Te Rerenga o te Ruhia i Hapataporo.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 6, 30 June 1856, Page 9

Te Rerenga o te Ruhia i Hapataporo.

Hapataporo, Hepetema 10. Kahore be kupu o tera aku pukapuka i te wehi mete mamae o matou, i raru ai matou i muringa nei; kua rongo koutou, kua mahue ia matou te noho te Pa o Hapataporo, a kua riro ite taua; ko le rirongo ia koia tenei; mebe wa moana abi te abua ote Pa, a kua pakaru anake nga parepare me nga maioro katoa; rere ana le webi mete pouri o te pa nei, ko le rite kei le reinga te abua. Hoi nei taku e matou ai le korero. I tenei takiwa e kore e matauria e a haute korero nga mea kua pa kia matou, i pebea i ora at matou, te mate i te wehi i te kino pu a 11.0 o te mate nei: kahore aku ngoi kite tnhi tuhi kia koutou, i te raru pu ano hoki 0 aku whakaaro; otiia na te kaba ole Atua, kei te ora tonu ano taku ngoi mahi. Tena koutou e maiau kite mamae mete pouri o o matou wairua. E pai ahau kia mate imua, penei kihai ahau i kite i te kino o nga mea o lenei takiwa; ko te mamae kino ote whainga nei, kibai i pera eta hi whainga o niuaiho a moroki nei, ko te wbawhai tenei i nui ke ake ona kino. Kite mea ka taea e ahau me ata korero e nei mea. No te 4 0 te taima i le 7 o nga ra o Hepetima, i haere ahau kite parepare o Merekoha, i titiro haere ahau i nga wahi katoa, lae rawa atu ahau ki reira kua lae kite 6 ole taema; te pupuhi tonu nei le taua, iau ano e haere ana. Utaina ana elahi kai kite poii, a na to matou heramana a hau i whakawbiti ki tawahi; a i whiti pai maua ki ia«vahi, otiia i maku maua i nga mat a pohulu kite wai ote awa. No taku uranga atu ka oma ahau kite parepare " Marakoha" ano ka kite nga wabine i au, ka karanga a wehi mai; ko nga kainga mata he lini noa atu, otiia i atawbaitia e nga wabine kai liaki o reira. Kibai te wahine kotahi i noho mangere i mahi katoa, a ekore e taea le korero nga tino mahi o aua wabine i te manawa nui pu hoki, i mahi te ao i mahi te po ki le takai i nga langala i mom ite patu. Kua kite te Atua i te mamae o o ratou ngakau mo nga mea kua tukua nei eia kia pa kia matou. Kihai i roa iho ahau i reira, i te inn ti hoki malou, ka utc mata kite whare takolora-

nga paura, a na le mea i ufaia a runga o tir ua whare kite onepu, ne reira kahore taua mata i lapoko, mei tapoko, kua tangi taua paura, i te pakutanga ai o taua mala. I mea niaiou e pakaru taua whare; peaei ko matou e mate, mea ana oku hoa wahine - kia haere ke ahau, a haere tabi ana tetahi wahfne i au, ka haere maua ki latahi. Erua oranga noatanga i te mata ia maua e haere nei, no te 9 ole taraia ka tae maua ki tekainga. I te aonga ake o te ra (Heptema 8) no te 5 o te laima kua oti o matou te takai, e hohoro ai te haere. Meam ana ahau kia takaia nga mea, mo nga liui whare turoro, a baereana ahau kite lino Ohipera. Ete 10 ole taima ka haereahau kite toiha i runga i te kaaia, a he ngenge no n ff a Uoibo, kihat i kaha te haere koia i taka ai te ii , o nga haoia, ka tae matou kite Ohipera etu ana hoki i runga ite kaweka. TUiri iho matou i taua kaweka e pupuhi ana te taua, kihai ia matou i mea, e whakaekea ana te pa, otira na te hau i kawe ke te tan<u o nga pit te rangona ai e matou; i mea mai nga tangata o te Ohipera kua whakaeke te taua kite Pa. I mea atu ahau kite tabi wahine kia mahiaakumea; kei wareware te mea kotahi haere ana ahau ki aku mahi i te tini o nga wahi katoa, i taku haerenga atu kite Pa, ka tutaki i au te ope tangata i runga ite ho.ho e rere ana kite Pa, ko te tino kai arahi ote Uuhia. Iva mea atu ahau ki taku ka» araln kia arumia taua tira, a i ma te parak* ahau ima te taha kite Hauraro. Ikonei ka rongo ahau, ko tetahi o aku hoa kai mahi he wabine kua tu i te mata. ' Ko te taha ote parepare ole Marekoha i rite kite ahi e toro ana ite kawenffa ote puhanga a te purepa. Ko te takiwa i te Mahiroha kapi pu i te hoia, e ahu ana laratou whakawhiti ki tawahi ma te ara whata, a kihai i tae, e akiua mai ana hoki ete mala ote taua. I mea ahau kia whiii i taua wapu, a ko te tahi wahine kia haere tahi ia hau ko Terapina te ingoa o taua wahine, he hoa mahi hoki aia no matou, o te oroko limaianga o te mahi ra ano. Ia E haere atu ana maua rale ara whata ka pimiia mai maua, a te tahi o nga kai arahi a te Pa; ko Henara Pahamia te ingoa, i mea ia ka tu maua ka mate; I mea ahau kia tukua maua; tobungiaana ahau te tohu o te ripeka, a oma aua ahau ma runga o te arawhata. He mea omawhakarere, te haere o nga hoia kite taha ki le tonga. Aki mai ana te wbati o te lai i runga ki

