TE WHAWHAI KI RUHIA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 6, 30 June 1856, Page 4

TE WHAWHAI KI RUHIA.

No, muringa iho o tera pukapuka a matou

mo te whawai ki Ruhia, he tini, whaihoki he nui nga mahi ki reira. Kite mea ka titiro ano nga kai korero o tenei Nupepa, kite "Karere Maori'* ote Mararaa o Akuhata ole lau 1855, penei ka kitca o malou korero i toe kite wa i hnibui ai nga Wiwi roe nga Hariniana, me le fnginhi kite wbakapae itepa a Hapataporo-. roei reira kua to a rani taua pa nui. A kia ora nohinohi ai ano ratou ka mea te linokai whakabau hoia, a Herara Kotakoha, kia wbawhatia te ope ale Wiwi mete ope o te Hatimana i poua boki te noho o aua ope. i te ara whaia o Tarataka, i te awa o Tirikaneia. He awa te Tirikaneia, e kokoti pu ana i le Pa, taha tahi te pa ki letabi taha o taua awa, taba tahi kite tahi, taha. Ko te awa rerenga kaipuke boki fa, o taua whenua. Kahore te taha kite hauraro o taua pa i nohoia ete laua. No le mea i araia le wahapu o taua awa ki le kaipuke whakatotohu ki reira, a be tini ano boki no nga parepare o> reira, kibai i laea atu reira. e le Wiwi me te Ingiribi; e o ratou kaipuke. Kale tabs kite tonga anake te wahi i anga atu at te kaba ote taua. He tini nga marama i mam ai te taua kia tatata ai o ratou maioro kite taha o te pa, a i mahi tonu boki te Ruhia ki te hanga parepare hei arai mo aua maioro o> te taua, ano ka kapi katoanga pukepuke katoa o te pa; hei parepare, ko o ratou purepo nunui i kawea ki reira, ko te nui boki o te paura me le mata i reira; me nga maia a te pa i reira e noho ana. I tino lata pu nga maioro o te taua ki nga paiepare o te pa ; ko le taia ra tenei, i rongo tetahi, kite korerorero o letahi; be talari tonu boki letabi kite buaki o tettibi; kahore rawabe wbawbai o mua ibo i diet* nui ki tenei. No tener takiwa i buaki ai te ope o Ruhia na Kotakoha i wtakahau, kia wehi ai te taua kia haere keai; i buaki tawa opeki te Wiwi. lenae buaki he hoia etahi, i eke etahi i te hoiho a he tini nga purepoi kawea maie ratou. No te at:i lu whai boki he ata kobu ; ko te ope a nga Hatiniana te mea i pa wawe te patu kia ratou abakoa peia haere lia ratou ete nui ole tangata whenua; kihai ratou i whati ; otiia i haere marire ano-, ano ka pa te patu ki nga wiwi, ka whakaekea- e raiou kei whiti le Ruhia i te'awa o Ti'kaneia, ko te mea hofci tenei" i mea ai te Ru> hia kia taea e ratou ; ano ka liinga tetino o> ana hoia ka wbati te Ruhia; ka mahue t& ratou i mea ai. Kihai i nui te unga patu a te Ingiribi i tenei whakaekenga, kotahi anake te purepo o te Ingiribi i pupubi, a he mano nga tupapaka o taua pu.

