KO NGA TIKANGA A TE PAKEHA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 4, 30 April 1856, Page 4

KO NGA TIKANGA A TE PAKEHA.

Kua kite pea etahi o nga tangata Maori i nga wbakariteritenga whakawa a te Pakeha, i te pai hoki o ta ratou whakahaere tikanga. Me whakaatu atu nga korero o te tahi, kia mohiolia ai e te katoa. ' Ite haerenga mai o Natana o te tahi Pakeha hokohoko o Akarana ki tona whare laonga i te ata, na, lae rawa mai, kua pakaru te whare; kua tomokia ete tangata, a kua riro nga pu e rua ite tahae. Whakaaroaro noa ia, na wai ranei na wai ranei tenei tahan ? Na, ka mea ia, na Putu pea rauako Whakana. Na, ka haere ia kite kaumatua whakarite, ki a te Maiiu: a ka korerotia atu te rironga o ana pu e rua, me tana wbakaaro na Puiu raua ko VVbakana te tahae. Na ka mea ale Maiiu, Kia bopukia mai a Putu raua ko Whakana. Aka rupeke mai ki tona aroaro a Natana ratou ko nga tangala kei a ratou nei te tahi kupu mo laua tahae, mo nga tangata hoki i kiia na raua le tabae. Ka poto a ratou korero, na ka mea a te Maiiu; "Koia pea na raua." Me pupuru raua, kia whakawakia ina noho te komiti Jim. Na, ka mea ano ia ki a Natana ratou h o ™*! l^ 13 . l whai ku P u mo toua tahae: "Me hoki mai koulou ina noho le komiti whakawa nui;" a i whakaritea ano eia nga mom e homai, kite kore te tahi o ratou e haere mai. Ka taka mai taua ra, na, ka rupeke mai te tino kai whakarite whakawa ratou ko nea kaumatua e toru lekau ma ono. Nowhea ena kaumatua e toru tekau ma ono ? me whakaatu am e abau. Ite timatanga o te tau ka whakaarobia e nga kai whakarite whakawa etahi langaia wbakaaro pai, main pai, nga meae tikaana hei wbakarongo whakawa ; a ka tuhituhia o ratou uigoa kite pukapuka. Na ka homai eia taua pukapuka kite Henwhi (ko te tangata kei a ia nei te wha™h? m ° l A e , kllpu , a te k °miti-whakawa, kia mama.) Aka taka mai telahi o nga ra mo te kupu a te koniiti-whakawa, na ka kareret.a atu e ia, e te Heriwhi, etahi o aua tangata e toru tekau ma ono. * Na, kahore ano i noho le komiti o te tekau ma rua, kua noho le tahi atu, ara, to te rua tekau ma toru hei whakarongo i nga korero, hei mea, -He take ranei to te kupu S kahC !r e ™ ne] " Kite ™» ratou, He take ano," naka lonoate herehere kia komitit.a ete komiii ote tekau ma rua I | peneiua ano a Putu ma, i komithia e te rua i tekau ma loru, a ka mea raiou, "Tukua kia

whakawakia." Na, ka kawea raua kite whare whakawa, a ka wbakatika roai te kai tuhituhi whakawa, (te tangata hoki e noho ana 1 raro ino i te tino kai wbakarite whakawa,) kite korero i nga kupu whakawa mo raua: a ka mea, "E Putu raua ko Whakana, ekorerotiaananakoruaiwahi tewhare o Rawiri Natana i Akarana, ite o o te 20 o tenei Mei kua pabemo nei, i tahae hoki nca pu e rua i roto. nga pu hoki a Riwiri Natana. " E pewhea ana koe, e Putu ? e tika ana ranei nau, kahore ranei?" Na, ka mea a Putu, •• He borihori." Na ka mea te kai tuhituhi, "E pewhea ana koe, e Whakana? nau ranei tenei tabae, kahore ranei ?" Na, ka