taua ara whata, tetahi mea ano i totohu ai taua ara, he pehanga na te taimaha tangata. I putuputu pu ano te rere mai o nga mata i puhia mai eta taua ki taua wahi nei; na le Atua matou i ora ai te male ai matou i reira. I rere tata tonu te mata ia matou, a i karo haere matou, i tupu tupou hoki o matou matenga kei tu; na reira kihai itu kia matou. I oma ahau kite parepare ote Nikoroha, a no taku taenga ki reira anini ana laku mahunga; i inu rongoa ahau, ka ora; i maku ake ano taku tinana a tae noa ki taku hope, i roto hoki ahau i te wai, i roto hoki aku kakahu i te wai, me aku waewae a roa noa alu. lui ahau kite wabine itui te mata, no te haerenga mai, be mea kopare ana kanohi, na te Atua i ora ai, a kihai i pera te kino o te mate me to te tab: o matou. No muri ka ui ahau ki a te Kama Otene Hakene. Ira runga ahau i te ara whata, tae atu ahau ki reira, e tu ana te tini o nga rangaiira o te tino kai whakahauole Rubia, ano ka tangi mai te pu kia matou rere ana matou ki raro o nga koki o taua ara whata. Ui atu ana ahau ki taua hunga me kahore a te Kauta Olene Uakena, ka mea mai kei runga i tetahi parepare e korero ana kite tino kai ara hi ote Ruhia. Piki atu ana ahau ma te ara rakau, a eke wbakauaua ahau ano ka eke, ka mpatu ahau ki a te Kauta Otene Hakena, heaba ana kupu ki nga wahine, ka mea mai; likina arahina, ko le Atua anake e matau ana, kite raru ebe ai tatou akuanei tata pu ano. Mei reira ka mea te tahi tangata, kua taca te parepare o te Marakoha, ka pouri pu taku waiiua i kpnei; langi ana ahau, otiia kahore he roimata o aku kanohi a i pehea ranei ahau i talu ai ki raro. Oma ana ahau ki aua wahine mea atu ana ahau kia am mai i a hau, kia haere matou kite parepare ote Mihiroha. Haere ana matou, mete mea kia marie leahua ote whawhai ka hoki mai ai matou kite Obi pera. Ka rangona, kua moiu ano te kara ote taua i whakarahia e ratou i le parepare o te Marakoha, ka koa matou iko nei: ahakoa ka mea alu ahau ki nga wabine kia am mai i au a waibotia ana nga mea ki nga rata o te , Ohipera, a haere ana matou; na te mamae o nga waewae te kaba ai matou le haere; mei reira ano, ka kawea nga turoro kite laha ki le Hauraro, kihai i taro iho kua pai ano; ano ka tae matou kite ara whata ka tutaki ano ko nga hoia i reira, e hare ana ki tawahi o te awa. Koia ano te mata, tioro haere ana, kotahi o nga wahine i anini a la koto ana i te ara* whaia ite wehi; he taia pu ano hoki no te mata rere mai ki taua aru whata, mot ana