Na te Wiwi me nga Hatiniana i taea af te papa, a i rile te ki i konei mo nga Hatiniana, he iwi niaia ratou o mna iho. * Ete 48 o Hiine ka whakaekea te Pa ele taua, na te Wiwi i whakaeke te parepare o Marakoha, na te Ingirihi ko te parepare o te Kitana; i bengia e ratou ano, a ratou ahi tohu tohu mo te wbakaekcnga, na reira, kihae i kolahi hapainga o te whakaeke, nakoneite taea ai te Pa. I maia ano ia te whakaeke; a i tac rawa ano te Wiwi kite Marakoha, otiia kibai i roa, ka eke ano te whana ate Ruhia; a uuuhia ana te whakeake ate Wiwi. He tini nga Hi pa pa ku i hinga i konei. Ko te Ingirihi Kibai ratou i tae kite Ritana, na te mano mala, ano he pata ua i te awha nui; ratou i whakahemo; i tine maia pu ano te Ingirihi i to ratou whakaekenga. Mei tangi te Wiwi mete Ingirihi mo o ratou tupapaku mano tini, i mate i taua whakaeke ; kihai ratou i pouri no te taea taua Pa; otiia na taua matenga o ratou, i tino mea ai o ratou ngakau kia taea pulia ano taua pa; ahakoa tua raru ito whakaekenga mataii. * Kotahi te kait o ngi ra i muringa iho o taua whakaekenga ka mate ko te Roari Rakarena, tetino kai arahi o te ope o te Ingirihi, -koia nei hoki tetahi o nga hoa haere tabi, i nga whainga nui o teTiuka o Wereta. na te mate nei, na te korora aia i bemo ai, ' I tangi nuitia taua kaumatua e te Ingirihi mete Wiwi katoa. He roa te takiwa i rauringa iho o tana matenga, ka nobo whawhaikore le taua mete tangata whcnua r a taea noatia le whakaekenga a te Ruhia i te awa o Tikaneia, kua korerotia nei e matou. E toru marama i noho ai te taua, otiia r mahi tonu ratou; kia lata lata ili atu nga maioro e keria ra e ratou, kite Pa; ko te nui o te Hoia i niabi i reira a ko elabi i eke i nga manuwao, aka rere ratou kite moana o "Etoha" ki reira pubi puhi haere ail nga kainga mahi kai ma le Pa, na aua tini kai nga nei hoki i raau tonu ai te kai ma te Pa; i roa ai, te horoa wawciia ai; ano ka hinga aua tini taone, ka tangi pu ano te pa, no ratou ka male nei i te kainga kore nei homai kai. Ko nga Pa o telaha taha o taua moana i taea e te taua, a ko nga Rangatira o aua Pa i kawe roa te maia, ano ka he noa r ka tukua te papaki te tana. He nui nga mea i riro mai i te tana i aua Pa nonohi; he wit!, hekakahu, he papa kaipuke, he paura he hola, mete tini noa atu o nga mpa ke atu. I taua moana i le taua tonu ano te papa, tena ko te Pa o Hapaiaporo, na aua pa i taea nei i kore ai le kai mo nga tangaia o te Pa nui.

Kihai i roa iho ka kaikiuo rawa ano te patu, kino rawa alu i nga whakaekenga o mua o taua wbawhai nei. No le 7, o nga ra o Hepetema ka timata ano te pupuhi o te taua kite Pao Hapataporo; e meirzga ana e te tino kai arabi o te ope Ruhiana, i rite te pupuhi mete baruru o nga purcpo ote taua kite RHnga te kino. Ko nga manuwao me nga lima o te Ruhia, i tahuna e lain i whakaparemotia elahi, e o ratou kai raabi beramana ano. Note 8 o Hepetema, ka whakaekea ano e te taua nga parepare o te Pa, na te Wiwi i wbakaeke te Marakoha, mete Rilana iti. Na te Ingirihi ko te Ritana nui, he tini nga tupapaku o taua wbakaeke; i taea ano ia e te Wiwi te parepare i whakaekea e raiou. ko te Rilana iii kihae i taea e ratou, ko le Marakoha i taea. He niamao te wahi i haere ai le Ingirihi e lae ai ratou kite parepare hci kai ma to ratou pain, na reira i mate nui ai raiou, he roa no le haercnga whai hoki he roa te wa e kainga ai raiou e te mata o te Ruhia, i taea ano ia e ratou te parepare, otiia kihai i mau ia ratou, na te lini onga tnaioro o roto koia te Ruhia i pupuhi kino mai ai i roto; a kihai i laea alu e le Ingirihi. He mau mau tangata kia whakaekea le Rilana nui, no te mea, ka taea te Marakoha, e te Wiwi, ma taua parepare e pupuhi te Rilana nui; ina ano hoki no le taeaianga ote Marekoha e le Wiwi puhiaana le Rilana nui e ratou, a whaii ana te Ruhia i taua parepare i te Ritana nui i rcre tirararara te baere o to raiou wbati kua puma noalia alu a raro o nga parepare o te Ruhia e ratou ano kite paura, tena e wbati nei ka toua aua paura ; a pakorc katoa aua parepare nei, he m<>a kei nohoia ete taua; he mea tabu ano hoki nga whare ole taha a tonga ole pa, kia noho wbare kore ai te taua. Kua oti noatu te whakaaro ole Ruhia hci rerenga ma ratou kite lahi taha ote awa, e whiii ai kite taha kite Hau raro, ano ka taea nei te tahi laha e te taua, whati ana te Ruhia ma te arawhata kua oii ia ratou te maoi ki le tahi laha. No te po i muringa iho o te whakaekenga e te taua, ka whiii pga morehu o te Ruhia; na te pouri o te po i whiti pai ai, te puhiaai ano e te taua. Ka mutu i konei te whainga ki taua pa: otiia i nohoia te taha kite tonga o taua Pa nei; kua nohoia te lahi laha olepa ete taua a ko le lahi taha, e nohoia ana ete langata whenna, he mea ano ia ka puhi puhi kia raua, hoi nei te mahi o taua wahi a moroki nei. Ko nga mea enei i riro 6 te tangata whenua i te taua, me xe raru ano »ioki i raru ai

