KAIPARA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 5, 31 May 1856, Page 9

KAIPARA.

He roa te wa i raru raru ai Kaipara: a i tae rawa ano taua ngakau ki Hokianga, kite tai Tokerau ano hoki. I nga ra o mua i te takiwa kiano te kawanatanga i tae mai hei wbakamntu i te.whawhai Maori; kia noho pai ai nga iwi Maori, tetahi ki tela hi; i taua takiwa i noho a wbawhai a Ngapuhi. Ki a Nga Tiwhatua, no te laonga mai o te kawanalanga, ka rnutu taua totohe; ako Nga Tiwhatna i hoki ki Oruawharo, ki Otamalea, ki Kaipara, noho ai : ko Ngapuhi i noho i le matawai o te Wairoa. Ko nga rohe kihai i ala takoto mo nga whenua; no te mea he huanga nga rangaiira a am hapu, koia i noho pai ai telahi ki tetalii. No te turanga korero i Mangawhare i te marama o Tihema o t<*ra tau, i hacre mai a Te Tirarau raua ko Parore me a raua tangata, he pu kau io raua hoa; he mea he rawa tenei. No le roanga puliia ana nga Pu a eiahi o nga tamariki, otiia he paura kau ano i roto. I mea Nga Tiwhalua i whakatakotoria letahi o aua pu kia PaiUea, a i mea ano hoki ratou i puru taua pu i te mata, olira he hori hori enei kupu ; i mea ano hoki nga Pake lux i kite, ehara i te pu whakatakoto kia Paikea. He mea ano na Nga Tiwhalua ki le

amuamu ma ratou kia Te Tirarau raua k<* Parore, koia te kupu mo ana pu nei i whakanuia ai, a te take o tana amuamu be whenna, he he Nga Tiwhalua, a he he ano hoki la Te Tirarau raua k© Parore, ko toraua he tenei i whakaae raua kia mau pu anai o raua tamariki kite whak-aminenga. I miharo nga Pakeha, kite kuare o tenei mahi; tohu noa hoki raiou; kua matau rawa aua rangatira ki nga ture, ma reira e kahpre ai tenei tu mahi, he he hoki te tukangaiho, a kanore he pai i roto o te mahi poauau, o te wbakaari ari kau i te Pu. Ko tenei kua kite a Parore i te he o ana tamariki mo te maunga raai o a ratou pu a kua luhi tuhi aia kia te Kawana, mo tau& mahi be. E meinga ana e te wbakaaro mei kaua te kupu kupu a nga rangatira taitamariki ? penej «kore e whakanuia e Paikea taua nnibi kuare ngapu i puhia ra, a na aua rangatira i mea koia 1 nui ai ia Paikea i kahore ai te kite kite a Paikea i ana whanaunga ia Te Tirarau raua ko Parore, a kia riro i sua rangatira taitamariki te kupu mo nga mea katoa. Ko Paikea raua k& Paraiene me noho noaiho. Nomuringa iho o taua Iroikui ka hoki Ngatiwhatua ki © ratou kainga; be Korerorero tomi na nga tai tamariki kia ratou ano, koia i riri ai te tokomaha tu ana aratou komiti; hoea ana o ratou waka me nga pu i runga; ko te mabi tenei i nga ra katoa. Kahore ranei, te haere kite wnakapakoko rakau, bei utu mo nga mea a te Pakeha. Tetahi mahi a ratou, he iianga pa ma ratou i Otakaniui, he pa tenei mo ratou, kei patua e te Tirarau, he mea na ratou e hoe atu ana a Te Tirarau ki reira me taua ope, he hori kau ianei enei mea. Ko Te Tirarau i te ngahere ke aia me aua tangata e mabi rakau ana hei rakau mo nga kaipuke a Kuini hei hoa riri mo Ruhia: hei -aha ma na, ma te tangata mehio, ekore aia * maumau i ana ra, ki nga mahi kuare, poanau. I haere Te Kaiwhakawa raua ko Te Waiti kai wbakamaori o te tari faoko whenua, ki Xaiparauate Kawana raua i tono hei bohou i te rongo kia Te Tirarau raua ko Paikea ko te roanga o nga korero o Ngatiwhatua, wbakaaetia ana a ratou korero ete kaiwhakawa rauako te Waiti. Kawea -aua aua korero kia Te Tirarau raua ko Parore, a pai ana raua, te tino kupu o taua whakaaetanga a Ngatiwbotua ratou ko Te Tirarau, koia nei kia kaua e kupukupu telabi kite tahi, kia kaua he korero a ratou i Kaipara. kia kaua e koreiotia e ratou te whenua e totohetia e ratou, olita kialiaere