ahau kite Atua, kla liakina abau, a titiro kaeaea ana abau ki nga wahine kei ngaro tetalri. I muri mai iau ko Pebimana koia te kai ui whakaaro o nga wahine, a he maka hoki Xa no Maunga Atoha, a he kai Karakia i nga heramana o nga Manuwao, kuanui noa atu aku korero kia koutou mo tenei tangaia, no taku kitenga i aia ka haere tahi ahau i aia no te mea; e hara aia ite tangata wbakapono anake olira he tangaia, alahua, he maia ano hoki, e haere nei matou, ka takoto mai le mata nei ito matou aroaro: ko tetalri o matou wahine i hinga noaiho ano i te wehi, a na te Pebimana i arahi i tetahi ringa ringa. a na ta matou hoia i arahi ma te tahi ringa ringa, a he mea ahua to i haere ai he mea tou taku aikiha ki le wai hei whakamafutu i aia. Na te Atua i tae ora mai ai matou kite parepare ote Makinikoha, a waihotia ano nga wahine i reira, ko nga hoia i konei e mahi ana i nga pu kia puhia, e oma oaia ana etahi o ratou; kahore he wehi enoho ai ahau i konei, i ai ta te kai arahi hoia o reira haere ana ahau, kite takiwa o reira ko nga hoia i noho noa hei niatua, e haere ana ma te ara wapu, me nga Pakeba mau pu ano hoki e haere ana i muri mai o aua hoia. Hono tonu nga mata o te taua te ngau mai ki reira. Hi tini nga hoiho matee takoto ana i nga tini wahi katoa, i haere ano ahau i roto i nga hoia, he nui no te hau, ora iti ahau te hinga ko taku hoia ake, i te rapu i nga hoiho o taku kaata, eke atu ana ahau ki taku kaata, a na te matao oku i ora ake ai ahau; ko te wehi mete mamae o te aroba ki nga mea i mate i te ngau kino i taku umu, ko te maku oku mete matao o aku waewae nui atu. noku i le kaata, ka whakaaro ahau ki aku mahi, a haere ana ahau kite makete kia hokona e tahi taro, ia le Arikiana Inowita. Koia nei hoki le langata nana malou i whangai i nga Kaweka o Makenehi i te 16 o akuhata, he nui ana atawhai i matou; he tini ana hoa mahi i reira ano e mahi tahi ana i aia, kite mea kai ma te tini, utaina ana taku kaata kite taro ano ka ki tonu, a 100 rohi i kawea ake ano e taua tangaia nei e Arikiana Inowita, ano ka hoki ahau ki le paraki, ka meatu ahau kite tahi wahine kia haere kite tohu tohu i nga mea katoa mo nga kainga mata, kihai hoki ahau i matau, e lonea ranei malou ki hea: te ngau nei ano te patu i te taha ki le maul o le Pa; ako te rongo korero i mia ko malou ko te Pa, e kainga kinotia ana e le patu o te taua, na tenei, ka pouri pu auo o matou ngakau. E te kakarauritanga o te abiabi ka hoki ano ahau kite parepare ote Mitataroha.

£ke tonu mai te pupubi ote tana ki reira; ko nga wahine kai litiro i te hunga mate, i haerere tonu a kihai i iu tetahi i te mata, na te Atua i liaki; I tikina mai abau e tetahi apiha kia haere abau kia kite i a te Henara Matiniu ite laha kite bau raro aia ote Pa. Haere ana abau me aku boa wahine tokorua, be hanga koa te kino o malou i haere ai, ko te bau, ko te puehu, aki tonu mai ki o matou kanobi; a pobebe noa ibo te kai whiu o te kata, ko te pouri o te po, raru noa ibo matou: abe ibo, kabore boki aia i kite ite ara kite Pa. Na te pouri, na te mea he waenga nui po, i mea ai abau ekore matou e tukua kite Pa; a ko nga hoibo kua ruba pu, Kihai i kaha te haere tu noa iho; koa hau tena, he matao he mate pu ano, kihai ahau i kaba te haere, tu noa iho, pouri pu ahau; a i pehea rauei i tae ai matou kite latou o te pa, ka uia mai malou, a tukua ana ki rolo, tae atu matou be mate nui rawa, te mate o te Henara, be kaumatua aia; i mangungu te wheua o tana ringaringa i te pokobiwhi, ko te amuamu ia kabore, whakamanawanui tonu aia, ano ka meinga a te Para hei kai liaki iaia ka pai aia, a ka mea mai tera, ekore pea a tePara e pai kite kino o nga mea o taku whare, ka mea alu ahau, he mea noa enei mea kia matou ki te wahine, ka haere matou, mete inoi oku kia whakakahangia aia ete Atua. E pouri nei, ka baere ana matou kite parepare tua 4, i arabina alu boki e ahau he wahine hei hoa raahi mo tetahi wahine ano i reira emabi mea ana mo nga mea turoro. I raru pu ano taua wahine i te tini o ana mabi heniaha pu ano boki no te turoro kainga mala, tae atu ahau toko wha, kaing mala, i waho ano e lakoioana; hoatuana eahaute kekewaina ki nga wahine kai tiaki turoro, a ka lutaki i aua KauiaWiroki, koia hoki te kai tiaki o nga apiha kainga mata, kabore he wehi ona, kabore he ruha kite mabi, ekore e noho i te po; ka tae ake ana kaata uta mai i nga turoro, a nana ano i hapai ana turoro kite whare; a haere ana kite paraki, haere ana ano boki abau ki reira. Kapi pu nga wahi katoa i te tangata katngamata, kapi pu nga ruma katoa o nga whare me nga paraki erua i nga Apiha. Ko nga mea i kainga kinotia e te mata, i whangainga kite li, ko nga mea i ili te kainga a te patu kia ratou, i whangainga, ki etahi mea ke atu, ko te Pebimana me nga wabine i noho i te Paraki a i mahi tonu, kite whangai i nga turoro, ekore e taea e ahau te korero nga aue o nga tangata kainga mala wiri ana te ngakau i te wehi. Mea atu ana abau kite tahi wahine; mana e litiro te tokomaha

