa ai te ngakau o ana tamariki. A e kore ai aia e pouri ana mate turoro, ana kauraatua, ana tata ano hoki aia kite mate ka pai ano no te mea kua wbai waiho langa mo ana tamariki me tana wahine. Ko matou ra tena e mea ana, kia whai moni o matou hoa Maori, whaihoki kia matau ki le ngaki whenua, a kite wbiwhi ratou ite moni kia matau kite whakabaere tika i aua moni. Kite inea ka penei ratou, ka kite ratou i te tikanga o tenei ki; he pai kei roto kei te moni.