mea mai a Whakana, "He horihori " Na ka tubituhia e te kai tuhituhi whakawa nga kupu a Putu ma ki roto ki tana pukapuka. Ka tabi ka mau te kai tuhituhi ki elahi pukapuka e toiu tekau ma ono, a ka tuhitubia e ia ki aua pukapuka nga ingoa o aua kaumatua e toru tekau ma ono, aka makae ia nga ingoa ki roto kite tahi pouaka; ka whakaoioia, na, ka langohia takitahhia mai, mete korero nui ite ingoa i tangohia ma: e ia, mete karanga hoki ite tangata nona tena ingoa kia haere mai i roto i te 36, kia noho kite tahi wahi ke i tahaki. Pena tonu tana karanga, a rite noa te tekau ma rua. Ka oti te takau ma rua te whakanoho, na ka wbakatika ake te kai tuhituhi whakawa a ka whakaoati i ia tangata i ia tangata o te 12. Ko te oati tenei: "Me korero tika alu e ahau, na enei herehere te tahae, ehara ranei j a raua. Kite pono taku korero, manaakitia mai ahau e te Atua." Aka whaka huatia enei kupu e le tahi, na, ka kihiiia eia te Kawenata, hei tohn mona e wehi ana i te Atua, i tana riri hoki, ki teoati teka ia. (He kupu nui whakaharabara te oati. He kupu teka noa atu, e kore e wareware i te Atua. Kotabi ano ta te Atua tikanga ki a Kihehai, ki a Anania, ki a Hapaira, ki ie tangata ano hoki e anga ana kite kororo teka. Ko te oati ia—be nui whakaharahara te kino kite oati teka, kite kibitia eia te pukapuka i runga ite teka. He takahi hoki tena ite Atua. No reira wehi noa iho nga Pakeba, nopobopo noa iho kite korero teka, ina oati ratou i te aroaro o te kai whakarite whakawa.) A ka haere maria tangata ia tangata o aua 12 kite kibi ite Kawenata, na ka titiro mai le herehere, a ka kitea e ia te tahi, e mea ai ia, ekere pea e tika tana korero, na, ka whakahore ia ki a ia, ka mea kia kaua taua tangata e tukua ki roto kite 12. Kihai a Putu raua ko Whakanai whakahe kite tahi: i whakaaro hoki he hunga tika aua 12,

Ka polo nga 12 le whakaoati ano e le kai tuhitnbi whakawa nga kupu whakawa i korerolia eia ki nga berebere. A ka mea mat ia ki a ratou, kia wbakarongo ki nga kai whakaatn. Na, ka whakatika ake te iahi tangata mohio ki nga tikanga, hei wbakapuaki i te kupu a Natana, a te tangata nana te whakawakanga, kia ata mohio ai le 12 kite tikanga o ana kupu whakawa mo nga berebere. Na, ka whakatika a Riwiri Natana, a ka oati, •* Me whakaatu katoa eia te pono, ko le pono anake." Na ka mea ia: •• He.kai bokoboko ahau no Akarana. I waibo e ahau taku wbare boko i te 20 o tenei Mei kua pahemo nei, i le mea ka taka te toru o te wati ite abiabi; e rua nga taiauo te wbare boko, be mea ki, be mea tutaki kite tuiaki. Ka taka te wbitu o ie aonga ake, ka hoki mai ahau ki taua wbare; na, kua wahia te talau hui; i wahia mai boki he ara ite pito ote wbare, i tangohia atu hoki te wini. Na, ka baere abau ki ate Meii, kite katipa, aka tirotirobia te wbare e maua ko Rawiri J£upa; na, ka kitea, e rua nga pu kua riro. E rua nga wiki i muri iho, na, ka baere atu maua ko le Meti kite wbare o nga herehere nei. Rokobanga atu eki anate tatau, Na, ka haere mai