a ko aku kaaia i waiho kia ratou, he kawe ia ratou ana haere ke, koahau i hoki ki Perapeka, ko te ara atu i kapi i|te turoro kainga mata, he lini nga Kaata, a kiki tonu i aua tu kaingamata, ko le aue haere i wiri te wairua i te wehi; ka meatia ea ban, kia utaina nga likera hei tahu, li ma nga turoro, a no te 2 o te laima, ka, moe ahau. Aoake i le ata, ka mamaepuaku waewae, a mariugi noa te roi mata i aku kamo, otiia he mea wbakamanawanui e ahau, a haere ana ahua k'ra te Piripoba, kia utaina eia e tahi taro, me etahi mea ke am ki tana kaata, a baore ana ahau. Ite po ka lono mai e te wabine a Tarapina nga wabine e rua i tu i te mata, kia haere mai ki au, a mete kupu mai kiakaweahe hoiho kiaiano te mea, meake pea pa te he ki aia. Tonoa anaeahau etahi kaata kia rua hei tiki i aia, a mea aria ahau kia haere ano ahau ki reira. Tena ra ete kino i kite ai aku kanohi; uhi pu tekapuapaoa i runga ote Pa; mura tonu te ahua ; he mea tahu hoki tePa e o matou hoia ano, a ko ratou ko nga hoia i whakawhiti ki tawahi ki Tikaneia : be wa tangata kainga mala, kau ano te ara, a ko le ope o te hoia e hoki atu ana i te tino kainga noho 0 te Pa. Tangi ana ahau, i ora ai ahau. No taku laenga kite Paraki, hoatu ana e ahau, nga mea i unga mai e ratou, a haere ana abau kia kite ite wahine i tu, mete kawe i nga kakahu ma, manga apiha i tu i te mata,ano ka meatu ahau ki taua wabine, kei te noho he ratou i reira, no te mea, ka puhia te parepare o Nikoroha, ka ngaro iho to ratou e noho ra ;i te kohatu mete one one o taua parepare. Ka mea mai aia, ahakoa ai mate, me mate tahi ratou ko ana turoro e tiake ra. 1 wbakaae ahau ki tana kupu, no te mea, he whakaaro tapu tana, i mea ai kia mate tahi ratou ko ano turoro. Ka mea aia, kia tukua te lohu o te ripeka ki aia, mo le ora ranei, mo te mate ranei, wbakaae ana ahau meatu ana abau kia ia, a pena ano hoki aia ki au; koa ana taku ngakau, no te aroha kite Alua, aki ana hoa ano hoki. Haere tonu atu kite Marakoha ko aku mea i waihotia e a hau i konei. He mano lini nga tangata o konei a i tu wawau noa iho, Kote ara whata kua pakaru ko nga kaipuke kua wera e tahi Ko etahi, kua totobu; ko te Pa he wa e kainga ana etc ahi. Ko te haruru o te paura, ana paku nga Parepare, i pakaru i te tangata whenua te tou kite paura: ru ana te whenua, kapi ana le rangi ite paoa mete mura ote ahi e kai ra ite Pa. Tena ra to kino e nga mea nei, wiri ana te ngakau i te mamae. Ka tutaki ki au a Kama Otenehakena, ka

mea kia waiho te lahf wahine hei liaki i a te Henara Matineu; aka mea ki au, etu a mate ana laku ahua, ko abau ki bai i kaha te haere i te mate o aku waewae. Ka litiro makutu mai aia ki nga kupu i tuhia ki taku ripeka ka mea '* He pono e te Ariki ko koe to matou Pa Kaha." Kahore hoki aku boa wahine i moe, he nui no a ratou mahi; ma te ariki ratou. e whakakaha; e kore e tapa e abau te korero a ratou tini mahi arobo, mahi atawhai mahi nui kahore hoki ratou i wbakaaro kite ora kite pal mo raiou. Na Frau Von B.