TE HAERE A TE PIHOPA HEREWINI KI RUNGA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 5, 31 May 1856, Page 4

TE HAERE A TE PIHOPA HEREWINI KI RUNGA.

He korero tenei i te haere a Te Pihopa Herewini ki runga, he mea homai na te Ri-

kona tangata Maori i haere tahi i a ia. E mea ana matou ka paingia tenei korero e te tokomaha o o matoa boa Maori. _ Kite fcai tuhi ete " Karere Maori." Ekore ranei koe e pai mai kite ho-atai taku pukapuka ki roto ite " Karere Maori." Ki te kore koe e pai, niaka atu. NakH, _ _ , Na Riwai te Ahu. St. Stephens School, Taurarua, Aperrra 11, 1856.

No to matoa taenga raal ki Akarana nei. I te hokinga mai i tera Molu i te tonga i te Waiponnamu. I nga Molu ririki ibo erua i Rakiura, i Warekaari. Me Poneke hoki, i nga ra o tenei, Hanuere J 856. Ka tuhia e au nga korero oto matoa haerenga. Na etahi o nga hoa Pakeha i wbakabau mai, hei tuku atu ki roto ite " Karere Maori." Ka kite au tubia ibo nei.

No te 26 o Hepetema, 1855. I rere atu ai matou ko te Pihopa ma i Akarana nei i runga i lona kaipuke i te "Southern Cross", kite tjrotiro haere i nga tangata o nga kainga o tera motu o te tonga, i te Waipounamu. Erima tonu nga rangi i rere atu ai, ka u ki Whakatu (Nelson) no te lahi o Okelopa i tae ai, na te tika o te hau na te tere hoki o te kaipuke, II maero te tere i te liaora kotabi. Na ko nga hapu Maori i rikohanga atu ki reira, ko ftgatiawa, ko Ngatitama, ko Ngatirarua, ko Ngatikoala, ko Ngatikuia, me ona tangata nunui. E tatari mai ana ki a te Kawana hou, raua ko Makarini, mo nga whenua o reira ki a whakaolia te hoko. Ta Ngatitama, hei hoko kia Makarini, ko te Poutama i runga iti atu o Mokau. Ka tumatatehga mai etahi o nga kaumatua, a Henare Te Keha raua ko te Matenga Te Aupouri, kite pakanga i Taranaki, kite rere kau o etehihapuki te whakanui i taua pakanga; kaore i tahuri kite atawhai ite tangata, kite whakakore i taua pakanga. Na, i te Ratapu, ka buia e maua ko te Pihopa aua rangapu kite whare Karakia ote Pata Minita o Whakatu. Korerotia nuitia atu ana nga kupu, whakahe a te Karaiti mo nga tangata e whakapau katoa ana i nga whakaaro ki runga i nga taonga mo te tinana anake, ka whakakore te whakaaro kite taonga nui e ora ai te wairua, mete tinana kite rangi, mete aroha lioki o teAtua ki a tatou. Muri ka rere atu kite Taitapu ka hoe atu a te Pihopa ki utu ki a kite i nga tangata Maori i Motupipi, kaore i tokomaha nga ta-