mai ratou katoa ki Akarana kite aroaro ote Kawanatanga ki reiaa korero ai i nga mea <y taua whenua e lotobelia nei e ratou. No muri o tenei mea e haere te korero ki nga iwi o Hokianga, i mea ratou ekore rawa ratou e pa ki taua whawhai i Kaipara, oiira e haere atu ratou ki to hobou a te rongo. Ko nga korero "o nga rangatira o Hokianga. Kanui rawa te pai me tetika me to matau o a ratou, korero, he tika te kupu amu amu a ratou, no ratou kihai i maharatia e te Kawanaianga. Ki etahi Pakeha kia noho i Hokianga engavi nga Maori ote tai marangai i maharatia e Kawana, ko Hokianga kahore. Ko tepukapuka, i tuhi tubia mai a ratou, mete korero a Aperahama Taonui, kua taia ki tenei nupepa, he mea atu tenei me korero* aua mea e o matou hoa Maori na te mea he pai no aua korero. Na ko tenei, kua tua paf aua iwi kia ratou ko te rongo me ake pea mau, no te mea kua takoto te korero mo te buibuinga e rite ai te korero mo nga mea katoa. Ko matou e mea ana, be tini nga ra i man maua noatiaetaua iwi kite hamemei o ratou he, na reira i pouri ai te ngakau a etahi i kuare ai e tahu Mei kore te maua mai nga pu e Te Tirarau? penei kahore he raruraru. E pouri pea a Te Tirarau ana rongo na aua pu i maua mai e ana tamariki, i takeaai te whakaaro a nga rangaiira o Paikea ma, kia riro ia ratou te kupu mo ratou ano, a ko* Paikea kia noho noa iho kaua raana kupu tikanga; oliia kia maiau nga tangata, ki to te Kawanatanga, whakaaro, ko Paikea raua ko Paratene, ekore raua e ngaro ki raro o te tokoniaha, ekore ano hoki nga tailamariki e tukua, kia whakahokia a Paikea ma ki raro ia ratou. - E mea ana o matou whakaaro kia kaua rawa he raruraru ki tenei whenua a muri nei ara te ngangau tu a hae a tetahi rangaiira ki telahi. Ko te hae ra ienei, he raea na e talii tangata ko ratoti hei tino tunuiaki, ko te to • komaha, hei muringa, e mea aua matou kia, kaua tenei mea oliia kia noho a rangaiira te tangata f toua nuinga. Kia matauria tenei kupu, ekore rawa te K?wanatanga o tenei whenua e pa, e whakauui i nga Maori e whakabibi ana ki etahi hapu Maori, ekore ano hoki, e whakanui i te hapu Maori e pakani ana ki tetahi haou. I tenei wa, kua marie te noho o nga tangata o Kaipara; a kite mea, ka ata whakaata nga kupu o nga rangatira Maori, ana haere mai kite korero ki nga rangatira ote Kawa

natanga, penci ekore e laro te tifca ai kite hoko, nga wahi e paingia ana kia tukua i rolo o Kaipara. £ meinga ana e te korero, e meatia ana e ratou kia tukua te nuiuga o te whenua e ngangaulia nei e ratou, kia bokona kia te Kawana, me etahi whenua ke atu ano o reira na kite mea ka kupu nui, ka kupu apo, te rangi o te korero o to ratou rurianga penei ka mau te kupn hoko mo nga whenua o Kaipara, makonei, ka takolo roa ai aua whenua ia ratou ano, ekore ai e hokona wawetia ai & te Kawanatanga. Makonei ano hoki e kore ai e noho wawe le Taone, me elabi pakehaki Kaipara; note mea, ekore e tae ki reira i te tupato ki nga he e maliia nei i reira, Kia mobio nga rangaiiraki tewhakahaere tika, kia ata hapai i le kupu, kia pai le kupu kia atahua, i nga ra o lerunaoga: note mea ka kupu kino taua runanga ma reira pea ka tutuki poto ai nga mahi wbakakoa mo (e ngakau.