te tangata whenua, ko nga kaipuke o te Ruhia kua pakaru katoa; i wera e Uhi, i paremo e tahi. Ko te taha kite tonga otePa o Hapataporo, kua wera rawa i te ahi. Ko nga wapu haoganga kaipuke, bei turanga ano boki mo nga manuwao, kua kabore rawa ite taua te wawahi: a e kore e taea aua wapu te hanga bou ano; otiia kia tini nga tau e hanga ai, a kia mono tini nga moni hei utu e pai ai ano bei turanga kaipuke. Ko nga pa me nga mea katoa ote moana o Etoba; kua nobia katoatiaete taua, a ko te ingoa ote Ruhia kuakaboree webingia i tenei takiwa e te nui o te ao. Ko tana maia kua kabore; ko tana hokoboko kua kabore, kua tangi nui ana mano uriuri i te kawenga a te patu, kua hinga ana hoia e toru rau mano 300,000. Ko te kingi o Ruhia, kua kabore ana manuwao ; me ana moni kua kabore. Tena ko te wiwi mete Ingirihi, he nui noa atu nga moni me nga kaipuke ia ratou, na konei hoki ratou j mea ai; e uekaha tonu ratou a taea noatia te otinga o te wbainga nei. * Ite moana ote Paratika ; kibai i tino pera pu te unga ote patu ate taua mete unga kite Pa o Hapataporo, otiia ko nga kaipuke 0 te Ruhia, i reira i taua moana i tu mabi kore i roto itePa o Koronotata; kabore be wahi o te takutai o Ruhia i ora i te patu o te taua. Ko te Pa nui o Wipaka, kua puhi puhia e nga poti uta purepo o te taua, a ko te turanga kaipuke mete banganga kaipuke me nga whare nuinui katoa o taua pa i paka ru anake, i aua poti. Ko nga tangata o tera iwi nui iwi maia. lwi kaipuke manuwao pa pai kua hoa tahi kl te Wiwi mete Ingirihi, bei ttnei ite mabi ahuareka ote Rubia kite tango i nga whenua tauiwi ke. Aki te kore e mau te rongo 1 te hotoke nei, penei ka buaki ano te taua a te raumati e takotoake nei; ko te iwi o Atana e mea ana, kia houbia e ratou te rongo, a e whakaae ana te Ruhia ki aua kupu; e pai e mau te rongo, kite kor> ka tino whawhaitia ano te Ruhia ete taua; itewa e takoto ake nei. # 0 te mauranga rongo, me nga take e mau ai, taihoa ake ka tubi tubia e matou. • I tenei, ko ta matou e mea nei me ata korero te pukapuka i muri 6 enei korero, he mea tuhi tubi na te tahi wahine rangaiira : i roto hoki ia i te pa i te wa i whakaekea ai e te taua; no nga wahine (taua kai tuhi nei o te hunga wahine) e buaina nei " ko te tuahine o te oha" i pera hoki etahi o nga wahine o tawahi; i wbangai i nga tangata kainsra mataa o te taua. *

He mamne anotona to ana korero nei, ana korerotia e le tangata ngakau pai. I tino pai hold nga korero o taua wabine; penei mete lino wabine ngakau pai, kia pera koa ia te roano wabine; nei hoki ana korero e penei ana.