ngata o reira, na le takitahi o te nobo ko etahi, kua mimiti i te matettiroro, ka homai «tahi kete riwai raa rnatou, e Aperahama Matimaii, e Eruera Te keha he mea arohe noa mai ki a matou, kq'nga tangata o reire no Ngatiawa ano. Kaore rnatou i taro iho ki reira, hoki ton a mai kt Motueka, e taia ana ki VVbakatu, kaore i lae atu to malou kaipuke, i tu noa mai he wahi ke, he whakaaro no te Pi ho pa kei aroaroa tonu i le Ralapu kite kaipuke. I eke hoki to rnatou kaipuke ki reira i le rerenga mai i Whakalu, i te rerenga atu kite Taitapu, me he lahuna kowha* tu kua pakaru, nei ra be one na reire i ora ai. Na haere mai ana rnatou ki Motueka. Na te Pihopa ano te pute oona kakahn i waha, 8 maeroteroaoteara. Wahi iti nei kua taburi rnatou ite po, ite awa o Motueka. Ka tae atu rnatou, ki taua kainga kaore i tokomahanga tangata, ko le nuinga kua ngaro i fe kongenge, e rua tonu nga tau i ngungua ai; E wha tekau kite matenga. E rua nga hapu nona nga tupapaku nei, no Ngaiirabiri, no Ngatirarua, ko nga whare kau e tu ano. Ki la nga tangata i ora o taua kainga, na te mate pukupuku i tino rupeke ai o ratou hoa i le kongenge. Ki ta te Monita o taua kainga, me tetahi le kautnalua o Ngatirabiri, E marere kau ana te tupapaku, kua puta mai te parapara i le te kakara, rue tonu. No konei i mobiotia ai, na le wairama etahi hapu i buna, no te mea, ko ta ratou kai tera heraiha. I te Ratapu ka kaubau te Pihopa ki nga morebu o lana kainga i te Whakaaro apo o Haimona, mete ki auga atu ate apotoro a Pita Nga Mahi 8. 18. 19. He whakaaro no te Pihopa ki nga tangala Maori kei rere nui te whakaaro ki ngu laonga pi ran o tenei ao, ka mabue te whakaaro kiateKaraiti. Ka whakaatu hoki ki a ratou i te kino o te waipiro, ma reira e ngaro poto ai te tangata Maori, e kino ai boki kite Atua. Muri ibo ka rere atu ki Waitohi i Arapawa ki a kite i tetahi pito o Ngatiawa i reira. Na kotahi rau whenau nga tahe me nga wahine i hui ai kite Karakia, me Ngalitoa i Wairau, na te Patihana i whakatakolo te Hapa ate Ariki ma taua iwi. E riia pauna e toru herengi,-e rua pene (2/. 3s. 2d.) nga moni i ho mai, mo nga mahi aroha i roto i te Ariki. Ko te Pihopa i haere atu ma uta ki Wairau ki Awatere kite tirbliro i nga Pakeha tiaki hipi.

ngaro taua Te Maori ite rama, no t«r niea, he marumaru noaiha nga kiko o ie langaia Maori, kaore i kai i tepiwhi, ki a maro ai nga kiko, ko te paanga mai o te mate hohoro tonu, ekorepea e tae ake kite 20 o nga lau ka ngaro taua, na, wbakahokia mat ana etahi o ratou, na le Pakeha ano i ho mai te ram#, me etahi mea atu ekore hoki e tail le whakakawa atu, kei te Atua ano te whakaara ki a bohoro ranei te ngaro, ka whakahokia atu, eau, kei te tangata ano te wbakaaro ki a ia, no te mea kua ha mai e te Atna te wairua mahara hei rangatira mo roto i a talou, hei kai whakawa. Ko wai hoki e mohio kite painga mai o te Atua ki nga tangata e kohuru ana i a ratou ano, Na ka mahue mai enei iwi, ka rere atu ki Wbangarenpo (Port Cooper), me nga wahi tutata mai ki reira. Ka hui mai a Ngaitahu ki a te Pihopa, kaore i toko maha, na te tatahi o nga nohoanga. I tae am hoki a te Pihopa ki tetahi taone i le tuawhenua ki (Christchurch), kia kite i nga Pakeha, me Ngaitahu i Kaiapoi. Na ka aniuamu mai tera iwi, mo te koree manakohia atu kite tahi Miniia mo ratou. Na huiaiunga Minita, ko te Rawhiti anake, ka mea atu te Pihopa, Erangi me buihui katoa komou nga tangata o konei ki a kotahi te nohoanga, ki lata ai kite Minita. Kei reira ka unga mai ai he Minita mo koutou, kei a koutou ano te whakaaro ki tetahi oranga mo te Minita. No te mea, kaa tukua mai e Ingarani ma Nui Tireni ano e whangai ona Minita ngenge, kite buihuia katoatia atu i Kaikoura, a tae noa atu ki Rakiura nga tangata i ora (1000.) Ko te noho i tatahi no atu, i penei me Akarana nei ki Waikato, me Waikato ki Taranaki, a kahore i tokomaha nga tangata kite kainga kotabi. I te taenga atu ki Olakou, kahore matou i kite i o reira tangata, i rongo kau atu, kua kore te Karakia o reira, kite korero mai a te kai whakawa Pakeha o reira, e nga. E6 tePiliOpa i haere kite noia o Olakou a Moerangi, ki a kite i nga Pakeha, me nga tangata Maori. Ka mahue mai Olakou, ka rere atu ki Rakiura (Stewarts Island.) Tokorima tonu nga tangata i kite ai matou i reira, i tauarangi ano i u atu aL Hoki tonu mai ki Awarua (Bluff.) He awhe kaihe te hapu e noho ana i reira, tokowha nga wahine Maori, mc etahi o nga