Mangungu. Hokianga, March 241 hj, dBo6. E Hoa e Te Kawana.. Tena ra ko koe; kia ora tonu koe, ama Te Atua te Kuini e tiaki, a koe ano hold. Na kia whakarangona ata wbailia mai e koe, a matou kupu rua rua. Kua rongo matou, kia Hone Wai'ti ki an knpu; kia whakamutua te whawhai; ka whakaae atu matoa ou lamariki ki a koe; ae, ekore matou e pai kite whawhai: ko tamatou ae e bara i te penei ae ae* kabore,. kahore, otira he ae ano he amene. E maharatia ana e matou, te pukapuka i kawea ele Peii ki Ingarangi; ka whakamatualia a Kingi Wiremu kia matou; no reira, ka tonoa mai a te Puhipi, ka whakariiea i reira, he Ture mo tenei whenua. Ka kawea atu ano he pukapuka ki Ingarangi,. kia Kingi Wiremu; a taea noatia nga ra o Wikitoria te Kuini o Ingarangi; a taea noatia te Tiriti o Waitangi. I penei ra tekorero o taua pukapuka./Ko mai a Hauraki, ka on nei te hui hiii kite runanga ki Waitangi, a te ngahuru i tenei tau; kite whakarite ture> kia tika ai te hoko boko ; kia mau pu te ronga; kia wbakarerea te whawhai; kia mabara ar;o, kite whakaoranga mo to matou whenua; koia matou ka roea ai kite Kingi a Ingarangi, kia wai hoia hei matua kia matou, i to matou tamarikitanga ;*kia wimkakahoretia to matou Kanga* ttraianga; ko te kingiianga ko te mana i te whenua : ote whakaminenga o Nuilircut*

ka meatia nei, kei nga lino Rangatira anake* i tomaiou huihuinga: ka kawea atu ano ten* ei pukapuka ki Ingarangi: ka tahi ka tukiia mai ko te Kawana tuatabi; no reira teTiriti o Waitangi; (ara te pukapuka whakaaeianga a nga Rangatira o Nuitireni, kite* Kawanalanga mo lenei whenua.) Na ka wbakaiika Ngapuhi ka patua te Pakeha ; kihai i mahara ki aua lure, a* takahia ana; whakaaro ana matou nga Rangatira o Hbkianga, kite pehi i tana be, raa nga ture i takahia. Heoi e m-ea ana nga iwi katoa,i he ta matou wbakatikanga ki te pehi i taua whawhai. Olira kihai ratou i muiau- ki ie wbakarite* nga o ana ture. Koia matou ka mea atu nei; e*hara ta matou ae i te penei ae, ae, kahore, kahore, koia matou ka mea ai; ko ta matou main tenei, be lakahi i te*kino; a ake tonu atu. £ rongo koe i tetabi raru raru e tupu anav kei Hokianga; be meanoa ano> ki ano i rangona noatia e te runanga. Me la enei kupu kite Nupepa; ka wbakahoki mai ai e tahi kia matou, kia tu katoa at matoui le Nupepa: mo te paanga kite he, ka maharatia ano aua kupu; kei pera me ana ture i mua, na te wareware, na te kuare takahia ana, otiia kei a kao te wbakaaro. Tenei ano te tahi o malon kupu; ekore ranei koe e pai, kia ruritia nga kainga o Hokianga nei; kia nohoia ai ete Pakeha ina haere atu te Pakeha kite hoko kainga ia koe. He hiahia uo matou ki tetahi Pakeha hei boa uoho mo matou. Otiia kite pai koe. Heoiano na ou hoa aroha. Na Makoare Taonui Mobi Tawhai Aperahama Taonui Otene Pura Wiremu Waka Turau Tiopira Taoho Rana Te Waha Rihari Watene Raumati Te Reti Kaihau Henare Taramoeroa Kawiri Mulu Watarauhi Muriwai Wiremu Hopihana Tahua Wiremu Paiene Pura Mobi Tarewarewa Arama Karaka Pi Hoera Tuhi Paru Paora Maiangi Taitua Wiremu Tana Nguru Pangari Hoterene Maiangi Alauia Tohu

Rangali.ia Moelara Hakaraia te Puhi Tele Tuohu. Ko nga tangaia o tenei huihui 530KIA K A WAN A PaHOSE, Te lino Kawana o Nuitirenry Kei Akaranav