NGA TIKANGA MO TE RIWAI E TUPU AI, I NGA MERIKENA; KO TE HUA O TANA PUAWAI HEI PURAPURA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 4, 30 April 1856, Page 1

NGA TIKANGA MO TE RIWAI E TUPU AI, I NGA MERIKENA; KO TE HUA O TANA PUAWAI HEI PURAPURA.

Kua taia pea ianei nga korero nei ki tenei Nupepa, ahakoa: me ta ano, no te mea; ko te riwai pai rawa mo tenei motu; me rapu e tatou; a kei nga riwai, e hua mai ana i te ngakainga ai o te hua puawai, pea te tino riwai e kore ai e kainga e te iro kai riwai. Ahakoa pai nga riwai o Atareria i te hauhakenga ai, kahore e roa ka pirau; a kei te takuruatanga o te tau ka kake te utu o te riwai ki Poihakena ki Merepena ano hoki. He riwai pai o Nutireni be maro, he ora tomi a mei kore te kainga e te iro, penei e tika kia purilia nga riwai o konei; a kei te korenga ote riwai o era atu kainga; hei reira ka kawe ai ki reira hoko ai; ma reira e ranea ai te utu, olira na te mea e kainga ana e te iro koia te pono ai tenei. Eheai o tatou riwai; he mea ngaki tonu e tatou i nga riwai o Opetaone; ano te mea ko nga hua o a tatou ngaki nga hei purapuraano koia i kinoai; a kua roa nga tau i kainga ai nga riwai o Opetaone ete pirau; a

no nga ra ano o te kawenga ai o okonei riwai ki karaponia, i ngaua ai okonei riwai e te pirau. Tena kite mea, ka ahu mai te litiro o tawahi ki o tatou riwai' kia kawea ma ratou, penei me mahi nui e tatou kia tino pai te riwai hei hoaiutanga. Ko ta te Merikena tu a ngaki mo te riwai, be. meamahi kitehua ole puawai, koia nei te mea e pai ai he riwai ma tatou, a me mahi e tatou ki tenei, kia tino kitea ra ano te pouo o taua mahi. E mea ana a Te Karaka i ano korero kite Runahga o Merika, mo nga mate e pa ana kite Rakau, kite riwai me nga mea penei katoa. «• He tika ia nei kei te roanga 6 nga tau tenei mea te riwai me nga mea penei katoa te kahorc ai le bua, no te mea e ngakia lonulia ana ki aia whaka riwai, hei purapura; a kia whai riwai ano, me ahu kite puna i tupu ai, ara kite hua ote puawai. meikore le tupu tapi etahi tane o te Hopa, i roto i nga mea wahine penei e kore e roa le kore ai e hua. E kore ano hoki e roa te Taria te hua kore ai a mete aporo mete pea, ano hoki ana honoa kautia. E pukioretia ana nga rakau mete riwai, me nga mea penei katoa kite kore e wha • katupuria hou tia kite purapura oia pua o ia pua o aua mea katoa nei. E pono ia nei enei korero i te rakau i whakatupuria ki merika he Popara te ingoa o taua rakau, no Romari taua tu momo rakau. He pai no taua rakau nei koia i paingia ai e nga tangata katoa, huaina ana te ingoa, ko te " Rakau o te humarietanga" na te Rewingitona i kawe ki merika, ka 45 tau i lu ai i reira. Ko te rakau uwha anake ano te mea i tae ki reira, a meake nei hoki te henio ai aua rakau nei ite matemate; he tapatapahanga no nga manga, te mea i lupu ai aua rakau i Merika. Te take i pirau ai te riwai i, kainga ai ano hoki e te iro, he kino riwai ranei, he ngaki tonu ranei na tatou i te riwai ano hei purapura ; kahore te ngakia kite purapura o tana puawai. Otiia e meinga ana ko etahi riwai ano ekore e pirau, ahakoe, no te riwai e ngakia nei anote take mai ote purapura. He mea tika kia rapua e tatou nga momo riwai hou ; ana ngakia ki le purapura o tc puawai me kahore tenei tu riwai e ora ile ngata te kai; me mahi nui tenei kia kitea ra ano te pono o lenei whakaaro.

Me whakamanawanui te mahi o tenei kia kitea ai te pono o te ngaki riwai, me ka whakatokia Kite purapura o tana pua. Ko te mea pai hei ngakinga ; ko nga pua nunui, kia tino pakaii te pua, o nga riwai papai; me tapahi aua pua, aka horoi ai kite wai kia herno ai te haware*vare i nga purapura; aka whakamaroke ai i aua mea; me whakato enei purapura kite wahi whenua puinahu; kia tupurawa ake kua pahure te haubunga ole hotoke, penei ekore e mate i te matao; hcireira ka whakatokia, kite oneone matua kia 2 putu mete hawbe te tatahi o nga ahualm raina, a kia 10 inihi to tatahi o tetahi riwai ki tetabi. Ko aku riwai i whakato ai i te tau i 849, i tino pai te lupu, 3 putu te tiketike, ko nga kai o raro i nunur, a ko nga pua o runga i pai ano boki, kotabi rau momo hou, aku i kite ai, ki tenci tu ngaki. Ka mea ano te Karaka e rua tau aku i ngaki ai i te riwai penei, a kahore rawa he mea i pirau : a mehemea kahore rawa he riwai o Merika; me penei te ngaki ote riwai, e hua ai ano i te tau kotabi he riwai pai mo tenei kainga. E mea ana te lini o te tangata kia tont tau te hua ai te riwai ana ngakia ki le puawai hei purapura, olira he whakaaro he tenei. I tika ai aku riwai i ngaki ai kite purapura ote pua ; he mea mahi marire e abau i nga pua, a he tika no taku ngaki i aua men. E mea ana a te Kerama he Pakeha no Merika, i hna pu ano ana riwai i ngaki ai, be hua no te puawai ano boki tana purapura i ngaki ai; mo te awhe eka, 230 puhera riwai, ana i baubake ai ahakoa i ngaua nga tupu o aua riwai nei e te bauhunga, a i hua ano. I parautia te whenua e le Kerama, e 6 inihi te hohonue 3 inihi le wa i ngaro iho ai te purapura, a kihai i whakatahunatia a runga o nga riwai; e 3 putu teiakiwao tetahi ahuahu i le tahi; a 7841. ahuabu mo teeka, ai 4 ahuahu ka kite puhera a*a bauhakea te mara. Ko elabi o aku i ngaki ai 500 puhera mo le eka. Mehemea i whiwhi abau ki nga purapura e kapi ai le eka e mea pu ana abau penei 500 puhera c maea mai i le eka kotahi. Hei konei nialou, ka mea ano. He mea pai le puehu kapur.i rakau hei whakamornona mo te whenua kia tino lupu rawaai lenei lu ngaki mo le riwai.