tane me nga pakeha. Tokorua nga wabine kainei marenatia i reira, kite Pakeha, ki te awhekaihe, ano* I ho mai noa mai hoki e ratou* he kuihi, he pata, he waiu, he heihei ma matou, 1 ahua marie hoki te Karakiatanga i te Ratapu, kahore ikatakata, kaore i penei mete tini ote awhe kaihe e noho ta-ta-nei ki nga Minita; e pere ke nei te tu. Ko te Pihopa i haere atu kite Awa Hou, ki Aparima. Ki a kite i nga. tangata Maori, o aua kainga. Tae noatu, kua. mimiti te nuinga o ana i kite aii era taui te mate kongenge. Na ka pitta ano tana kupu aroha ki a ratou, kia huibuia nga wanga ki a kotahi te kainga. Hei reira, ka unga mai ai i tetahi Minna i tetahi Rata mo koutou. Kei rite to koutou mate, ki to te hipi ki to te kau, te mate kolahitahi kite parae, te rite kite tenga ote tangata,. Na heipatu hoki i nga Minita te- noho takitahi a- nga tangata. Tetahi, he rere ke no nga tangat* Maori ki ona Minita i nga haerenga atu. kite tirotiro i o ratou kainga. He- whakanui mai ite utu mo nga kai, mo nga hoa haere tahi i te Minita. I nga whakawhitinga hoki i nga awa. Ka anga te rere ki Warekauri, ka tae atu, ka huibui nga tangata. o taua Moutere, ka mea atu te Pihopa. 1 mua i era taenga mai oku e mahi ana koutou- i te pai, e ora ana hoki etahi o koutou. I naianet, kua hoki ki nga*,mahii kino, kite iwi Maori ka nohow) ai te ngaro, inahoki kua ngaro etahi o koutou ite mate turoro. Na ka tono mai i tetahi Minita mo raiou ka mea atu te Pihopa, kei a koutou ano be oranga mo te Minita, Whakaaetia mai ana taua kupu, he nui no to ratou hiahia kite Minita. Na ka pau nga wabie o to uiatou kaipuke, ka kite tetahi o nga rangatira o taua motu, ho mai noa ana etahi wahie ma te Pihopa i tana wbakapu, kaore i pai ki a utua atu i utaina noatia mai hoki nga kai mo matou kaore he utu atu. Na e kaha ana tera iwi kite ngaki i te riwai, ite witi, hei hoko kite Pakeha, e atawhai ana ite kau, ite hipi, ite hoiho. He nobo tonu atu ta tera iwi i reira, ekore e hoki mai ki to ratou kainga tupu, ki Poutama. ki Mimi, kite Kaweka. Na, rere mai ana ki Poneke, ko nga tangata Maori o reira. E u tonu ana kite pai, kite Karakia, ko tona lu tonu ote timatanga o te rongo pai ki reira, kaore ite rere ke a tae noa ki enei tau. j Jte feg^m^l^4p ni » *i te kawhakarerei te Karakia, he tangata kotahi nei e moe tonu ana nga kauohi kite wairama. Haere atu ana maua ko te Pihopa ki Ota*

ki, ka whakaaetia mai tana kupu e nga langati o reira kia whangaia to ratou Minita, kei waiho te Minita kia mate ana i te kai i te kakahu. A hoki atu ana i Whanganni ki Poneke. I nvahue i a ia te kaipuke ki reira, lika mai ana ma te lai kite rawhiti ote motu nei. Naku i (uhi enei korero, Na Riwai te Anu,

Hei titiro iho ma tena ma tena— Ko te kainga tera i nui ake o tera pito kt te whakatupu i nga main pai, no reira i korerotia paitia ai e te Kawana tuatoru o Niu Tireni, e nga l'akeha ranga ira, e te Pibopa o Niu Tireni, e nga Minita tail hou, ki elahi kainga o lenei motu, a lae no a atu pea ki Ingarani, te korero pai mo nga tangata o tera kainga. Inaianei, he rongo ke. Heoti mamae noaiho te ngakau o to ratou Minita o te (Arch.) Harawira ki tana iwi i whaka tupu ai kite rongo pai, me nga mahi pai.