a Whakana, a ka mea mat, " E aba ana korua i kpnei ?" ;Ka mea :aiu maua, '• E mea ana maua kia baere ki roto kite wbare." Roa iho, na, ka kiia e tate tatau. Ko tahi ano le ruma i roio, he mea nobinohi, a e rua nga moenga i roto: na, ka rapu maua i roto i te tahi o nga moenga,: a ka kitea nga pu e rua e kuhu ana i raro i te whariki ote moenga. Na, ka mea mai a Whakana, kibai ia i mohio nowbca ranei. Ka litiro iho abau. Ka mohio, naku." Na ka wbakatakoloria aua pu ki le aroare o Natana, a ka mea ia, " Koia ano ena nga pu i tabaetia i roto i loku whare; ko aku ano hoki i kite ai i rolo i te moenga." Na ka mea mai te tino kai whakarite whakawa ki a Putu raua ko Whakana, me kahorea raua kupu; na, ka uiuia e raua a Natana, otiia i mau tonuie kupu a Natana. Na, ka whakatika ake a Rawiri Kupa, a ka oaii i te oati ai a Rawiri Natana, ka mea, '«Ko ahau te kai tiaki ote toa a Natana. E mahara ana ahau ki Mei 21. E mahara ana ano ahau ki toku haerenga kite wbare hoko a Natana i taku marangatanga ake i te ata* Kabore hoki oku boa i toku haerenga atu. Rokobanga atu e abau e tuwhera ana ie tatau. Na, ka likina atu a Natana e abau; a ka haere tahi maua kiroto; na, ka kitea etahi o nga taonga e takoto ana i raro, he mea rukcruke na te tangata. I kite maua,

i pokain alu he ara na raro ite wioi; i wahia mai hoki nga papa. Ko taku pouka i wahia, a tutakina iho ano. Ko etahi potae i tangohia mai i roto i nga pouaka; a kua riro etahi pu e rua, he mea puru, i runga i te kapata. Ka mobio ano ahau ki nga pu." Na, ka whakakitea mai ki a ia nga pu e rua, "Na toku rangatira tenei pu: me teneipuhoki, nana." Na, ka ui mai ki a Kupa te tahi o te 42, " Me kahore te tahi pu pera i hokona i mua e Natana kite lahi tangata." Aka mea mai ia, " I hokona ano e maua etahi pu penei: a kei a maua ano, kei roto ite whare, etahi alu pu penei." "Na ka ui mai te tino kai whakarite whakawa, "He nui ranei le poka i raro i-te wini? eo ranei te tangata ra reira?" A lea mea mai a Kupa, "Ae, i tika ano ahau na reira. Na, ka whakatika ake a Hemi Meti a ka oati, ka mea, "Ko ahau te tino katipa o Akapana. E mahara ana ano ahau ki toku haerenga kite whare toa o Natana i Mei 21, ile ata. I kite ahau, kua pokaia he ara na te pakitara o te whare, i tapahia atu hoki nga papa. E rua putu e rua nga inihi te roa ote poka; ko tahi te kau ma waru inihi te whanui; he id te wini, e wha nga karaihe; j tangohia rawatia te wini. E rua nga wiki i muri iho ka haere maua ko Natana kite whare o ngp herehere nei, o Putu raua ko Whaikana, ite ahiahi; i mohio hoki ahau ki tena whare, i mohio kei reira aua tangata e noho ana. Na ka mea ahau kite tahi o nga katipa, kia tikina atu a Whakana. To. haerenga mai o Whakana, ka mea atu ahau kia tukua ahau ki roto. K«hai ia i pai wawe. Roa iho, ka kiia e ia te tatau; na, ka timata ahau te rapu. E rua nga moenga i roto i te whare. Ko te tahi he mea nui, ko te tahi he mea nohinobi. I kitea e ahau nga pu e rua i raro iho i te moenga nohinobi, i huna hoki i raro i nga kakahu ote moenga. Ko tahi ano te ruma o te whare; ko tahi te kau ma wha puta te roa, e waru nga putu te whanui." Na ka whakaaturia mai nga pu, a ka mea ia' •• Ko nga pu ena i kitea e ahau i te moenga. Ka mea mai a Whakana, kahore ia e mohio ki aua pu. Na ka bopukia ia e ahau. Muri iho, ka mea ahau kia hopukiaa Putu." Na ka uiuia mai a Meti e nga herehere, otiia kihaii laka te tahi o ana kupu. Na ka mea mai te tino kai whakarite wbakawa, " E Hemi Meti, na te aha koe i mohio ai, no nga herehere nei taua whare? A ka mea alu ia, "I-reira lata hoki toku whare. E lino mohio ana abau, ko le wha-

re tena i noho ai nga herebere nei; i kite ahau i a raua e (omoiomo ana ki reira. Kahore hoki he wiki i bapa o toku haereerenga i te tana o tera whare." Heoi ano ta nga kai whakaatu i tchara o nga herebere. Na ka mea te lino kai whakarite whakawa ki a Puia, " Kabore ranei o tangata hei korero i te tahi kupu whakaora niou?" Aka mea mai ia, " Kabore." I penei mai ano te tino kai whakarite whakawa ki a Whakana. Aka mea mai a Whakana, «* Ko tahi ano toku tansrata, ko Hori Ninrana."Na ka whakatika a Hori Niuranr, a ka oati, ka mea, '«SHe kai mahi ahau no Akarana. E torn aku wiki i noho ai ahau ki a Putu raua ko Whakana ito raua whare. E rua nga moenga ite ruma; i moe tahi maua ko Whakana i te moenga nui, a haere noa ahau." Na ka whakatika ano te kai whakaptiaki i nga kupua RawiriNatana ki teiekaumarua. Ko tana taki tenei: "E boa ma, he ouou aku kupu ki a koutou; he mea hoki, ka kite nei koutou i nga tangata nana i tahae nga pu nei. Kua rongo nei koutou kite oati a Natana raua ko te kai tiaki o tana toa; ko nga pu enei i tabaelia i roto i te whare ; kua lirohia e raua nga pu, a e tino mohio ana, ko aua pu ano enei. Na, nowhea enei pu nei? kua rongo nei koutou kite oati a Hemi Meti, kua kitea e ia i te wbare o nga herebere nei; a e mea ana a Natana i reira ano ia ite kitenga. I kitea nga pu boki kiwhea? ki raro lbo i nga kakabu moenga. Na te aha 1 buna ai ki reira ? kei kiiea ete tangata. E pena ana ano ranei nga tangata ki a ratou pu? Nowhea tatou i kite ai ite vangata e huna ana i tana pu i raro ite moenga? Ki taku whakaaro, ma tenei e kitea ai na enei tangata te tahae: kite kahore i taliaetia e raua tokorua, i tabaelia e te tahi o raua." Na ka mea te kai whakarite whakawa ki a Putu, " Kahore ranei au kupu kite 12? Na ka mea a Putu, "Nakuano aku pu, he mea boko ki taku moni." Ka mutu ana korero, ka mea atu a Whakana, "E kore ahau e mohio ki ena pu: kabore hoki i kitea ki toku moenga. Kua oati nei a Hori Niurana, ehara tena i toku moenga i kitea ai nga pu: noku hoki te moenga rahi, no Putu te mea nohinohi.'? Ka tabi ka mea te tino kai whakarite wbakawa kite ta kau ma rua, «E te tekau ma rua, kua oati nei a Rawiri Natana raua ko Hemi Meti, i kitea enei pu kite whare o enei herehere ; a kua oati ano a Rawiri Natana rana ko Rawiri Kupa, ko nga pu enei i tahaetia j roto i te whare o Rawiri Natana.

Ko te mea tenei bei whakaaro ma koutou : kua ata whakakitea mai ranei, na enei herehere nei te tabae. Na, ko te tikanga tenei o te ture: Kite mea ka tabaetia te tahi tao. nga, a e kore e taro i muri ibo ka kitea ki le tahi tangata; a e kore e tikangatia nga kupu a te tangata i kitea nei taua taouga ki a ia, na, ka kiia nana and i tabae. Otiia me ata whakaaro ano e koutou nga mea i tabaetia. £ kore boki e rite nga laonga katoa, te mau roa. Kite ngaro te tahi moni hiriwa, a, lekau nga ra i muri iho, ka kitea kite tahi tangata e kore e tika te mea na taua tangata t tabae. No te mea boki he mea wbitiwhiti noa, e kore e takoto roa kite tahi tangata. Tena ano ia etabi aonga e kore e penatia, engari e mau roa ana kite tangata! ho te mea e kore aua taonga e wbakaaria mai kia bokoria ina tabaetia, kei oho te tangata, kei mohio. Na, ite t&haetanga o enei pu, no te rua o nga wiki i muri iho ka kitea kite whare 6 hga herehere nei." "Tenei ano boki te tahi mea bei whakaaro ma koutou, ko te abua o te tangata e whakapaea ana. I pehea ia ki aua taonga i anaetia ra? i whakakitea nuilia ranei e ia, a peratia me nga mea a te tangata e mobio iana ehara i te mea tabae ? I rite ranei tana mabi ki ta te tangata e mohio ana he mea tahae? 1 huna eia taua mea kei kitea tana tabaetenga-" " Kate rite a koutou whakaaro, ko te wbare tabae tenei; na, me ata whakaaro ano koutou, na raua tokorua te tahae, na ta tahi ranei o raua." No ka korerotia e te kai whakarite wbakawi hga kupu a nga kai whakaatu, a Bawiri Naiana, a Rawiri Kupa ratou ko Hemi Meti ko Hori Niurana. I tuhituhia katoatia hoki a ratou kupu kite tahi pukapuka. Ko ta te Pakeba tikanga hoki tenei, te tuhituhi i nga korero ote whakawakanga. Ki te whakatika ake te lahi kai whakaatu i roto i te whare o te komiti wbakawa, na, ka tuhituhia ana kupu e te kai whakarite wbakawa, kia ata mahaf atia ai nga kupu e te kai whakarite whakawa ratou ko te 12 ; a kite mau te tabi o aua kupu i muri ibo be korero teka, na, ka wbiua taua kai whakaatu teka. Koia i ata tuhituhia ai nga kupu o matou. Ka mutu nga korero a te lino kai whakarite wbakawa kite 12, na ka whakatika ake te kai tubituhi wbakawa, a ka mea atu kite 12. "E boa ma, whakaarobia te tikanga o tenei whakawakanga." Na, ka haere te 12 kite tahi ruma, ko ratou anake, kite korerorero f kite hurihuri i nga kupu i rongo ai ratou. Aka wbaka-

turia te tabi kalipa kite taiau, kei korero mai le tahi tangata ki a ratou. Kibai i laro, ka boki mai te 12 kite wbare whakawa, a ka ui mai te kai tuhituhi whakawa, «,' Kua rite ranei a koutou wbakaaro V A ka mea =mai te tahi i wbakaritea e ratou hei kai korero: "Ae." Na ka mea mai te kai tuhituhi whakawa, "Ki la koutou wbakaaro, na Putu ranei tenei tahae, ebara ranei i a ia?" Na ka mea mai le kai korero, * c Nana ano te tahae." Na ka tubituhia e te kai tuhitubi whakawa te kupu a te 12. Na ka mea mai ano te kai tuhituhi whakawa, "Ki ta koutou wkakaaro, na Whakaoa ranei lenei tahae, ebara ranei i a ia ?" Aka mea mai le kai kororo, •'• Ebara i a ia.' Na, ka tuhitubia e le kai tuhituhi whakawa tekupu a te 12. Na, ka mea te lino kai whakarite whakawa kia tuka a Whakana; kia puritia boki a Putu, kia kawea mai hoki apopo ina noho te komiti. I te aonga ake, ka mea te lino kai whakarite whakawa kia kawea mai a Putu ki tona aroaro. Na, ka mea te kai luhituhi whakawa, "E Pulu, e pehea ana koe, kei wbakapakia mai ki a koe te whiu i wbakaritea e le lino kai whakarite whakawa?" A kahore ana kupu. Na ka mea te tino kai whakarite whakawa, " Kia kawea ia kite tahi whenua ke, ki ta te Kawana e whakarite ai; a kia whitu nga tau e puritia ai ia ki reira.' , Ko la te Pakeha tikanga lenei, ina hara te tahi langala. Ka mau, na, ka wbiua; a, kore ake be rapunga utu i muri iho.